IRHT

Enquêtes menées sous les derniers capétiens

> Enquête sur Raoul de Breuilly et Pierre de Latilly (12)

Archives nationales, J 1034, n°46

Enquête

[1]

Anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo octavo, die veneris post festum sancti Martini yemalis, nos Hugo de Camburaco, legum doctor, et Guillelmus Meschi, domini nostri Francorum regis clericus, incepimus examinare testes infra scriptos de mandato dominorum magistrorum domini decani Turonensis et domini archidiaconi Brugiensis et domini Gauffridi de Vindocinio, militis, et examinavimus dictos testes dicta die et diebus sequentibus super articulis qui sequuntur.

Intendunt probare dominus Petrus de Latilhaco et dominus Radulphus de Brulhiaco contra consules Sancti Felicis quod quidem ex consulibus et hominibus tunc dicti loci non vi non metu coacti set spontanei, deliberato consilio, composuerunt gratis cum ipsis P. et R. ad summam 4500 l.t. super casalagiis, homagiis, monetis prohibitis et aliis in dicta conpositione contentis, et dictam conpositionem ratifficande eis de eadem multas grates reddiderunt.

Item quod dictam conpositionem pacifficando et ei acquiescendo in ea per tres menses et amplius perseverante absque aliqua contradictione seu reclamatione articulosque, quos, occasione dicte conpositionis, sibi concedi et confirmari petebant eisdem P. et R. tradiderunt et ab eis litteras inpetraverunt quod queste vel emende non levarentur ulterius in dicta villa et eisdem litteris nec non et comodo conpositionis predicte usi fuerunt.

Item quod acquiescendo et inherendo dicte conpositioni et eam ratifficando, articulis eisdem in dicta conpositione concessos concordaverunt et quod si ante dictam conpositionem conpulsi fuerunt aliqui, hoc fuit pro questis levandis. Si vero post hoc fuit pro solvenda summa pecunie debita pro termino dicte prime solutionis, quod licitum fuit de usu et consuetudine Tholosana.

I Raydulphus de Landa, clericus, uxoratus, oriundus de Normannia, qui moratur Parisius, etatis, ut dixit, 30 annorum vel circa, testis juratus et diligenter interrogatus super primo articulo, dixit se vidisse et audivisse quod quidam qui dicebant se esse consules de Sancto Felice conposierunt cum dicto domino R. ad summam quatuor milium et quingentarum l.t. super casalagiis .

Interrogatus qui erant illi qui dicebant se esse consules dixit se ignorare quia nullum cognoscebat.

Interrogatus si gratis et sponte et sine coactione dictam conpositionem fecerunt, dixit quod sic. Interrogatus quomodo hoc scit, dixit se ideo scire quia dicti homines de Sancto Felice rogaverunt dictum dominum R. et rogari fecerunt per dominum P., rectorem ecclesie Sancti Felicis, ut sibi placeret resipere summam predictam ab hominibus predictis et quia post conpositionem predictam grates reddiderunt eidem domino R. et etiam obtulerunt eidem quendam ciphum argenteum quem ipse recipere noluit et quia non vidit eisdem aliquam vim seu violenciam inferri ab aliquo.

Interrogatus de tempore quo fuit facta dicta conpositio, dixit quod ante festum Nathalis Domini proximo preteritum, bene per tres septimanas vel circa. De die, dixit se non recordari. De circunstantibus, dixit quod ipse qui loquitur et dictus dominus P., rector predictus, magister Guillelmus de Gauderiis, R. Vita et plures alii de quorum nominibus non recordatur. Interrogatus de hora diei, dixit quod de mane ante comestionem, ut sibi videtur. De loco, dixit quod in capella sancti Martini prope aulam domini regis. Interrogatus super secundo et tercio articulo diligenter sibi expositis, dixit se nichil certum scire et dixit se non testificare prece vel pretio, gratia, odio, timore vel amore nec pro aliquo comodo habito vel habendo set pro sola veritate.

II Raymundus Durandi, clericus uxoratus Avinhoneti et habitator dicti loci, ut dixit, etatis 35 annorum vel circa, testis juratus et diligenter interrogatus dixit se vidisse et audivisse quod quidam qui se dicebant consules de Sancto Felice et alii de dicto villa, usque ad numerum quindecim vel circa inter omnes, conposuerunt cum dicto domino R. ad summam 4500 l.t. super casalagiis, homagiis et aliis in dicta conpositione contentis.

