[1]

Ph. Dei gratia Francorum rex, notum facimus universis, tam presentibus, quam futuris, quod nos litteras infrascriptas vidimus formam que sequitur continentes :

Ph. Dei gratia Francorum rex, dilectis et fidelibus magistris G Bonnet, thesaurario Andegavensi, Andree Porcheron, canonico Atrebatensi, clericis, et Guillelmo de Marcilliaco, militi, nostris, salutem et dilectionem. Cum inter abbatem et conventum de Corbeya, ex una parte, et majorem et juratos ville ejusdem, ex altera, orta sit contentio super pluribus gravaminibus et jurium usurpationibus contra punctos cartarum et privilegiorum et longum usum ipsorum de quibus una pars contra aliam hinc inde conqueretur, requirendo predicta corrigi et emendari, nos hujusmodi discordiis finem imponere cupientes, mandamus et committimus vobis quatenus, ad locum accedentes predictum, vocatis dictis partibus et aliis evocandis, auditisque rationibus utriusque partis, receptisque articulis ab ipsis partibus vobis tradendis, facientesque ad illos per juramenta partium responderi, visis insuper cartis et privilegiis partium predictarum, super omnibus predictis articulis et usibus et factis que negata fuerint hinc et inde inquiratis, tam per testes, cartas, instrumenta, quam per alias legitimas probationes, cum diligentia veritatem, et ea que notorie liquida inveneritis mediante justicia terminare curetis. Super dubiis vero inquestam quam feceritis perfecte completam sub vestris fideliter inclusam sigillis curie nostre mittatis ad diem ballivie Ambianensis futuri proximo Parlamenti, diem partibus assignantes ad videndam super hoc fieri quod justicia suadebit. Item volumus et committimus vobis quod super articulis ceteris dictarum partium, super quibus cause pendent via ordinaria coram nobis inter partes predictas et super quibus per commissionem curie nostre dati sunt alii auditores, vos causas hujusmodi in statu in quo sunt per omnia cum processibus super hec habitis, quos tenore presentium precipimus vobis tradi, suscipientes secundum tenorem dictarum commissionum super hoc concessarum in causis hujusmodi procedatis, notorie liquida terminantes et dubia sufficienter inquisita et instructa nostre curie remittentes sub vestris fideliter inclusa sigillis. Quod si vos tres in premissis interesse commode non possitis, duo vestrum, non expectato tercio sicut premissum est in premissis, procedant. Damus autem dictis partibus ceterisque justiciariis nostris tenore presentium in mandatis ut ipsi vobis in predictis diligenter pareant et intendant. Actum Parisius die secunda julii, anno Domini millesimo trecentesimo sexto.

Quarum litterarum virtute et auctoritate dicti thesaurarius, nunc electus Bajocensis, et Guillelmus de Marcilliaco, dilecti et fideles nostri processerunt prout continetur in litteris sigillis ipsorum sigillatis quas vidimus in hec verba :

Universis presentes litteras inspecturis et audituris Guillelmus, thesaurarius Andegavensis, clericus, et Guillelmus de Marcilliaco, miles domini regis Francorum, ab eodem domino rege commissarii deputati ad audiendum, decidendum, concordandum et judicandum controversicia, lites et querelas motas inter religiosos viros .. abbatem et conventum Corbaie, ex una parte, et majorem et juratos communie ville Corbaie, ex altera, et ad referendum curie predicti domini regis quicquid per nos actum foret in premissis et dubia si qua circa hec eminerent salutem in Domino. Notum facimus quod nos processimus in premissis in modum qui sequitur :

Primo, cum ex parte abbatis et conventus querela facta fuisset contra predictos majorem et juratos super hec quod gentes dictorum religiosorum ceperant et in prisionem posuerant injuste, procuratore dictorum majoris et juratorum et communie dicente se premissa juste fecisse, cum gentes ipsorum religiosorum quasdam salices Johannis Le Rique, burgensis sui, scinderant et asportare nitebantur, sic crimen quod dicitur vastum apud eos committendo, ut dicebant, dictis religiosis advoantibus gentes predictas et dicentibus dictas salices in sua terra esse sitas et eciam pendere super aquam suam et dampnum ipsis inferre quod tam per aspectum quam per limitationem docere volebant, ubi et quando deberent, et quia ad ipsos notorie cognicio et justicia pertinebat de hereditatibus necnon de mobilibus et catallis, petierunt curiam super hec sibi reddi. Nos vero, loco oculis subjecto et auditis hinc et inde propositis, curiam sibi reddidimus, injungentes eisdem ut, si dicti Johannes Le Rique vel alii super dampnis, catallis, vel limitatione terre vel alias conqueruntur, dicti religiosi, prout ad eos spectat, faciant justicie complementum.

