./.

Decretum[C. 28, q. 1, d.p.c. 14]

Auteur

Gratian

Titre en français

Décret

Titre descriptif

Dictum sur les mariages mixtes

Type de texte

dictum

Texte

Ex his itaque euidenter colligitur, coniugium esse inter infideles. Illud uero Apostoli: quicquid non est ex fide, peccatum est (Rom. 14.23) non ita intelligendum est, ut quicquid ab infidelibus fit peccatum esse credatur, sed omne, quod contra conscientiam fit, edificat ad gehennam. Unde Ambrosius: peccatum est, quod aliter fit quam probatum est 1§. Item Augustinus super eundem locum: omne, quod aliter fit quam probatur, peccatum est; non tamen omne, quod fit cum fide, bonum est. Ignorantia enim, que est ex culpa, nocet 2. Hinc etiam Apostolus ait: beatus, qui non iudicat semetipsum in eo, quod probat (Rom. 14.22), id est qui non facit dampnabilem semetipsum aliter faciendo quam probet esse faciendum. Vel omne, quod non est ex fide, dicitur esse peccatum, quia quicquid non fit ea fide, ut ad eternam ualeat salutem, inutile reputatur apud Dominum. Unde Augustinus ait: omnis uita infidelium peccatum est, nec ualet bonum esse quod fit absque Deo. Ubi enim deest agnitio eternae et inconmutabilis ueritatis, falsa uirtus est etiam in optimis moribus.3 §. Item cum dicitur: non est uera pudicitia hominis infidelis cum coniuge sua,4 negatur pudicitia esse uera quantum ad effectum, ad premium uidelicet eternae salutis. Sicut enim apud hereticos sacramenta negantur esse uera, non quantum ad formam, sed quantum ad uirtutem, sic et uirtutes negantur apud infideles esse uerae, non quin uerae sint in eis, iuxta illud Ieronimi: virtutibus Romani promeruerunt inperium,5 sed quia effectu carent eternae salutis. §. Item illud Ambrosii: non est inputandum matrimonium, quod extra Dei decretum factum est; sed cum cognoscitur, est emendandum,6 non ostendit coniugium non esse inter infideles. Nullo enim Domini precepto gentiles prohibentur coniungi gentilibus. Nec ergo eorum coniugium extra i.e. contra Dei decretum fit. Illa itaque auctoritate iubentur separari ab inuicem qui contra Dei uel ecclesiae decretum copulati sunt, utpote infideles cum fidelibus, consanguinei cum consanguineis, uel affines cum affinibus. Hii omnes, si sibi inuicem copulati fuerint, separandi sunt.

Langue

Latin

Source du texte original

Decretum, vol. 1, Corpus iuris canonici, E. Friedberg & A.L. Richter, eds., (Graz, 1955; 1995), 1088.

Datation

  • Entre 1139 et 1158
  • 12ème siècle (quart : 2 )
  • Précisions : On considère généralement que le Decretum a été compilé à Bologne en deux recensions distinctes dans les années 1140, même si l'on a pu suggérer que la première au moins ait pu être compilée dans les années 1120 ou 1130, la seconde ayant pu l'être aussi tard qu'en 1158.