Interrogatus si gratis et sponte dictam compositionem fecerunt, dixit quod sic. Interrogatus quomodo scit, dixit se ideo scire quia quando tractabatur conpositio predicta petebantur ab eis 5000 l. et quia transierunt pro dictis 4500 l., multum gavisi fuerunt. Dixit etiam se ex hoc scire quia petierunt a dicto domino R. quod nobiles sive homines de paragio includerentur in dicta conpositione, et eis traderentur quod concessit eis idem dominus R. et tunc reddiderunt ei multas grates.

Interrogatus de loco ubi fuit facta dicta conpositio, dixit quod in dicta capella sancti Martini. Interrogatus de tempore, dixit quod inter festum Omnium Sanctorum et Natalis Domini proxime preterita, circa festum beati Andree. Interrogatus de die, dixit se non recordari. De hora diei, dixit quod ante comestionem. De circunstantibus, dixit quod dictus dominus R., Guillelmus Boneti, magister Guillelmus de Gauderiis, R. Vita et plures alii.

Interrogatus super secundo articulo, dixit se vidisse et audivisse, quadam die de qua non recolit, set fuit in Quadragesima proxime preterita, circa medium, R. Petre et R. Fabri de Sancto Felice et quidam alii de Sancto Felice venerunt cum domino P. de Sermeyras, utriusque juris professore, ad dictum dominum R. in camera subtus aulam domini regis et tradiderunt eidem quosdam articulos quos petebant concordari super conpositione predicta, et ibidem dictus dominus R. et magister Guillelmus1 de Gauderiis cum dicto domino P. et dictis hominibus dictos articulos concordarunt et ipso teste qui loquitur vidente et audiente, de communi consensu, sigillati fuerunt sigillo domini Radulpho.

Interrogatus de tempore, die et loco, dixit ut supra ; de hora diei, dixit se non recordari. De astantibus, dixit quod R. Vita, Radulphus de La Landa, magister Raymundus de Gauderiis, et plures alii de quorum nominibus non recordatur.

Interrogatus super tercio et ultimo articulo dixit quantum ad concordationem articulorum idem quod deposuit super secundo articulo, hoc exepto quod post sui examinationem, immediate reversus dixit se non recordari utrum sigillum dicti domini Radulphi esset appositum in dictis articulis concordatis necne. Dixit etiam quod de usu et consuetudine Tholose licitum est pignorare et arrestare gentibus domini regis pro questis et aliis debitis domini regis debitores ejusdem.

Interrogatus quomodo scit, dixit se ideo scire quia sic vidit observari a viginti quinque annis citra.

Super aliis diligenter interrogatus nichil amplius dixit se scire et non deponit prece vel precio etc.

III Raymundus Vita, notarius curie appellationum domini senescalli Tholose, oriundus et habitator Tholose, etatis 33 annorum vel circa, testis juratus et diligenter interrogatus super primo articulo, dixit se vidisse et audivisse quod cum fuissent multi tractatus habiti inter consules Sancti Felicis et dictos dominos P. et R. super facienda conpositione dicte ville, quadam die dicti domini responderunt eis quod nullo medo reciperent dictam financiam nisi darent domino regi quinque milia librarum tur. et quod super hoc deliberarent. Vidit etiam postea quod dicti consules, una cum domino P. de Belna, rectore ecclesie Sancti Felicis, venerunt ad dictos dominos, et tunc, magna instancia rogabant eos simul et divisim quod pro Deo reciperint ab eis quatuor milia et quingentas l.t. quas recipere nolebant. Dictus rector tamen tantum institit apud eos quod dictam financiam admiserunt ad dictam summam, amore ipsius, dicentes ei quod amore sui sibi dimittebant 500 libras tur. Et tunc idem testis, volentibus et consensientibus dictis consulibus et gratis conponentibus, scripsit conpositionem predictam in libro conpositionum et dixit dictam conpositionem factam fuisse super homagiis, casalagiis, feodis militaribus et aliis in dicta conpositione contentis. Interrogatus quomodo scit quod gratis fecerunt dictam conpositionem, dixit quia gratis obtulerunt dictam summam et letantes, et quia fuerunt admissi ad dictam summam, gratias egerunt dictis dominis, nec vidit eis aliquam vim seu violenciam fieri.