Item cum major et jurati saisissent bona mobilia cujusdam presbiteri anglici mortui apud Corbeiam, que custodiri debere et reddi per manum suam dicebant, quibus esset faciendum, cum non esset beneficiatus, dictis religiosis asserentibus contrarium et ad ipsos hec pertinere. Auditis hinc inde propositis pronunciatum est ad religiosos et non ad majorem et juratos hoc pertinere debere, et hoc idem de personis similis conditionis clericaliter viventibus, mercaturas non exercentibus, intelligendum fore. Si vero persone condicionis hujusmodi publice essent mercatores et monite a mercatura nollent desistere, tunc de bonis mercature tantummodo pertinet ad majorem et juratos saisina et custodia reddendi ad dictum scabinorum, ut de bonis hominum et mulierum in compositione continetur.

Item de bonnis positis a scabinis in domo domini Johannis de Noyon, amotisque per religiosos quia sine presencia et consciencia ipsorum posite fuerunt et reposite per gentes domini regis propter debatum et ad requisitionem majoris et juratorum pronunciatum est hoc non pertinere ad majorem et juratos et ideo amovebuntur. Et si scabini credant sua interesse et velint conqueri, audiantur, et fiet eis justicie complementum, et manum regis amovemus.

Item pronunciatum est quod major et jurati adjornamentum non potuerunt facere testium in causis civilibus coram quibusdam auditoribus apud Corbeyam, set adjornamentum per religiosos fieri debet in talibus casibus ibidem.

Item de judeo invento submerso de quo ad plenum non potest constare in quo loco fuerat levatus, pronunciatum est quod si intra banleucam fuit levatus, ad majorem et juratos talis casus et similes pertinent, si vero extra banleucam in terra ipsorum religiosorum, ad ipsos religiosos pertinebunt.

Item cum religiosi ad instanciam partis quandam baneriam domini Reginaldi de Tria arrestassent, quam major et jurati liberaverant, et propter debatum majoris et juratorum ad manum regis fuisset posita, pronunciatum est istum casum ad religiosos pertinere, cum in hoc casu cognicio verteretur, salvo majori et juratis articulo in compositione contento quando statim et sine cause cognitione res poterit expediri.

Item quando bannicio erit pro crimine facienda, major et jurati accipient licenciam et jurabunt, sicut quando duriorem execucionem deberent pro crimine facere.

Si vero tam parvus esset casus criminis quod vitam vel membra vel bannicionem longum non requireret set aliqualem punicionem pecuniariam ultra decem libras par. vellent imponere, petent de plano a justicia religiosorum licenciam quam non poterunt negare, set non jurabunt.

Item de processibus factis in curia religiosorum contra scabinos positis ad manum regis propter debatum majoris et juratorum in causis civilibus, pronunciatum est ad majorem et juratos hoc non pertinere et amota est manus regis. Et si scabini velint, eant ad curiam religiosorum et justicia sibi fiat.

Item si quis in forisburgo intra communiam extra villam ponat acervum chaumi prope domos coopertas chaumo vel simili coopertura, spectat ad majorem et juratos facere propter periculum amoveri. Et si quis sit inobediens super hoc, ipsum poterunt punire, et, ut res clarius pateat, dicimus nimis esse prope nisi per quadraginta pedes distet hujusmodi acervus a domo cooperta chaumo sive simili. Et cum adhuc este casus non esset determinatus ad plenum, non imponatur pena hac vice.

Item de Nando piscionario, delinquente in suo officio primos pisces vendente contra statuta ville, dictum est quod cognicio et punicio pertinet ad majorem et juratos sicut de aliis delictis in aliis ministeriis commissis.

