Lectionnaire sanctoral de l’office à l’usage d’Amiens
Identification
Référence : Amiens , bibliothèque municipale , ms. 149 .
Usage : Amiens
Datation : Vers 1260-1270.
Post : 1255
Ante : 1275
Description
Codicologie
Parchemin, 256 f.
Relevé
- Lectures patristiques et hagiographiques de matines pour le sanctoral du 1er août au 31 octobre :
-
F. 1-8 :
Sancti Petri ad vincula
(serm. 1-6 ; hom. 7-9). -
F. 8v-14 :
Sermo beati Augustini episcopi de miraculis sancti Stephani
(serm. 1-9). -
F. 14-21 :
Incipit Passio sancti Sixti episcopi
(hag. 1-6). -
F. 21v-30 :
Incipit Passio sancti Laurentii martyris, que est IIII idus augusti
(hag 1-9). -
F. 30-33 :
Sancti Tyburtii
(hag. 1-6). -
F. 33-37 :
In natali sancti Laurentii martyris sermo beati Martini
(serm. 1-3, redécoupé ultérieurement 1-6). -
F. 37-41v :
Incipit Passio sancti Ypoliti martyris, que celebratur idus augusti
(hag. 1-3, redécoupé 1-6). -
F. 41v-44 :
Eodem die vigilia assumptionis sancte Marie
(hom. 7-9). -
F. 44-60v :
[...] pro assumptione sancte Marie
(hom. 1-6 ; hom. 7-9). -
F. 60v-62v :
Per octabas [Assumptionis]
(serm. 1-3). -
F. 62v-64 :
In die tertia [octavarum Assumptionis]
(serm. 1-3). -
F. 64-66 :
In die quarta [octavarum Assumptionis]
(serm. 1-3). -
F. 66-68 :
In die quinta [octavarum Assumptionis]
(serm. 1-3). -
F. 68-70 :
In die sexta [octavarum Assumptionis]
(serm. 1-3). -
F. 70-73v :
In die dominica [sub octavas Assumptionis]
(serm. 1-6). -
F. 74-77v :
In octavis sancte Marie
(serm. 1-9). -
F. 77v-82 :
Sancti Bartholomei apostoli
(hag. 1-9). -
F. 82-91v :
Incipit Vita sancti ac beatissimi Augustini Hypponiensis episcopi, viri clarissimi [...]
(hag. 1-9). -
F. 91v-97v :
In decollatione sancti Johannis Baptiste [...]
(serm. 1-6 ; hom. 7-9). - F. 97v-101 : [In octavis sancti Augustini] (hag. 1-9, redécoupé 1-6//1-6 pour deux jours octaves).
-
F. 101-108v :
Beati Firmini confessoris
(hag. 1-9). -
F. 108v-113 :
Per octavas [beati Augustini]
(hag. 1-6, redécoupé 1-6//1-6 pour les troisième et quatrième jours de l’octave). -
F. 113-118 :
In die octava [beati Augustini]
(hag. 1-9). -
F. 118-131 : [In nativitate
beate Marie Virginis] (bibl. 1-6 ; hom. 7-9). Ajout
dans le texte du Cantique des cantiques d’indications rubriquées
pour une lecture à plusieurs voix :
vox Christi, vox Ecclesie, vox adversus hereses, vox Synagoge, vox Sponsi.
- F. 131-137v : [In octavis nativitatis beate Marie Virginis] (serm., découpé 1-3//1-3//1-3//1-3//1-3//1-6 pour les premier, deuxième, troisième, quatrième et cinquième jours de l’octave et le dimanche sous l’octave).
