Nom de la loi

Loi Appuleia (?) frappant d’interdictio aqua et igni Q. Servilius Caepio, cos. 106 (pl. sc.)

Date

103 av. J.-C.

Rogator

L. Appuleius Saturninus

Thèmes

Sources

Gran. Licin., XXXIII, § 24 Criniti
Cn. Ma<l>lius ob eandem causam quam et C<a>epio L. Saturnini rogatione e ciuitate <plebis>cito eiectus

[il doit en fait s'agir d'une glose ancienne interpolée dans le texte de l'historien].

[il doit en fait s'agir d'une glose ancienne interpolée dans le texte de l'historien].

Bibliographie

  • Ferrary, J.-L., « Les origines de la loi de majesté à Rome », CRAI , 1983, 556-569, part. 561
  • Lengle, J., « Die Verurteilung der römischen Feldherrn von Arausio », Hermes 66, 1931, 302-316
  • Rotondi, LPR, 330

Commentaire

Cn. Mallius ob eandem causam quam et Caepio L. Saturnini rogatione e ciuitate est cito eiectus. Cette glose est un commentaire à Rutilius consul collega Mal<l>ii solus super<erat> re<i> publicae, et elle cherche dans l’exil de Mallius une explication anachronique au fait que seul Rutilius en 105, juste après la défaite d’Arausio infligée par les Cimbres et les Teutons à son collègue Cn. Mallius Maximus et au proconsul Q. Servilius Caepio, organisa en Italie la résistance contre le danger germanique. La correction <plebis>cito de Bernays, retenue par Criniti, apparaît dès lors inutile (Ferrary, 561 n. 16), et tombent les interprétations qu’on a parfois voulu tirer du texte ainsi corrigé.

Allusion doit être faite à un pl. sc. d’interdictio frappant Mallius après qu’il eut choisi l’exil pour éviter une condamnation capitale. C’est en 103, lors du premier tribunat de Saturninus, que Mallius et Caepio durent être accusés de perduellio. En 105, une loi Norbana avait immédiatement abrogé l’imperium de Caepio, qui s’était de ce fait trouvé chassé du sénat en vertu de la loi Cassia de 104 (voir notice 270 et notice 90). Rhet. Her., 1, 24Purgatio est, cum consulto negat se reus fecisse. Ea diuiditur in inprudentiam, fortunam, necessitatem : fortunam, ut C<a>epio ad tr. pl. de exercitus amissione confirme d’autre part l’existence d’un procès comitial intenté à Caepio par un tribun, qui dut être Saturninus (Caepio ad tr. pl. de exercitus amissione [le pluriel tribunos d’un grand nombre d’éditions modernes n’a aucun fondement dans la tradition manuscrite]).

Nous savons que Caepio mourut en exil (Cic., Balb., 28Neque solum dicatione, quod in calamitate clarissimis uiris Q. Maximo, C. Laenati, Q. Philippo Nuceriae, C. Catoni Tarracone, Q. Caepioni, P. Rutilio Zmyrnae uidimus accidisse, ut earum ciuitatum fierent ciues, <cum> hanc ante amittere non potuissent quam hoc solum ciuitatis mutatione uertissent, sed etiam postliminio potest ciuitatis fieri mutatio), et il faut donc supposer qu’un autre pl. sc. d’interdictio le frappa lui aussi. Selon deux notices contradictoires de Val. Max., Caepio serait mort en prison (Val. Max., 6, 9, 13Crassum casus acerbitate Q. Caepio praecucurrit : is namque praeturae splendore, triumphi claritate, consulatus decore, maximi pontificis sacerdotio ut senatus patronus diceretur adsecutus in publicis uinculis spiritum deposuit, corpusque eius funestis carnificis manibus laceratum in scalis Gemoniis iacens magno cum horrore totius fori Romani conspectum est), ou, jeté en prison, en aurait été libéré par le tribun L. Rheginus, qui serait parti en exil avec lui (Val. Max., 4, 7, 3L. autem Reginus, si ad debitam publico ministerio sinceritatem exigatur, posteritatis conuicio lacerandus, si amicitiae fido pignore aestimetur, in optimo laudabilis conscientiae portu relinquendus est : tribunus enim plebis Caepionem in carcerem coniectum, quod illius culpa exercitus noster a Cimbris et Teutonis uidebatur deletus, ueteris artaeque amicitiae memor publica custodia liberauit nec hactenus amicum egisse contentus etiam fugae eius comes accessit. Pro magnum et inexuperabile tuum, numen, amicitia ! cum ex altera parte res publica manum iniceret, ex altera tua illum dextera traheret, et illa ut sacrosanctus esse uellet exigeret, tu exilium indiceres – adeo blando uteris imperio – supplicium honori praetulit). La première est infirmée par Cic. ; la seconde, généralement acceptée, devrait peut-être susciter plus de prudence : on peut se demander pourquoi le tribun n’a pas plutôt empêché son collègue de jeter Caepio en prison, et il est surtout bien surprenant qu’il ait quitté Rome pendant son tribunat pour suivre Caepio dans son exil. Il semble d’autre part que le thème de « l’or maudit des Tectosages » (voir notice 565) fut à l’origine de traditions d’authenticité douteuse sur les malheurs de Caepio et de ses descendants.

Comment citer cette notice

Jean-Louis Ferrary. "Loi Appuleia (?) frappant d’interdictio aqua et igni Q. Servilius Caepio, cos. 106 (pl. sc.)", dans Lepor. Leges Populi Romani, sous la dir. de Jean-Louis Ferrary et de Philippe Moreau. [En ligne]. Paris:IRHT-TELMA, 2007. URL : http://www.cn-telma.fr/lepor/notice916/. Date de mise à jour :01/10/18 .