Item de Johanne Morel dicto Bellemere, de Foillai, qui jam confessatus coram majore dicitur et emendam pro delicto gagiasse, si ita sit ultra abbas non audietur, set dictus Johannes, si hoc neget audietur.

Item cum parvorum vel non legitimorum panis et vini capcio, cognicio et reprobacio vel approbacio spectet ad dictos religiosos et de profectu qui potest hinc obvenire domino esset contentio inter ipsos religiosos et majorem et juratos, pronunciatum est quod, sicut totalis caucio, cognicio et reprobacio vel approbacio ad eos religiosos spectat, ita et profectus totalis inde descendens, verumptamen si ad amovendum forciam religiosi requirant, major et jurati et ipsi amoveant ; si quod emolumentum per composiciones in amocione forciarum aliarum habere debebant, tantum habebunt et non plus ; et si nichil, nichil in hoc casu.

Item de casu captionis Bernardi Ronel, de quo casu nichil certi ab aliqua parcium declarari vel probari potuit, auditis hinc et inde propositis, casum ad nichilum ponimus, ita quod non pro facto habeatur.

Item cum religiosi in vico sive rua dicta de Pratis infra banleucam pro casu castallorum arrestassent quandam (sic) hominem dictum Robertum Coart, et major et jurati casum ad manum regis poni fecissent, et procurator majoris et juratorum recognoverit quod in dicta rua ad dictos majorem et juratos non pertinebat arrestacio, pronunciatum est quod dicti major et jurati super hoc de cetero nullatenus audientur et manus regis super hoc est amota. Si tamen arrestatus velit conqueri coram dictis religiosis fiet sibi jus.

Item de lardo condempnato ad comburendum, et primo condempnato ad scindendum propter eorum pravitatem, pro quibus religiosi contendebant, majorem et juratos post petitam ab ipsis licenciam eciam jurare debuisse, majore dicente sufficere in hoc casu petere licenciam absque prestatione juramenti. Auditis hinc et inde propositis, dictum est quod cum non agatur de personarum delicto vel crimine, sed de mercaturarum pravitate, sufficit petere licenciam per majorem et aliquem de juratis a religiosis, et tali casu non jurabunt.

Item cum quidam quadrigarii apud Compendium in commendam a Johanne Cardone quandam accepissent pecunie quantitatem sibi reddendum apud Corbeiam et clamor intra tempus contentum in compositione factus fuisset majori et juratis, auditis hinc et inde propositis et visis compositionum articulis, dictum est casum hujusmodi, ratione commende vel depositi, ad majorem et juratis pertinere, verumptamen casus contentionis eorum racione contractus et portacionis mercaturarum pertinet ad religiosos.

Item cum Johannes de Braio, quadrigarius, arrestatus esset per religiosos propter conventionem habitam inter ipsum et quendam alium pro apportando sibi guiedam apud Corbeyam, quam compositionem non debite compleverat, ut dicebatur, quem casum major et jurati ad se et non ad religiosos pertinere dicebant, pronunciatum est ad dictos religiosos et non ad ipsos majorem et juratos pertinere.

Item de captis a servientibus majoris et juratorum pro factione fossati juxta terram domine Hoysie, quod fossatum major dicebat fuisse pro parte factum in chemino publico, et repertum sit in nichilo cheminum esse tactum vel occupatum, dictum est de dicto fossato nichil ad dictos majorem et juratos pertinere, set ad religiosos predictos.

Item super hoc quod major et jurati conquerebantur ex eo quod dicti relogiosi, racione adjornamentorum super catallis, capiebant salaria de personis singularibus, dictum est cognicionem ad religiosos predictos pertinere et non ad dictos majorem et juratos, set si velint illi qui dicunt se gravatos conqueri super premissis eant ad curiam religiosorum, et ipsi faciant eis justicie complementum.

Item de vadiis Johannis Torgeron et Philippi de Sauchai captis ex parte religiosorum pro defectibus factis ab ipsis in causa debitorum catallorum adjornatis, in manu regis captis propter debatum majoris et juratorum, dictum est majorem et juratos super hoc non esse audiendos, et manum regis esse amovendam. Et si dicti Johannes et Philippus velint aliquid petere, vadant ad curiam religiosorum et sibi jus fiat.