Traduction française

De cela, nous concluons que le mariage entre infidèles existe. Mais cette [déclaration] de l'apôtre — tout ce qui ne relève pas de la foi est péché (Rom. 14.23) —, on ne doit pas la comprendre comme signifiant que tout ce qui est fait par des infidèles est vu comme un péché mais comme signifiant que ce qui est fait contrairement à la conscience est une force pour l'enfer. Lorsqu'Ambroise [dit] : "ce qui est fait autrement que comme il convient de le faire est un péché" (cf. l'Ambrosiaste, Comm. Epis. Rom. 14.23). §. De la même façon, Augustin sur le même [passage] : "tout ce qui est fait autrement que ce qui est bien est un péché ; cependant tout ce qui est fait avec foi n'est pas forcément bon. Car l'ignorance, qui est issue de la culpabilité, est une insulte".1 C'est pourquoi l'apôtre dit : "Béni soit celui qui ne se condamne pas lui-même pour ce qu'il approuve" (Rom. 14.22) : c'est-à-dire celui qui n'accomplit rien de méprisable lui-même si ce n'est en faisant autrement que ce qu'il considère qui doit être fait. Ou bien, tout ce qui ne relève pas de la foi est dit être un péché parce que tout ce qui n'est pas fait avec foi de sorte à servir pour le salut éternel est considéré comme inutile avec le Seigneur. C'est pourquoi Augustin dit : "La vie de chaque infidèle est un péché et ce qui est accompli sans Dieu ne peut pas être bon. Car là où manque la reconnaissance de la vérité éternelle et immuable la fausse vertu fait en effet partie des meilleurs habitudes"2. De même lorsqu'il est dit, "il n'y a pas de véritable chasteté pour l'homme infidèle avec son épouse". 3 De même qu'il n'existe pas de véritable sacrement chez les hérétiques, pas tant du point de vue de la forme que du point de vue de la vertu, de même, il n'existe pas de véritables vertus chez les infidèles, non pas parce qu'elles sont véritables chez eux, comme le dit Jérôme : "les Romains ont obtenu leur empire grâce à leurs vertus" (cf. Augustin, Civ. Dei 5.12) mais parce qu'elles sont dépourvus de l'effet que représente le salut éternel. §. De même, la déclaration d'Ambroise : "On ne doit pas le considérer comme un mariage parce qu'il s'est produit en dehors du décret de Dieu ; mais puisqu'il est reconnu, il faut le corriger" 4 — n'indique pas que le mariage n'existe pas entre infidèles. Car aucun commandement du Seigneur l'interdit aux gentils d'épouser des gentils. Ainsi, leurs mariages ne se font pas en dehors du commandement de Dieu, c'est-à-dire contre celui-ci. Ainsi, il est décidé par cette autorité que ceux qui se sont unis en s'opposant au commandement de Dieu ou de l'Église — comme des infidèles avec des fidèles, des personnes qui ont des liens de sang entre elles, des membres d'une même famille entre eux — doivent être désunis. Tous ceux-là, s'ils s'étaient unis, doivent être séparés les uns des autres.

1 . cf. Walahfrid Strabo, Eps. ad Rom., 14.23.

2 . (cf. Walahfrid Strabo, Eps. ad Rom., 14.23)

3 . Augustin, De nuptiis et concupiscentia, 1.4.

4 . (cf. l'Ambrosiaste, Comm. Epis. Rom. 14.15)

Source traduction française

L. Foschia

Résumé et contexte

Les dicta de Gratien constituaient pour lui un moyen de commenter et de réconcilier des canons qui étaient en conflit avec le Decretum. Ce dictum fut inclus dans la première recension bien que la plupart des canons qui le précédaient ne le fussent pas. Il s'agit d'une partie d'une question portant sur les mariages des convertis avec des non-chrétiens et, par extension, sur le mariage et les autres relations entre chrétiens et non-chrétiens en général. Dans ce dictum, Gratien conclut que le mariage existe chez les non-chrétiens mais que les époux dont les mariages sont contraires à la loi ecclésiastique et divine, comme ceux qui se font à des degrés de consanguinité interdits, doivent se désunir.

Signification historique

Voir les autres canons en C. 28, q. 1.

