Nom de la loi

Lois tribuniciennes accordant la restitutio in integrum à divers condamnés exilés

Date

46 av. J.-C.

Thèmes

Sources

Dio, 43, 27, 2
ὅτι δὲ δὴ τῶν φευγόντων ἐκ δικαστηρίου πολλοὺς διὰ δημάρχων δή τινων κατήγαγε
 - Cic., Fam., 12, 8, 2
Nos hic de Dolabella audiebamus quae uellemus, sed certos auctores non habebamus. te quidem magnum hominem et praesenti iudicio et reliqui temporis exspectatione scito esse. hoc tibi proposito fac ut ad summa contendas. nihil est tantum quod non populus Romanus a te perfici atque obtineri posse iudicet
 - Cic., Fam., 6, 6, 11
quo igitur haec spectant? rerum hoc natura et ciuilium temporum non patietur nec manens nec mutata ratio feret, primum ut non in causa pari eadem sit et condicio et fortuna omnium, deinde ut in eam ciuitatem boni uiri et boni ciues nulla ignominia notati non reuertantur in quam tot nefariorum scelerum condemnati reuerterunt
 - Cic., Fam., 15, 19, 3
nec tamen Caesar diutius nos eum desiderare patietur (nam habet damnatos quos pro illo nobis restituat) nec ipse sectorem desiderabit cum filium uiderit
 - Cic., Fam., 11, 22, 1
Cum Appio Claudio C. f. summa mihi necessitudo est multis eius officiis et meis mutuis constituta. Peto a te maiorem in modum uel humanitatis tuae uel mea causa ut eum auctoritate tua, quae plurimum ualet, conseruatum uelis. Uolo te, cum fortissimus uir cognitus sis, etiam clementissimum existimari. Magno tibi erit ornamento nobilissimum adulescentem beneficio tuo esse saluum. Cuius quidem causa hoc melior debet esse quod pietate adductus propter patris restitutionem se cum Antonio coniunxit
 - Suet., Iul., 41, 1
nudatos opere censorio aut sententia iudicum de ambitu condemnatos restituit
 - Dio, 39, 63, 5
οὐ μέντοι καὶ ὠφέλησέ τι τὸν Γαβίνιον, ἀλλὰ τότε μὲν ἔφυγεν ἁλούς, ὥσπερ εἶπον, ὕστερον δ᾽ ὑπὸ τοῦ Καίσαρος κατήχθη

Bibliographie

Commentaire

C'est dans son récit des événements de 46 que Dio fait allusion à des réhabilitations de condamnés pour ambitus, grâce à des tribuns de la plèbe agissant à l'instigation de César, même si sa formulation peut se rapporter à des faits antérieurs à cette date (à la rigueur, aux lois de 49: voir Loi n° 900). Toutefois, une ou des mesures de restitutio ont pu être effectivement prises en 46, puisque Cic. fait état, comme d'un changement récent (Cic., Fam., 12, 8, 1itaque nos confecto bello, ut arbitrabamur, renouatum bellum gerimus spemque omnem in D. Bruto et Planco habemus, uel, si uerum quaeris, in te et in M. Bruto, non solum ad praesens perfugium si, quod nolim, aduersi quid acciderit sed etiam ad confirmationem perpetuae libertatis), de la présence à Rome en septembre 46 de T. Munatius Plancus (RE 32), condamné en vertu de la loi Pompeia de ui (voir Loi n° 613), au début de 51 (Gruen, Last Generation, 466) et exilé à Ravenne (Cic., Fam., 8, 1, 4Plancus quidem tuus Rauennae est et magno congiario donatus a Caesare nec beatus nec bene instructus est), qui avait été restitutus (Cic., Phil., 10, 22Est una Trebellius, qui iam cumtabulis nouis redit in gratiam; T. Plancus et ceteri pares: qui id pugnant, id agunt ut contra rem publicam restituti esse uideantur). La restitutio de M. Valerius Messalla Rufus (268) et de C. Claudius Pulcher (303; voir Loi n° 900) peut avoir été effectuée en vertu de plébiscites de 46.

Le rapprochement avec les mesures de 49 suggère que διὰ δημαρχῶν (Dio) fait référence à des plébiscites.

Comment citer cette notice

Philippe Moreau. "Lois tribuniciennes accordant la restitutio in integrum à divers condamnés exilés", dans Lepor. Leges Populi Romani, sous la dir. de Jean-Louis Ferrary et de Philippe Moreau. [En ligne]. Paris:IRHT-TELMA, 2007. URL : http://www.cn-telma.fr/lepor/notice901/. Date de mise à jour :01/10/18 .