< Notice 45>

Cérémonial et statuts de Chezal-Benoît


Identification

Référence : Paris , Bibliothèque nationale de France , ms. latin 13322 .

Usage : Chezal-Benoît, congrégation (O.S.B.)

Datation : À partir de 1531.

Post : 1530

Ante : 1551

Description

Codicologie

Papier, III + 176 + III f., 208 x 160 mm ; 14 quaternions (f. 1-112 : cérémonial), 1 bifeuillet blanc (f. 113-114), 7 quaternions (f. 115-170) et un senion (f. 171-[176]) ; signatures de la main du texte sur les feuillets de la première moitié de chaque cahier. — À longues lignes, pas de réglure. — Foliotation à l’encre du xviie s. (f. 1-112), repartant de 1 à 60 à partir du f. 115 jusqu’au f. 173. Foliotation moderne à l’encre prenant la suite de la précédente à partir du f. 113 (c’est cette dernière qui est utilisée dans la présente notice pour la seconde partie du ms.). — Reliure en parchemin, peut-être originale. Inscription à l’encre au dos : Constitutiones receptæ et [...] in capitulo in 1531. Cote ancienne [Saint-Germain-des-Prés] au dos : 790. Tranches rouges.

Relevé

  • F. 1-2 : Prologue. In nomine Domini Jesu Christi incipit prologus ceremoniarum monachorum nigrorum ordinis sancti Benedicti de societate Casalis Benedicti. Prologus ceremoniarum.
  • F. 3-112v : Cérémonial. Intitulé des chapitres :
    • f. 3 : Qua disciplina quare reverentia opus Dei sit peragendum. Caput 1m.
    • f. 5v : Quod opus Dei dicatur ad ipsum pertinet. Caput 2m.
    • f. 6 : Quibus horis quove ordine divina officia agantur.
    • f. 9v : Quo loco opus Dei peragatur. Caput 4m.
    • f. 10 : De officio beatissimæ Virginis Mariæ. Caput 5m.
    • f. 12 : De officio defunctorum. Caput 6m.
    • f. 14 : De septem psalmis pœnitentialibus. Caput 7m.
    • f. 15 : De ordine legentium et canentium. Caput 8m.
    • f. 22v : De nocturnis vigiliis. Caput 9m.
    • f. 30v : De matutinis laudibus. Caput 10m.
    • f. 34v : De officio primæ regularis. Caput 11m.
    • f. 39v : De capitulo culparum. Caput 12m.
    • f. 44v : De privatis missis et qualiter sacerdotes et ministri se habere debent. Caput 13m.
    • f. 47 : Præparatio sacerdotis ante missæ celebrationem. Caput 14m.
    • f. 52v : Qualiter se habere debeat sacerdos ad evangelium usque ad canonem. Caput 15m.
    • f. 55v : Qualiter se habere debeat sacerdos in canone et deinceps. Caput 16m.
    • f. 65v : De benedictione salis et aquæ necnon aspersione aquæ benedictæ, et hora regulari que missam conventualem dominicæ diei precedit. Caput 17m.
    • f. 69 : Quomodo se agant sacerdos et ministri ad missas conventuales. Caput 18m.
    • f. 82v : Qualiter conventus se agat ad missas conventuales. Caput 19m.
    • f. 86v : De minori missa conventuali in qua unus tantum minister albis indutus servit. Caput 20m.
    • f. 87 : De hora regulari que summam missam sequitur. Caput 21m.
    • f. 88v : De collatione capitulari quæ completorium precedit. Caput 22m.
    • f. 89v : De completorio et his quæ sequuntur. Caput 23m.
    • f. 91 : De recollectione et oratione peculiari. Caput 24m.
    • f. 91v : De diversis solemnitatibus quomodo agantur. Et primo de summis. Caput 25m.
    • f. 96v : De hora regulari quæ majorem missam precedit in iisdem solemnitatibus. Caput 26m.
    • f. 98 : De processione. Caput 27m.
    • f. 101v : Quomodo agantur majora duplicia festa. Caput 28m.
    • f. 102v : Quomodo agantur festa duplicia minora. Caput 29m.
    • f. 103v : Quomodo agantur semiduplicia festa. Caput 30m.
    • f. 104 : Quomodo agantur festa simplicia 12m lectionum. Caput 31m.
    • f. 104 : De privatis diebus. Caput 32m.
    • f. 104v : De pulsibus. Caput 33m.
    • f. 106 : De luminibus. Caput 34m.
    • f. 108 : De libris per anni circulum in refectorio legendis. Caput 35m.
    • f. 110v : Qualiter lectiones in divinis aut aliunde intitulentur. Caput 36m.
    • f. 111v : Finis.
    • f. 112 : Table des chapitres. Index earumdem ceremoniarum. F. 112v : Indicis finis.
  • F. 115-175v : Statuts. Incipiunt statuta congregationis Casalis Benedicti. Intitulé des chapitres :
    • f. 115 : De institutione et electione capituli generalis. Capitulum primum.
    • f. 115v : De electione discreti mittendi ad capitulum. Capitulum 2m.
    • f. 116 : De modo prosequendi in articulis faciendis. Capitulum 3m.
    • f. 117 : De modo celebrandi dictum capitulum generale. Capitulum 4m.
    • f. 118 : De ordine patrum et discretorum. Capitulum 5m.
    • f. 118v : De electione presidentis capituli generalis, et diffinitorum, et scribæ. Capitulum 6m.