Textes apparentés inclus dans le corpus

Manuscrits

  • Il existe près de 200 copies du Decretum qui s'échelonnent entre le XIIe et le XIIIe siècle ; la plupart sont des copies de sa seconde recension.
  • Première recension
  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 23; c. 1160-1170
  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 43; c. 1160-1170
  • Barcelone, Archivio de la Corona de Aragon, MS Ripoll 78; s. 12
  • Florence, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.1.402; s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque nationale, Nouvl. acq. 1761; s. 12
  • Deuxième recension
  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 35; s. 131
  • Admont, Stiftsbibliothek, MS 48; s. 13
  • Amiens, Bibliothèque municipale, MS 354; s. 12
  • Anvers, Museum Plantin-Moretus, M. 13; s. 12
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 7 (16)
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 27 (32); s. 12 ex.
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 585 (493)
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 592 (500); s. 12/13
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 599 (507); s. 12 ex.
  • Arras, Bibliothèque municipale, MS 809 (472)
  • Autun, Bibliothèque municipale, MS 80a (100)
  • Baltimore, Walters Art Gallery, MS 777; s. 122
  • Bamberg, Staatsbibliothek Can. 13 (P.I.16); s. 12/13
  • Bamberg, Staatsbibliothek Can. 14 (P.I.17); s. 122
  • Bamberg, Staatsbibliothek Can. 15 (P.I.18); s. 122
  • Beaune, Bibliothèque municipale, MS 5; c. 1160-1170
  • Berlin, Deutsche Staatsbibliothek, MS Phill. 1742; s. 12 ex.
  • Bernkastel-Kues, Bibliothek im Obergeschoss des St. Nikolaus Hospitals, MS 223; s. 13 in.
  • Bernkastel-Kues, Bibliothek im Obergeschoss des St. Nikolaus Hospitals, MS 224; s. 13 in.
  • Biberach, Spitalarchiv, MS B 2515; s. 12
  • Boulogne-sur-Mer, Bibliothèque municipale, MS 118; s. 12
  • Bratislava, Státny slovenský ustredný archiv, Bratislavsky Kapituly, MS c. 14; s. 12/13
  • Brême, Universitätsbibliothek, a 42; an. 1168
  • Brindisi, Biblioteca Annibale De Leo A/1; s. 12
  • Burgos, Biblioteca del Cabildo, MS 4; s. 13
  • Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 646; s. 12 ex.
  • Cambrai, Bibliothèque municipale, MS 967; s. 12/13
  • Cambridge, Corpus Christi College, MS 10; s. 12
  • Cambridge, Fitzwilliam Museum McClean, MS 135 (Phill. 1076); s. 12
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 6; s. 12
  • Cambridge, Gonville and Caius College, MS 676; c. 1200
  • Cambridge, Pembroke College, MS 162; s. 12
  • Cambridge, Sidney Sussex College, MS 101; s. 12
  • Cambridge, University Library, MS Add. 3447; s. 12
  • Cambridge, Mass., Harvard Law School Library, MS 64; s. 12 ex.
  • Chambéry, Bibliothèque municipale, MS 13; s. 12
  • Charleville, Bibliothèque municipale, MS 150; s. 12/13
  • Cividale del Friuli, Museo Archeologico Nazionale, MS V; s. 12
  • Darmstadt, Hessische Landesbibliothek, MS 907; s. 12
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 586; s. 12 ex.
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 590; s. 12 ex.
  • Douai, Bibliothèque municipale, MS 591; s. 12/13
  • Durham, Cathedral Library, MS C.I.7; s. 13
  • Durham, Cathedral Library, MS C.II.1; s. 12 ex.
  • Durham, Cathedral Library, MS C.III.1; s. 12 ex.
  • Durham, Cathedral Library, MS C.IV.1
  • Einsiedeln, Stiftsbibliothek, MS 193; s. 12 ex.
  • Erlangen, Universitätsbibliothek, MS 342; s. 12
  • Florence, Biblioteca Maruecelliana, MS A.298; s. 13
  • Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Acqui. 93; s. 12 ex.
  • Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana, MS Edil. 96; s. 12 ex.
  • Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana S. Croce Isin. 1; s. 122
  • Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana S. Croce IVsin. 1; s. 12 ex.
  • Florence, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.II.376; s. 12
  • Firenze, Biblioteca Nazionale, Conv. Soppr. A.II.403; s. 12/13
  • Gdansk, Biblioteka Polskiej Akademii Nauk, MS Mar. fol 77; s. 12/13
  • Gand, Bibliotheek der Rijksuniversiteit, MS 55 (Kat. Nr. 287); s. 12 ex.
  • Gniezno, Biblioteka Kapitulna, MS 28; s. 12/13
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.52; s. 131
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.69; s. 13 1
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.71; s. 12/13
  • Graz, Universitätsbibliothek, MS III.80; s. 131
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 11 (474); s. 12
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 34 (475); s. 12/13
  • Grenoble, Bibliothèque municipale, MS 62 (482); post 1215
  • Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 43; s. 12/13
  • Heiligenkreuz, Stiftsbibliothek, MS 44; s. 12 ex.
  • Hereford, Cathedral Library, MS P.VII.3; s. 12 ex.
  • Innsbruck, Universitätsbibliothek, MS 90; s. 12
  • Ivrea, Archivio capitolare, MS 72 (C); s. 12
  • Jena, Universitätsbibliothek El. fol. 56; s. 12/13
  • Cologne, Dombibliothek, MS 127; s. 12/13
  • Cologne, Dombibliothek, MS 128; s. 12
  • Cologne, Dombibliothek, MS 129; s. 12 ex.
  • Cracovie, Biblioteka Jagiellońska, MS 356; s. 12/13
  • Cracovie, Biblioteka Jagiellońska, MS 357; s. 13 in.
  • Kremsmünster, Stiftsbibliothek, MS 364; s. 13
  • Laon, Bibliothèque municipale, MS 476; s.12/13
  • Leipzig, Universitätsbibliothek, Haenel 17
  • Lilienfeld, Stiftsbibliothek, MS 222; s. 12/13
  • Lilienfeld, Stiftsbibliothek, MS 223
  • London, British Library, MS Add. 24658; s. 12
  • Londres, British Library, MS Arundel 490; s. 12
  • Londres, British Library, MS Harley 3256; s. 12
  • Londres, British Library, MS Royal 11.B.II
  • Londres, British Library, MS Stowe 378
  • Londres, Lambeth Palace, MS 449; s. 12
  • Lucca, Biblioteca Arcivescovale, MS 20 (6)
  • Luxembourg, Bibliothèque Nationale, MS I.139; s. 12 ex.
  • Madrid, Biblioteca Nacional, MS 87 (C.1); s. 12
  • Madrid, Biblioteca Nacional, MS 251 (C.2); s. 13
  • Madrid, Biblioteca Nacional, MS 12790 (Ee.3); s. 12
  • Madrid, Biblioteca de la Fundación Lázaro Galdiano, MS 440; s. 13 in.
