./.

Concilium Toletantum quartum[c. 63: De christianorum iudaeorumque coniugiis]

Assemblée

Concilium Toletantum quartum

Titre en français

Tolède IV

Titre descriptif

Sur les mariages entre chrétiens et juifs

Type de texte

Canon de concile

Texte

Iudaei qui christianas mulieres in coniugio habent admoneantur ab episcopo civitatis ipsius, ut si cum eis permanere cupiunt, christiani efficiantur; quod si admoniti noluerint, separentur, quia non potest infidelis in eius permanere coniunctionem quem in christianam translata est fidem; filii autem qui ex talibus nati existunt, fidem atque conditionem matris sequantur: similiter et hii qui procreati sunt de infidelibus mulieribus et fidelibus viris christianam sequantur religionem, non iudaicam superstitionem.

Langue

Latin

Source du texte original

J. Vives, ed., Concilios Visigóthicos e Hispano-Romano (Barcelona-Madrid, 1963), 213.

Datation

  • Date fixe : 633

Aire géographique

Traduction française

Les juifs qui sont mariés à des femmes chrétiennes doivent être prévenus par l'évêque de leur cité que s'ils souhaitent rester avec [leurs épouses], ils doivent se faire chrétiens. Mais, s'ils refusent cette admonestation, qu'ils soient séparés d'elles parce qu'un infidèle ne peut rester marié à quelqu'un qui s'est tourné vers la foi chrétienne. De plus, les enfants qui leur seront nés devront adhérer à la foi et à la condition de leurs mères. De la même façon, que ceux qui sont nés d'une mère infidèle et d'un père fidèle observent aussi la religion chrétienne et non la superstition juive.

Source traduction française

L. Foschia

Résumé et contexte

Il s'agit ici de l'un des canons émis par le Tolède IV visant à réguler les contacts entre chrétiens et juifs, à entraver l'influence des juifs sur les chrétiens et à inverser le processus d'apostasie des juifs convertis de force, un certain nombre d'entre eux ayant sans doute épousé des juives. Dans ce canon, le concile exigeait des époux juifs de femmes chrétiennes de se séparer d'elles ou de se convertir au christianisme. Il ordonnait aussi que les enfants issus de mariages mixtes fussent élevés en chrétiens.

Signification historique

L'interdiction des mariages mixtes n'était chose nouvelle ni dans le droit canon, ni dans la Péninsule ibérique. L'interdiction faite aux femmes chrétiennes d'épouser des juifs remonte au IVe s. et les canons ultérieurs étendirent l'interdiction à tous les chrétiens. Le canon 63 est l'un des canons relatifs au mariage entre juifs et chrétiens qui fut intégré au Décret de Gratien. Ces canons firent office de tremplins aux débats qui fleurirent au XIIe s. sur le thème suivant : les convertis au christianisme pouvaient-ils rester mariés à leurs épouses non-converties ? Le canon 63 peut être considéré de deux façons : il participe à la fois des tentatives de l'Église wisigothique pour en finir avec les volte-face des convertis et des efforts constants pour contrôler les limites entre judaïsme et christianisme, comme avec la plupart des canons de Tolède. Cependant, nous ne savons pas précisément s'il a touché les juifs et les chrétiens du VIIe s., puisque le peu d'indices qui nous sont parvenus sur son application indiquent que juifs et chrétiens faisaient peu de cas des lois du roi et du concile.

Textes apparentés inclus dans le corpus

Manuscrits

  • El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo, D.I.1
  • El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo, D.I.2
  • El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo, E.I.12
  • El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo, E.I.13
  • El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo, O.I.13
  • Florence, Biblioteca Medicea Laurenziana, Ashburnham 1554
  • Florence, Biblioteca Riccardiana, 258
  • Gerona, Archivo de la Santa Iglesia Catedral Basilica, Codice Conciliar
  • Madrid, Biblioteca Nacional, 1872 (olim P.21, Vitrina 14.4)
  • Madrid, Biblioteca Nacional, 10041 (olim Toledo XV,16)
  • Oxford, Bodleian Library, Holkham misc. 19
  • Oxford, Bodleian Library, lat.th.c.5 (SC. 32.564) (olim Sir Thomas Philipps Library 6.735), El Escorial, Real Biblioteca de San Lorenzo, D.II.20)
  • Paris, Bibliothèque nationale, lat. 4280.
  • Rome, Biblioteca Angelica, 1.091 (olim s.1.15)
  • Rome, Biblioteca Vallicelliana, D.18
  • Seo de Urgel, Biblioteca Capitular, 2005
  • Tolède, Archivo y Biblioteca Capitular, 15-17 (olim Tol., 31,5)
  • Vatican, Città del, Biblioteca Apostolica Vaticana, Pal. lat. 575
  • Vienne, Österreichische Nationalbibliothek, lat. 411.
  • Collectio Hispana Sistematica,
  • Lyon, Bibliothèque de la ville, 336 (olim 383)
  • Paris, Bibliothèque nationale, lat. 1565.
  • Paris, Bibliothèque nationale, lat. 11709 (olim St. Germain 364)

Editions

  • G. M. Díez, ed., La Coleccion Canonica Hispana (Madrid, 1976).
  • A. Linder, ed., The Jews in the Legal Sources of the Early Middle Ages (Detroit-Jerusalem, 1997).
  • G. Loaysa, ed., Collectio conciliorum Hispaniae (Madrid, 1593).
  • J. D. Mansi, ed., Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, vol. 10 (Florence, 1764; repr. Graz, 1960-61).
  • J. Vives, ed., Concilios Visigóthicos e Hispano-Romano, vol. 2.1 (Barcelona-Madrid, 1963).