Interrogatus de loco in quo fuit facta dicta conpositio et scripta, dixit quod in capella sancti Martini juxta aulam novam domini regis. Interrogatus de tempore, dixit quod circa festum beati Andree proximo predictum, ut sibi videtur.

Interrogatus de personis astantibus, dixit quod Arnaldus Pastoris et quidam alii qui dicebantur esse consules Sancti Felicis, dictus rector Sancti Felicis et magister Guillelmus de Gauderiis, dominus R., et dixit quod dominus P. consensiit dicte conpositioni, non tamen recolit si erat presens dum fuit scripta.

Interrogatus super secundo articulo, dixit quod vidit pluries post dictam conpositionem quod dicti consules inpetraverunt litteras a dictis dominis P. et R., quamdiu dictus P. fuit in Tholosano, et eo absente, a dicto domino R., super multis controversiis tangentibus contribucionem dicte conpositionis adversus eos qui nolebant contribuere dictis consulibus pro dicta conpositione, et specialiter pro manso de Villabertia et pro Bernardo Messerii de Casseris, de quo manso contendunt cum consulibus de Romenchis, cum quibus ipsorum debeant contribuere habitatores dicti mansi pro financiis, nec vidit nec audivit quod contradiceretur dicte conpositioni quousque iverunt in Francia, quod fuit circa Mediam Quadragesimam. Item dixit se vidisse quod dicti consules sepe petierunt concordari articulos suos cum dictis dominis super conpositione predicta et post conpositionem predictam.

Interrogatus super tercio et ultimo articulo, dixit se vidisse et audivisse quod dicti consules seu aliqui ex eis venerunt ad dictum R., post recessum dicti domini P., in Quadragesima, adducentes secum dominum P. de Serveriis et R. Petri de Sancto Felice, petentes concordari articulos suos, et ibidem dictus dominus R. et magister R. de Gauderiis, una cum dicto domino Petro de Serveriis et consulibus predictis, concordaverunt dictos articulos dicte conpositionis, ad voluntatem dictorum consulum et dicti domini P., qui venerat cum eis ad consulendum eos, requirentium concordiam predictam concordatam. Quibus concordatis dicti consules dixerunt ipsi testi qui loquitur quod juxta formam concordatam faceret eis litteram dicte conpositionis. Item dixit quod licitum est domino regi, de usu et consuetudine Tholosano, quod debitores domini regis pro questis et aliis per servientes suos conpellerentur per capcionem corporum et bonorum. Et sic vidit uti pluries a decem annis citra. Super aliis in predicto articulo contentis, dixit se nichil amplius scire et dixit se non testificare prece vel precio etc.

IV Jaquetus de Pomiers, laycus, uxoratus, oriundus de Normannia, qui moratur cum dicto domino R., ut dixit, etatis 30 annorum vel circa, testis juratus et diligenter interrogatus super primo articulo sibi diligenter exposito, dixit se vidisse et audivisse quadam die de qua non recolit, sed fuit inter festum Omnium Sanctorum et Nativitatem Domini proxime preteritam, dum ipse qui loquitur erat in capella Sancti Martini prope aulam domini regis, Guillelmus Bartholomei et Arnaldus Pastoris, consules de Sancto Felice, et plures alii de dicta villa, usque numerum sex, finaverunt cum dicto R. ad summam 4500 l.t. pro casalagiis, homagiis et aliis in dicta conpositione contentis.

Interrogatus si gratis fecerunt dictam financiam, dixit quod sic. Interrogatus quomodo scit, dixit se ex hoc scire quia quando eandem fecerunt videbantur esse leti et quia rector ecclesie Sancti Felicis P. nomine, ipsa financia facta, regraciatus fuit, ipso qui loquitur vidente et audiente, dicto domino R.n ex parte dictorum hominum de Sancto Felice, quia ipse venerat cum eisdem et pluries rogaverat dictum dominum R. quod reciperet financiam predictam 4500 l.t.

Interrogatus idem testis ad quid ipse tunc venerat in dictam capellam, dixit quia erat portarius ejusdem.