  • Madrid, Universidad Central, Biblioteca de la Facultad de Derecho, Vol. 1137, Obra 447 Est. 16 Tabla 1 Clasif. 348.17; s. 12/13
  • Mayence, Stadtbibliothek, MS II.204; c. 1160s
  • Malibu, Calif., J. Paul Getty Museum (olim Prof. Ludwig, Aachen XIV.2); c. 1180
  • Marbourg, Universitätsbibliothek, MS 33 (C.1); s. 12 ex.
  • Melk, Stiftsbibliothek, MS 259 (olim 698/M 22); s. 13
  • Melk, Stiftsbibliothek, MS 261 (olim 695/M 27); s. 12 ex.
  • Milan, Archivio capitolare di s. Ambrogio, M 57; c. 1200
  • Montecassino, Biblioteca Abbaziale, MS 64; s. 12/13
  • Montecassino, Biblioteca Abbaziale, MS 66; s. 12/13
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 4505; s. 13
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 10244; s. 13
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 13004; c. 1160-1170
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 14024; s. 131
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 17161; s. 122
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 18096; s. 13 in.
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 23551; c. 1200
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 27337; s. 12 ex.
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28161
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28174
  • Munich, Bayerische Staatsbibliothek, clm 28175; s. 12/13
  • Naples, Biblioteca Nazionale, MS XII.A.5
  • Naples, Biblioteca Nazionale, MS XII.A.9
  • New York, Pierpont Morgan Library, MS M 446; s 13 in.
  • Olomouc, Statní Archiv, MS C.O.266; s. 13 in.
  • Oxford, Bodleian Library, MS Douce 218
  • Oxford, Bodleian Library, MS Lyell 41
  • Oxford, New College, MS 210; s. 13
  • Oxford, Trinity College, MS 70 (D.1-D.63.23)
  • Paris, Bibliothèque de l'Arsenal, MS 677; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque Mazarine, MS 1287; s. s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3884/1 & 3884/2; s. 12
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3885; s. 13 in.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3886 A; s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3887; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3888; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3890; s. 12
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3895; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3903
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 3905 B; s. 13 in.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 11712; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 14316; s. 12
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 14317; s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque nationale, MS lat. 15393; s. 12/13
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 168; s. 12
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 341; s. 12 ex.
  • Paris, Bibliothèque Sainte-Geneviève, MS 342; s. 12 ex.
  • Pérouse, Archivio di S. Pietro, C.M.4; s. 12 ex.
  • Pommersfelden, Bibliothek des Grafen Schönborn, MS 142; s. 12
  • Pommersfelden, Bibliothek des Grafen Schönborn, MS 327; s. 12
  • Prague, Knihovna Metropolitní Kapituly, MS I.19
  • Prague, Národní Museum, MS XVII.A.12 (I.B.I); s. 12 ex.
  • Prague, Universitní Knihovna, MS XXIII.B.4; s. 131
  • Reims, Bibliothèque municipale, MS 676; s. 12/13
  • Rome, Biblioteca Angelica, MS 1270; s. 12 ex.
  • Rouen, Bibliothèque municipale, MS E.21 (707); s. 12/13
  • St. Florian, Stiftsbibliothek, MS III.5; s. 12 ex.
  • Saint-Mihiel, Bibliothèque municipale, MS 5; s. 12/13
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 191; s. 12 ex.
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 192; s. 12 ex.
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 453; s. 12 ex.
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 454; s. 12
  • Saint-Omer, Bibliothèque municipale, MS 476; s. 12/13
  • St. Paul im Lavanttal, Stiftsbibliothek, MS 25/1; s. 12
  • St. Petersbourg, Publichnaja Biblioteca im. M.E. Saltykova-Shchedrina, Lat. F.II vel. 23; s. 13
  • Salzbourg, Stiftsbibliothek St. Peter, MS a.XI.9; s. 12 ex.
  • Salzbourg, Stiftsbibliothek St. Peter, MS a.XII.9; s. 12/13
  • Sienne, Biblioteca comunale degli Intronati, MS G.V.23
  • Tolède, Biblioteca del Cabildo, MS 4.5; s. 12/13
  • Tortosa, Biblioteca de la Catedral, MS 240; s. 12
  • Tours, Bibliothèque municipale, MS 557; s. 12
  • Tours, Bibliothèque municipale, MS 559; s. 12
  • Trèves, Bibliothek des Priesterseminars, MS 8; s. 12 ex.
  • Trèves, Stadtbibliothek, MS 906 (1141); s. 12 ex.
  • Trèves, Stadtbibliothek, MS 907 (2182a); s. 12
  • Troyes, Bibliothèque municipale, MS 60; s. 12
  • Troyes, Bibliothèque municipale, MS 103; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Arch. S. Pietro A.27; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Chis. E.VII.206; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 621; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 622; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 624; s. 13
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Pal. lat. 625; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Ross. lat. 595; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 1369; s. 12
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2494; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 2495; s. 12 ex.
  • Vatican, Biblioteca Apostolica Vaticana, MS Vat. lat. 3529; s. 12
  • Vendôme, Bibliothèque municipale, MS 88; s. 12/13
  • Venise, Biblioteca Nazionale Marciana, MS lat. IV.117 (2435); s. 12
  • Vercelli, Biblioteca dell'Archivio Capitolare, MS XXV (118)
  • Vérone, Biblioteca capitolare, MS CLXXXIV (164); s. 12 ex.
  • Vicenza, Biblioteca Bertoliana, MS 17 (olim G.15.2.2)
  • Washington, D.C., The Catholic University of America Library, MS 186
  • Washington, D.C., Library of Congress, MS G.71 (de Ricci D.401); s. 12 ex.
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2070; s. 13 in.
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, MS 2102; s. 12 ex.
  • Wolfenbüttel, Landesbibliothek Helmstedt, MS 33; s. 12 ex.
  • Zwettl, Zisterzienserstift, Hs. 31; s. 12/13