-
F. 137v-141v :
In octava die nativitatis beate Marie
[titre ajouté par une autre main] (serm., découpé 1-9). -
F. 141v-144 :
Incipit Passio sancti Cornelii episcopi urbis Rome, que celebratur XVIII kl octobris
(hag. 1-3). -
F. 144-147v :
Incipit Passio sancti Cypriani martyris
(hag. 4-6). -
F. 148-152v :
Incipit exaltatio sancte Crucis
(hag. 7-9). -
F. 152v-154 :
In vigilia sancti Mathei
(hom. 1-3). -
F. 154-160 :
Incipit Passio sancti apostoli Mathei
(hag. 1-9). -
F. 160-165v :
Incipit Passio gloriosissimorum Thebeorum martyrum Mauricii, Exuperii, Innocentii, Candidi, Victoris ac sociorum eorum, que a devotis Christi celebratur X° kl octobris
(hag. 1-9). -
F. 165v-176 :
Incipit Passio sancti Firmini episcopi et martyris
(hag. 1-9, redécoupé pour jours sous l’octave). -
F. 176-181v :
Sermo de sancto Firmino martyre
(serm. 1-, redécoupé pour jours sous l’octave). - F. 181v-184 : [In octavis sancti Firmini martyris] (hag. 1-3, redécoupé pour jours sous l’octave).
-
F. 184-197v :
Sermo beati Gregorii in festivitate angelorum
(serm. 1-6 ; hom. 7-9). -
F. 197v-200v :
Incipit Vita beati Jheronimi presbyteri et confessoris
(hag. 1-9). -
F. 200v-206 :
Sancti Remigii
(hag. 1-9). -
F. 206-211v :
Sancti Dyonisii
(hag. 1-9). -
F. 211v-214 :
In ingressione beati Firmini
(hag. 1-3). -
F. 214-219v :
Sancti Augustini
(hag. 1-9). -
F. 219v-225 :
In translatione beati Firmini episcopi et martyris
(hag. 1-9). -
F. 225-231v :
Sancti Luce
(hag. 1-6 ; hom. 7-9). -
F. 231v-236 :
Incipit Passio sanctorum martyrum Christi Crispini et Crispiniani
(hag. 1-3). -
F. 236-243 :
Natalis apostolorum Symonis et Jude
(hag. 1-9). -
F. 243-251 :
Incipit Vita beati Salvini episcopi et confessoris
(hag. 1-9). -
F. 251-256v :
Incipit prologus descriptionis Vite beati Quintini martyris
(hag. 1-9).
Edition
F. 44 : De Assumptione sancte
Marie.
— f. 57 : La neuvième leçon dans
Amiens, bibliothèque municipale, ms. 148,
f. 84v-86 (notice
63) correspond dans ce manuscrit à la seconde partie de la
huitième leçon :
F. 91v : In decollatione sancti
Johannis Baptiste, sermo beati Johannis episcopi
—
f. 92v : Texte correspondant à la neuvième leçon
dans Amiens, bibliothèque municipale, ms. 148,
f. 86-87 (notice
63).
Péricope [pour la nativité de la Vierge] correspondant exactement à la neuvième lecture dans Amiens, bibliothèque municipale, ms. 148, f. 43v-45v (notice n° 63). F. 128v :
-
Lectio nona. ‘Moraliter quoque interpretationes nominum ad nostram edificationem pertinere multis modis noscuntur, sicut Christus ubique salutis nostre gerebat causam, ita ut per patriarcharum nomina nostrum designant perfectum. In Abraham, ut patres simus multarum virtutum hereditatem jure multiplicationem bonorum operum possideamus. In Ysaac, gaudium habeamus, ut Apostolus ait : « Gaudete in Domino semper, iterum dico, gaudete ! » In Jacob, ut sup[f. 129]plantatores simus vitiorum nostrorum et carnalia desideria ac dyaboli potestatem vivaci pede calcemus. In Juda, ut preveniamus faciem Domini in confessione, et confiteamur nomini ejus, et laudem eum in secula seculorum. In Phares, ut dividamur ab impiis, actusque nostros ab eorum societate secernamus. In Zara, ut lucifer verus oriatur in cordibus nostris, et sol justicie ubique splendeat in mentibus nostris. In Esrom, ut sagitte simus salutis Domini, ut de nobis dici possit : « Sagitte potentis acute cum carbonibus desolatoriis. » In