Interrogatus si portam custodiebat de intus vel de extra, dixit quod de intus. Dixit etiam se ex hoc scire quia post conpositionem predictam miserunt eidem domino R. quendam ciphum argenteum, quem ipse qui loquitur vidit et tenuit, sed dictus dominus R. ipsum noluit retinere. De tempore et die, dixit ut supra, de hora diei, dixit se non recordari, de circunstantibus dixit quod dictus dominus R., magister Guillelmus de Gauderiis, R. Vita et predictus rector et plures alii de quorum nominibus non recolit.

Interrogatus super secundo articulo, dixit se vidisse et audivisse quadam die de qua non recolit, set fuit, ut dixit, circa dictum festum Nathalis Domini, dictus R. Pastoris et Guill. Bartholomei cum quibusdam aliis de dicta villa, de quorum nominibus dixit se non recordari, detulerunt quosdam articulos super quibus erat facta dicta financia, ut dicebant, quia ipse qui loquitur non legit eos nec legere sciret quos petebant confirmari et sigillari a dictis dominis P. et R., quos recepit dictus dominus R.

Interrogatus de loco ubi predicta fuerunt, dixit quod in dicta capella. De die dixit se non recordari, de hora diei, dixit quod ante prandium. De circunstantibus dixit quod dictus dominus R., magister Guillelmus de Gauderiis et R. Vita et plures alii de quorum nominibus non recolit.

Super aliis contentis in dicto secundo articulo dixit se nichil amplius scire.

Interrogatus super tercio et ultimo articulo, dixit se non vidisse nec audivisse quod aliquis de dictis hominibus de Sancto Felice fuerit conpulsus ante conpositionem predictam pro conpositione seu financia. Dixit tamen quod ipse qui loquitur ante conpositionem predictam, de mandato dictorum dominorum P. et R., ivit apud Sanctum Felicem cum magistro Guillelmo Boneti et cum magistro P. de Tierno et cum tribus servientibus, quorum unus vocabatur P. Lo Borgunho et alius Colinus Saca Espeya et alius R. Catala, et ipse qui loquitur cum aliis servientibus dixit dictis duobus consulibus quos supra nominavit et aliis duobus de dicta villa et pluribus hominibus ejusdem loci quos nescivit nominare ipse qui loquitur quod venirent Tholosam eo quod questas solverent, et quod poetea, quia questas non solvebant, predicti servientes plures de dicta villa pignoraverunt et in pluribus domibus et hospiciis garnisiones posuerunt, quia questas solvere nolebant.

Interrogatus de tempore quo predicta fuerunt, dixit quod, circa festum Nativitatis beate Marie proxime preteritum fuit annus. Item dixit quod post conpositionem predictam ipse qui loquitur cum predictis servientibus fuit missus apud Sanctum Felicem pro conpulsione facienda de primi termini solutione dicte conpositionis et ibi sasinam tenuerunt quia solvere nolebant per quadraginta dies.

Interrogatus super aliis contentis in predicto ultimo articulo, dixit nichil amplius certum scire et dixit se non testifficare prece vel precio etc.

Item, post recitationem et lecturam sue depositionis addidit dictus testis tamen quod post dictam conpositionem dicti homines de Sancto Felice petierunt a dictis dominis P. et R. quod homines dicti de la Guilabertia conpellerentur ad contribuendum in conpositione predicta et dixit quod causa pendet inter dictos consules ex una parte et dictos homines ex alia coram dictis dominis P. et R. quia dicti homines dicunt quod ipsi non tenentur ad contribuendum cum eis.

V Magister Guillelmus de Gauderiis, clericus uxoratus, oriundus Tholose et qui moratur ibidem, etatis 46 annorum vel circa, testis juratus et diligenter super primo articulo2, dixit quod quidam qui se dicebant consules et homines3 Sancti Felicis, de quibus ad presens non recolit, conposuerunt gratis et spontanei ad summam 4500 l.t. super casalagiis, homagiis, monetis prohibitis et aliis in dicta conpositione contentis.

Interrogatus qualiter scit quod gratis et spontanei conposuerunt, dixit quia presens fuit dicte conpositioni et predicta vidit et audivit nec scivit quod alicui violencia inferretur sive metus.