Editions

  • Corpus juris canonici, E. Friedberg & A.L. Richter, eds. (Leipzig, 1928).
  • Decretum, vol. 1, Corpus iuris canonici, E. Friedberg & A.L. Richter, eds. (Graz, 1955; 1995), 1088.
  • Gratian, Decretum Gratiani emendatum et variis electionibus simul et notationibus illustratum Gregori XIII pont. max. jussu editum, J.H. Böhmer, ed. (Paris, 1891).

Traductions

  • Das Corpus Juris Canonici in seinen wichtigsten und anwendbarsten Theilen, ins Deutsche übersetzt und systematisch Zusammengestellt, B. Schilling & C.F.F. Sintenis, eds. (Leipzig, 1834).
  • Eyn kurtzer Ausszug auß dem bebstlichen Rechten der Decret vnd Decretalen in den Artickeln, die vngeuerlich Gottes Wort vnd Euangelio Gemess sein oder zum wenigsten nicht widerstreben, L. Spengler, ed. (Nürnberg, 1530).
  • Gratiani Decretum : édition critique de la traduction en ancien francais, vol. 3, Causae 15-29, L. Lofstedt, ed. (Helsinki, 1996).
  • Het Kerkelijk Boekenverbod, L. Kauling, ed. (Tilburg, 1920).

Etudes

  • J.Brundage, “Intermarriage between Christians and Jews in Medieval Canon Law”, Jewish History 3 (1988), 25-40.
  • G.Dahan, Les intellectuels chrétiens et les juifs au moyen âge (Paris, 1990).
  • J.Gilchrist, “The Perception of Jews in Canon Law in the Period of the First Two Crusades”, Jewish History 3 (1988), 9-24.
  • D.Nirenberg, “Conversion, Sex, and Segregation: Jews and Christians in Medieval Spain”, The American Historical Review 107 (2002),1065-93.
  • W.Pakter, Medieval Canon Law and the Jews (Ebelsbach, 1988).

Mots-clés

mariage

Auteur de la notice

Jessie   Sherwood

Collaborateurs de la notice

Laurence   Foschia  :  traduction

Comment citer cette notice

Notice n°87454, projet RELMIN, «Le statut légal des minorités religieuses dans l'espace euro-méditerranéen (Ve- XVesiècle)»

Edition électronique Telma, IRHT, Institut de Recherche et d'Histoire des Textes - Orléans http://www.cn-telma.fr/relmin/extrait87454/.

^ Haut de page