Traductions

  • A. Linder, ed., The Jews in the Legal Sources of the Early Middle Ages (Detroit-Jerusalem, 1997).
  • J. Vives, ed., Concilios Visigóthicos e Hispano-Romano (Barcelona-Madrid, 1963).

Etudes

  • B.-S. Albert, “Un nouvel examen de la politique anti-juive”, Revue des études juives 135 (1976), 3–29.
  • B.-S. Albert, “Isidore of Seville: His Attitude towards Judaism and His Impact on Early Medieval Canon Law”, Jewish Quarterly Review 80 (1990), 207-220.
  • B. Bachrach, Early Medieval Jewish Policy in Western Europe (Minneapolis, 1977).
  • B. Bachrach, “A Reassessment of Visigothic Jewish Policy, 589-711”, American Historical Review 78 (1973), 11-34.
  • H.-R. Benveniste, “The Language of Conversion: Visigothic Spain Revisited”, Historien 6 (2006), 73-87.
  • S. Bradbury, “The Jews of Spain, c. 235-638”, in W. D. Davies & L. Finkelstein, eds., The Cambridge History of Judaism (Cambridge, 2006), IV, 506-516.
  • J. Brundage, “Intermarriage between Christians and Jews in Medieval Canon Law”, Jewish History 3 (1988), 25-40.
  • R. Collins, Visigothic Spain, 409-711 (Malden, Mass., 2004).
  • R. Collins, Early Medieval Spain: Unity in Diversity, 400-1000 (Hampshire-London, 2nd ed., 1995).
  • C. Cordero Navarro, “El problema judío como visión del “otro” en el reino visigodo de Toledo: revisiones historiográficas”, En la España medieval 23 (2000), 9-40.
  • L. García Iglesias, Los judíos en la España antigua (Madrid, 1978).
  • J. Gil, “Judíos y cristianos en la hispania del siglo VII”, Hispania Sacra 30 (1977), 9-110.
  • R. González Salinero, Las conversiones forzosas de los judíos en el reino visigodo (Rome, 2000).
  • R. González-Salinero, “Catholic anti-Judaism in Visigothic Spain”, in A. Ferreiro, ed., The Visigoths: Studies in Culture and Society (Leiden, 1990), 123-150.
  • P. R. Hernandez, La España Visigoda frente al problema de los judíos (Salamanca, 1967).
  • J. Juster, “The Legal Condition of the Jews under the Visigothic Kings”, translated and revised by A.M. Rabello, Israel Law Review 11 (1976), 259–287, 391–414, 563–588.
  • S. Katz, The Jews in the Frankish and Visigothic Kingdoms of Spain and Gaul (Cambridge, 1937).
  • P.D. King, Law and Society in the Visigothic Kingdom (Cambridge, 1972).
  • W. Pakter, Medieval Canon Law and the Jews (Ebelsbach, 1988).
  • I. Pochoshajew, “Intention und Wirkung der antijüdischen Gesetze der Westgoten”, Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung 124 (2006), 111-146.
  • A. M. Rabello, The Jews in Visigothic Spain in the Light of the Legislation [Hebrew] (Jerusalem, 1983).
  • J. Orlandis & D. Ramos-Lisson, eds., Die Synoden auf der Iberischen Halbinsel bis zum Einbruch des Islam (711) (Paderborn, 1981).
  • N. Roth, Jews, Visigoths and Muslims in Medieval Spain. Cooperation and Conflict (Leiden-New York-Cologne, 1994).
  • E. Ruano, “Del problema judío al problema converso”, Simposio ‘Toledo Judaico’ (Toledo, 1972), II: 7–28.
  • H. Sivan, “The invisible Jews of Visigothic Spain”, Revue des études juives 159 (2000), 369-385.
  • R. Stocking, Bishops, Councils and Consensus in the Visigothic Kingdom, 589-633 (Ann Arbor, Mich., 2000).
  • R. Stocking, “Early Medieval Christian Identity and Anti-Judaism: The Case of the Visigothic Kingdom”, Religion Compass 2.4 (2008), 642-658.

Mots-clés

conversion ; enfants ; mariage

Auteur de la notice

Jessie   Sherwood

Collaborateurs de la notice

Laurence   Foschia  :  traduction

Comment citer cette notice

Notice n°1067, projet RELMIN, «Le statut légal des minorités religieuses dans l'espace euro-méditerranéen (Ve- XVesiècle)»

Edition électronique Telma, IRHT, Institut de Recherche et d'Histoire des Textes - Orléans http://www.cn-telma.fr/relmin/extrait1067/.

^ Haut de page