Interrogatus de tempore, dixit quod hoc fuit in yeme proximo preterita ; aliter non recordatur de mense, die nec hora diei4. De loco, dixit quod fuit in capella beati Martini prope aulam domini regis. De personis astantibus, dixit de se, R. Vita, notario, domino P., rectore ecclesie Sancti Felicis, qui tractaverunt conpositionem predictam et pluribus aliis de quorum nominibus non recolit.

Item interrogatus super secundo articulo, dixit quod ipse nescivit quod aliquis contradiceret nec reclamaret post conpositionem predictam usque ad tempus quo fuerunt in Francia. Cetera in dicto articulo contenta dixit se credere esse vera, aliter tamen ipse nescit pro certo.

Item, interrogatus super tercio articulo, dixit quod licitum est et fuit de consuetudine seu usu Tholosano conpellere debitores regis pro questis et aliis debitis. Interrogatus qualiter scit consuetudinem et usum esse, dixit quia sic vidit uti viginti annis.

Cetera in dicto articulo contenta credit esse vera, aliter nescit pro certo. Et dixit se non testifficare prece vel precio etc.

VI Raymundus Boerii, laycus, habitator et oriundus de Vauro, ut dixit, etatis quinquaginta annorum vel circa, testis juratus et diligenter interrogatus super primo articulo, dixit se vidisse et audivisse quodam die de qua non recolit, set fuit, ut dixit, circa festum beati Andree proximo preteritum, quidam, qui se dicebantur consules dicte ville Sancti Felicis, et alii, qui de dicta villa esse dicebant, conposuerunt cum dictis dominis P. et R. ad summam 4500 l.t. pro casalagiis, homagiis et aliis in dicta conpositionem fecerunt, dixit quod sic. Interrogatus quomodo scit, dixit se ideo scire quia videbantur esse leti quando fecerunt conpositionem predictam et quia ea facta grates reddiderunt eisdem dominis.

Interrogatus de loco ubi fuit facta dicta conpositio, dixit quod in capella predicta Sancti Martini prope aulam. Interrogatus de circunstantibus, dixit quod magister Guillelmus de Gauderiis, Guillelmus Boneti, R. Vita et plures alii, de quorum nominibus non recolit. Interrogatus de tempore, dixit ut supra ; de die, dixit se non recordari ; de hora diei, dixit quod demane ante prandium.

Interrogatus super secundo articulo, dixit se vidisse et audivisse quadam die ante dictum festum Nathalis Domini et post conpositionem predictam quidam qui dicebantur esse de Sancto Felice presentaverunt5 articulos dicto R. super quibus petierunt sibi fieri litteras et concedi, et petierunt quod concederentur eis littere, quod ulterius non levarentur queste vel emende in dicta ville que fuerunt eis concesse, nescit tamen si predictas litteras habuerunt. Interrogatus super aliis contentis in predicto articulo nichil plus pertinens dixit.

Interrogatus super tercio et ultimo articulo, dixit quod usus est et consuetudo in Tholosano quo quilibet potest pignorari pro questis. Interrogatus quomodo scit, dixit se ideo scire quia sic vidit servari per triginta annos et a triginta annis citra. Super aliis contentis in predicto ultimo articulo, dixit se nichil amplius certum scire.

Et dixit se non testifficari prece vel precio etc.

VII. Guilhelmus Deyde, laycus, uxoratus, oriundus et habitator Vari, bajulus Sancti Felicis, etatis 50 annorum vel circa, ut dixit, testis juratus et diligenter interrogatus super primo, secundo et tercio articulis, dixit se nichil certum scire, hoc excepto quod dixit quod post conpositionem predictam, dum ipse qui loquitur esset in platea communi apud Sanctum Felicem, vidit et audivit quendam servientem vocatum Arnulphum de Don Marti et alium dictum Curet et dictus Arnulphus defferebat quandam tassam argenteam in manu sua et dixit eidem qui loquitur quod ipsam ceperat de domo Guillelmi Bartholomei, nulla determinatione sibi facta, pro qua ceperat eam. Dixit etiam quod de usu et consuetudine Tholosana licitum est pignorare pro debitis domini regis et etiam personas arrestare. Interrogatus quomodo scit, dixit se ideo scire quia sic vidit et audivit observari per triginta annos et a triginta annis citra, et quia ipse qui loquitur fuit captus et arrestatus pro debito domini regis per magna tempora in castro Narbonensi et etiam apud Varum. Et ipse qui loquitur, qui fuit locum tenens bajuli Vauri et de Sancto Felice, pluries pignoravit et cepit et arrestavit plures ratione predicta per dictum tempus. Et non deponit nec tacet, ut dixit, prece vel precio etc.