Aram, ut electi Domini simus, et genus electum regale sacerdotium Christique excelso merito simus. In Aminadab, ut spontaneus simus Domini populus in edificationem corporis sui. In Naason, ut mundanis auguriis gentium derelictis promissis divinis fidem adhibeamus. In Salmon, ut sensibiles, idest ut intellectuales veritatis Dei, et docibiles inveniamur in eo. In Booz, ut serviamus Domino et viriliter aga[f. 129v]mus in Christo triumphantes aerias potestates. In Obeth, ut serviamus Domino in leticia per spiritum amoris et dilectione sancta. In Jesse, ut incensum orationum nostrarum in ara cordis offeramus Deo, dicente propheta : « Dirigatur oratio mea sicut incensus in conspectu tuo. » In David, ut desiderabiles inveniamur Deo nostro, et fortes manu contra Goliad spiritualem. In Salomone, ut quantum ex nobis est cum omnibus pacem habeamus, quia « beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. » In Roboam, ut latum caritatis mandatum complentes in latitudinem spiritualium donorum gaudeamus. In Abia, ut fratres simus, patrem habentes Deum, et heredes simus, coheredes quidem Christi. In Asa, ut dirigamus medietatem nostram a viciis ad virtutes, a terrenis ad celestia. In Josaphat, ut recte judicemus omni persone, ut supernum sapiamus affectum in Domino sublimes, et nostram habentes in celis conversationem [f. 130]. In Ozia, ut confortemur in Domino et in potentia virtutis ejus. In Jonatham, ut perfecta opera faciamus juxta evangelium : « Estote perfecti, sicut et pater vester perfectus est. » In Achaz, ut amemus viam salutis nostre, que Christus est, qui dicit : « Ego sum via et veritas. » In Ezechia, ut laudemus virtutem Dei pugnantem pro nobis, et ut ille fortiter nos semper flagitemus. In Manasse, ut obliviosi simus injuriarum nostrarum, ut preterita obliviscentes, semper in antea tendamus. In Amon, ut stemus in fide, in qua possimus tela ignea dyabolice fraudis extinguere. In Josia, ut salutem Domini, quam ille pro nobis prestare dignatus est, tota virtute et fortitudine consequamur. In Jeconia, ut in adventum Domini parati simus vigilantes et orantes, ne incidamus in temptationem. In Salatiel, ut unam peticionem petamus a Deo, ut inhabitemus in domo Domini omnibus diebus vite nostre. In Zorobabel, ut simus ma[f. 130v]gistri veritatis, prohibentes magisteria hereticorum et confusionis. In Abiud, ut nobis Deus in patrem, et nos illi in filios. In Elyachim, ut resurgamus a morte peccati et vivamus Deo in Spiritu Sancto. In Azor, ut adjuvante Deo inimicos salutis nostre vincamus. In Sadoch, ut justificari mereamur ab eo qui justificat impium. In Joachim, ut fratres Christi, mater et sorores simus in eo, ut faciamus ejus voluntatem. In Eliud, ut nullum habeamus dominum nisi Dominum nostrum Jhesum Christum. In Eleazar, ut confiteamus salutem nostram in Domino Jhesu tantummodo constare. In Mathan, ut donum Sancti Spiritus accipientes, non simus concupiscentes sicuti gentes. In Jacob, ut rectores tenebrarum harum cum viciis nostris spiritus Dei fortitudine supplantemus. In Joseph, ut deficiente exteriore homine, interior augmentetur de die in diem, donec spiritualiter formetur Christus in nobis, et per Mariam, idest lumen fi[f. 131]dei divine gratie, ducamur ad ineffabilem Dei omnipotentis visionem, in qua gaudentes, ab omni tristicia seculi liberati, in eterna beatitudine regnabimus cum Christo. Amen.’