    • f. 119v : De presidente monasterii, ubi celebrabit capitulum generale durante dicto capitulo. Capitulum 7m.
    • f. 120 : De occupationibus eorum qui non sunt ex diffinitoribus. Capitulum 8m.
    • f. 120 : Qualiter debeant fratres ad capitulum scribere et ad visitatorem. Capitulum 9m.
    • f. 120v : In quibus agendis intererunt qui ex diffinitoribus non sunt. Capitulum 10m.
    • f. 122 : Forma provisionis abbatis. Capitulum 12m.
    • f. 122v : De superioribus monasteriorum, ubi sunt abbates commendatarii. Capitulum 13m.
    • f. 123 : De his qui petunt abbatias suas uniri nostre congregationi. Capitulum 14m.
    • f. 123v : De visitatore congregationis. Capitulum 15m.
    • f. 125 : Forma litterarum commissionis visitatorum. Capitulum 16m.
    • f. 127 : De adhibendis ad consilium fratribus. Capitulum 17m.
    • f. 127v : De officiariis destituendis aut instituendis. Capitulum 18m.
    • f. 128 : De decanis seu senioribus. Capitulum 19m.
    • f. 129 : De priore claustrali. Capitulum vigesimum.
    • f. 130 : De prioribus forensibus. Capitulum 21m.
    • f. 131 : De prioratibus conventualibus. Capitulum 22m.
    • f. 132 : Contra vitium proprietatis. Capitulum 23m.
    • f. 132v : De eleemosinis faciendis. Capitulum 24m.
    • f. 133 : De beneficiis curatorum. Capitulum 25m.
    • f. 133 : De cellerario monasterii. Capitulum 26m.
    • f. 134v : De secretario seu sindico. Capitulum 27m.
    • f. 134v : De feramentis et rebus monasterii. Capitulum 28m.
    • f. 136 : De thesaurario monasterii. Capitulum 29m.
    • f. 136 : Ubi debeant conservari privilegia nostræ congregationis. Capitulum 30m.
    • f. 136v : De mensa abbatis. Capitulum 31m.
    • f. 136v : De hospitibus. Capitulum 32m.
    • f. 138 : De sollicitatoribus processuum et aliis fratribus qui ad alia monasteria mittuntur. Capitulum 33m.
    • f. 140 : De fratribus in viam directis. Capitulum 34m.
    • f. 140v : Quando fratre longue a monasterio proficiscuntur, habeant obedientiam a patre abbate secundum formam subscriptam. Capitulum 35m.
    • f. 141 : De hostiario monasterii. Capitulum 36m.
    • f. 142v : Si debeat monachus litteras vel eulogias accipere. Capitulum 37m.
    • f. 143 : De artificibus monasterii. Capitulum 38m.
    • f. 143v : De vestimentis et calciamentis. Capitulum 39m.
    • f. 145 : Quomodo dormire debeant monachi. Capitulum 40m.
    • f. 146 : De infirmitorio et infirmis fratribus. Capitulum 41m.
    • f. 146v : De fratrum obitibus. Capitulum 42m.
    • f. 148 : De obitibus Quatuor Temporum. Capitulum 43m.
    • f. 148v : De noviciis recipiendis. Capitulum 44m.
    • f. 150 : De fratribus conversis. Capitulum 45m.
    • f. 151v : De sacerdotibus qui voluerint in monasterio habitare. Capitulum 46m.
    • f. 152 : De monachis peregrinis. Capitulum 47m.
    • f. 153 : De sacerdotibus monasterii. Capitulum 48m.
    • f. 153v : De ordine congregationis. Capitulum 49m..
    • f. 154 : De opere manuum quotidianum. Capitulum 50m.
    • f. 155 : De taciturnitate. Capitulum quinquagesimum primum.
    • f. 157 : De capitulo particulari. Capitulum 52m.
    • f. 157v : De correctione culparum. Capitulum 53m.
    • f. 159 : De pueris minore aetate. Capitulum 54m.
    • f. 159 : De servitoribus coquinæ. Capitulum 55m.
    • f. 159v : De mensura ciborum. Capitulum 56m.
    • f. 161 : De mensura potus. Capitulum 57m.
    • f. 161 : De jejuniis. Capitulum 58m.
    • f. 162 : De mandato faciendo. Capitulum 59m.
    • f. 163v : De his qui opus Dei vel ad mensam tarde occurunt. Capitulum 60m.
    • f. 164v : De confessionibus. Capitulum 61m.
    • f. 165v : De communione sanctissimæ Eucharistiæ. Capitulum 62m.
    • f. 166 : De significanda hora operis Dei. Capitulum 63m.
    • f. 167 : De missis. Capitulum 64m.
    • f. 169 : De sanctorum festis. Capitulum 65m.
    • f. 170 : De modo psallendi. Capitulum 66m.
    • f. 171 : De oratione. Capitulum 67m.
    • f. 172 : De indulgentiis. Capitulum 68m.
    • f. 173 : Liste de taxtations [recensée comme 69e chapitre des statuts dans la table, f. 175v]. Date de l’établissement de cette liste, f. 173v : Taxa prefatorum quinque monasteriorum, quæ continetur in libris cameræ apostolicæ, ascendit solum ad summam mille quadringentorum quinquaginta ducatorum. Taxa prædicta fuit visa, revisa, lecta et publicata in capitulo generali, et per diffinitores ac omnes alios capitulanter approbata, anno Domini millesimo quingentesimo trigesimo primo, signata per scribam ipsius capituli, Johannem Basanier.
    • f. 173v : Finis statutorum Casalinorum.
    • f. 174 : Table des chapitres.