VIII Izarnus Porcelli, notarius, uxoratus, qui moratur apud Auriacum, etatis sexaginta annorum et amplius, ut dixit, testis juratus et diligenter interrogatus, super primo articulo, dixit se vidisse et audivisse quod Arnaldus Pastoris, Guillelmus Bartholomei et G. de Bosvila, qui dicebantur esse consules Sancti Felicis, et alii de dicta villa, videlicet magister Laurencius, notarius Sancti Felicis, R. Fabri et quidam alii, de quorum nominibus dixit se non recordari, conposuerunt cum dictis dominis P. et R. ad summam 4500 l.t. pro casalagiis, homagiis et aliis in dicta conpositione contentis. Interrogatus si gratis et sponte dictam conpositionem fecerunt, dixit quod sic, ut credit. Interrogatus quare credit, dixit se ideo credere quia ex eorum aspectu apparebat quod gratis facerent dictam conpositionem et quia ipso vidente et audiente pluries rogaverunt dictos dominos P. et R. ut placeret eis recipere dictas 4500 l.t. et quia pluries fecerunt rogari eosdem dominos P. et R. per dominum P., capellanum Sancti Felicis, quod placeret eis recipere dictam summam et quia rogaverunt eosdem dominos P. et R. et fecerunt rogari per dictum capellanum, quod nobiles dicti loci includerentur in conpositione predicta, quod fuit eis concessum per predictos dominos P. et R. Quod dicti consules et alii dicti loci qui ibi erant regatiati fuerunt et etiam dictus capellanus eisdem dominis.

Interrogatus de tempore quo fuit facta dicta conpositio, dixit quod inter festum Omnium Sanctorum et Nativitatem Domini proximo preteritum. De die dixit se non recordari. De hora diei, dixit quod ante comestionem, ut sibi videtur. De loco, dixit quod in capella Sancti Martini prope aulam novam. De circunstantibus, dixit quod dictus dominus R., magister Guillelmus de Gauderiis, dominus P. de Latilliaco, R. Vita, Guillelmus Boneti et P. de Tierno et plures alii, de quorum nominibus dixit se non recordari.

Interrogatus super secundo articulo, dixit se vidisse et audivisse post conpositionem predictam quod quidam de Sancto Felice petierunt a dicto domino R. sibi litteras dari et concedi quod in dicto loco de Sancto Felice cessaretur ab inquestis pendentibus, quod fuit eis concessum a dicto domino R. Interrogatus super aliis contentis in dicto secundo articulo, dixit se nichil amplius certum scire.

Interrogatus super tertio et ultimo articulo, dixit se nichil scire, hoc excepto quod dixit quod licitum est de usu et consuetudine Tholosana quemcumque pignorare et etiam arrestare pro questis et aliis debitis domini regis. Interrogatus quomodo scit, dixit se ideo scire quia sic vidit observari frequenter per quadraginta annos et a quadraginta annis citra, et quia vidit per tempus predictum plures alios homines de Vauro et de Auriaco sic conpelli et hoc idem vidit, ut dixit, de pluribus aliis locis. Et dixit se non testifficari prece vel precio etc.

Testes suprascripti fuerunt examinati a tempore suprascriptionis in capite primi rotuli quod fuit anno Domini ut supra, usque ad diem jovis ante festum beate Katerine virginis, anno quo supra.

Notes

1 Rayé et remplacé par R.

2 et h. en interligne

3 et h. en interligne

4 et h. en interligne

5 au lieu de tradiderunt rayé.

Comment citer cette notice

Elisabeth Lalou, Xavier Hélary. "Enquête sur Raoul de Breuilly et Pierre de Latilly (12) (Archives nationales, J 1034, n°46)", dans Enquêtes menées sous les derniers capétiens, Elisabeth Lalou, Christophe Jacobs, éds, Paris : Centre de ressources numériques TELMA, 2007. (Ædilis, Publications scientifiques, 4). [En ligne] http://www.cn-telma.fr/enquetes/enquete95/ .

Mentions légales | Colophon | Contacts | Haut de page