Le découpage des leçons de la fête de saint Firmin martyr et de
son octave a été remanié de fond en comble. On redonne ici le
texte correspondant à la neuvième leçon dans Amiens,
bibliothèque municipale, ms. 148, f. 45v-46v
(notice n° 63). Elle se trouve, d’après le découpage
primitif du présent lectionnaire, à cheval sur la seconde et la
troisième lecture du sermon pour la fête de saint Firmin martyr.
D’après le nouveau découpage (indiqué en note), apposé en marge
par une main contemporaine, elle correspond aux 7e, 8e et 9e
leçons. F. 182v :
F. 101 : Beati Firmini
confessoris
— f. 107v : Péricope
correspondant exactement à la neuvième lecture (cf. Amiens,
bibliothèque municipale, ms. 148, f. 87-88v,
notice 63) :
-
No[f. 108]na. Interea cum jam propinquare perfectionis salutarem diem sentiret, convocatis discipulis suis, quos jam et, si non spiritu, corpore tamen incipiebat relinquere orphanos, ita exorsus est ad eos : « Ultimam dilectissimi parvitatis mee audientes sententiam, ultima amatoris vestri gratifica percipite verba. Si me vicaria dilectione amatis, divina jussa adimplere contendite, Jhesum semper suspirate, precepta ejus vestris mentibus figite. Si vere mei amatores estis, Christi nomen sicut et ego amate, Dei tremenda judicia jugiter formidate ; quales eritis in die Judicii presentandi, sollicita consideratione pensate. Ego enim secundum eloquia Scripturarum gradior jam viam universe carnis. Commendo ergo in manus vestras hodie salutem animarum vestrarum. Mementote igitur ammonitionum mearum, et cogitate singuli de vobismetipsis. » Hec inter verba supplicibus oculis cum manibus ad celum elevatis, diu tacitam precem fudit. Deinde in vocem pro[f. 108v]rumpens, ait : « Memento mei, qui solus sine peccato es, Christe, redemptor mundi. Tu semper fuisti protector meus, adjutor meus. In manus tuas, Domine Jhesu, commendo spiritum meum. » Sancta ergo ejus anima sarcina carnis abjecta, atque a terrenis pressionibus liberata, hoc ordine ad suum leta revolavit auctorem. Vixit venerandus presul et magnificus confessor Domini beatus Firminus annos sexaginta septem. Insignis virtutibus et miraculis choruschus, sub die kal. septembris feliciter migravit ad Christum ; sepultusque est magnifico honore in ecclesia Sancte Dei genitricis et perpetue Virginis Marie, quam ipse construxit : ubi recta fide petentibus beneficia illius clarescunt, prestante Deo et Salvatore nostro Jhesu Christo, cui est, cum eterno Patre et Spiritu Sancto, virtus et honor, gloria et imperium, laus et potestas, per infinita seculorum secula. Amen.
Historique
Non renseigné.
Bibliographie
Lebigue (Jean-Baptiste), « Chapelles livresques et ministres désignés : les véritables destinataires des manuscrits de la liturgie pontificale », dans Gazette du livre médiéval, t. 54 (2009), p. 21 et 28.
Photographies numériques en ligne et consultables gratuitement sur le site Enluminures (http://www.enluminures.culture.fr/documentation/enlumine/fr/BM/amiens_113-01.htm).
Auteur de la notice
Notice rédigée le 2008-02-19 par Jean-Baptiste Lebigue (CNRS-IRHT).
Apparat critique
a Nouveau découpage : début de la "lectio VII".
b Nouveau découpage : début de la "lectio VIII".
c Nouveau découpage : début de la "lectio IX".
Comment citer cette notice
Lebigue , Jean-Baptiste . " Lectionnaire sanctoral de l’office à l’usage d’Amiens ( Amiens , bibliothèque municipale , ms. 149 )", dans , Jean-Baptiste Lebigue , Benjamin Suc , éds, Orléans : Institut de recherche et d’histoire des textes , 2006-2009 . (Ædilis, Publications scientifiques, 7). [en ligne :] http://www.cn-telma.fr/liturgie/notice 64 / .