Edition

Non renseigné.

Historique

Mention d’appartenance et cotes de Saint-Germain-des-Prés [xviiie s.]. F. 1 : Sancti Germani a Pratis. Dos de la reliure : 790. Verso du dernier f. de garde : N. 1233. Olim 790.

Bibliographie

Lebigue (Jean-Baptiste), « Les cérémoniaux manuscrits à la fin du Moyen Âge », dans Les cérémoniaux catholiques en France à l’époque moderne : une littérature de codification des rites liturgiques, dir. Cécile Davy-Rigaux, Bernard Dompnier et Daniel-Odon Hurel, Turnhout : Brepols, 2009 (Église, liturgie et société dans l’Europe moderne, 1), p. 51.

Auteur de la notice

Notice rédigée le 2007-02-23 par Jean-Baptiste Lebigue (CNRS-IRHT).

Comment citer cette notice

Lebigue , Jean-Baptiste . " Cérémonial et statuts de Chezal-Benoît ( Paris , Bibliothèque nationale de France , ms. latin 13322 )", dans , Jean-Baptiste   Lebigue , Benjamin   Suc , éds, Orléans : Institut de recherche et d’histoire des textes , 2006-2009 . (Ædilis, Publications scientifiques, 7). [en ligne :] http://www.cn-telma.fr/liturgie/notice 45 / .