Item quia constet quod Petrus dictus Coet sufficienter domicilium in quo manserat in villa Corbaye transtulerat a villa Corb. se ad alium locum extra banleucam transferendo, tempore quo uxorem suam et fratrem suum occidit extra banleucam, in territorio dictorum religiosorum in quo omnimodam habent justiciam, et demum in curia eorundem religiosorum in loco in quo habent omnimodam justiciam se legi patrie volens supposuit, factum predictum detestabile recognovit, et judicatus extitit ; set executio ad mortem per manum regis tanquam superioris propter debatum majoris et juratorum fuit facta. Auditis hinc et inde propositis, pronunciatum est per arrestum, cognicionem, judicacionem et execucionem pertinuisse et pertinere debuisse in hoc casu ad dictos religiosos, et fiet ipsis restitucio per figuram aliquam, salvis dictis majori et juratis punctis composicionum in aliis casibus ad quos dicte composiciones se extendunt.

Item de bonis mobilibus ipsius homicide que portaverat et habebat secum in terra dictorum religiosorum intra muros abbatie, in hoc casu dictis religiosis integre remanebunt, salva tamen dictis majori et juratis divisione bonorum aliorum mobilium, si apparerent inter ipsos et religiosos facienda ad que composiciones se extendunt.

Item conquerebantur super hoc religiosi quod, licet ad eos cognicio et justicia de mobilibus et catallis pertineret apud Corbeiam, major et jurati de lathomis et carpentariis sibi cognicionem et justiciam nitebantur usurpare, contra punctos compositionum a domino rege confirmatarum, majore et juratis dicentibus contrarium, et per punctos cartarum ad ipsos custodiam, cognicionem et punicionem ministeriorum pertinere. Tandem, auditis propositis, declaratum est quod si ministerium eorum falsum et ficticium dicatur, ad majorem et juratos pertinebit, et similiter si ipsi lathomi, carpentarii vel similes operarii conquerantur majori de salario dietarum suarum, licet plurium, sibi non esse satisfactum, poterit major audire et precipere ut satisfactio fiat et querimoniam expedire si de plano et breviter fieri possit. Si vero longior vel major cognicio requireretur propter concertacionem parcium ad religiosos pertinebit ; et similiter si ad interesse agatur ex parte illorum quibus fiunt opera contra operarios, pertinebit ad religiosos eosdem.

Item conquerebantur majores et jurati quod, licet ad eos saisina et custodia bonorum mortuorum hominum et feminarum ville Corbeie laicaliter vivencium pertineret per punctos cartarum reddendorum ad dictum scabinorum quibus esset faciendum. Et ideo, cum mortui essent pater et mater aliquorum infancium seu pupillorum ville de Corbeia, usi, diu est, tam ante composicionem quam post, fuissent bona saisire custodienda per eos et reddenda ad dictum scabinorum, quibus et quando esset faciendum, et deputare per quem ipsa bona ad utilitatem ipsorum infancium sive pupillorum explectarentur, dicti religiosi ipsos impedierunt super hoc injuste, dictis religiosis contrarium asserentibus. Tandem, auditis hinc et inde propositis, pronunciatum est in hujusmodi casu hoc ad majorem et juratos pertinere, salvo quod si inter aliquas partes vel ipsos minores oriatur controversio ad quem vel in quantum de ipsius bonis pertineat ad justiciam dictorum religiosorum cognicio pertinebit.

Item de simbolis vel escocis tabernarum, viso puncto cartarum, declaratum est quod si querela ad majorem vel juratos deferatur et breviter possit expediri per recognicionem potatoris vel eorum qui ibi fuerunt, expediri per eos poterit. Si vero hoc breviter expediri non possit propter concertacionem parcium, ad religiosos pertinebit. Et si de foraneis sine solutione simboli sive escoti recedentibus querela ad servientes dictorum religiosorum priusquam ad majorem vel juratos deferatur, poterunt arrestare et servienti arrestanti salarium competens ab arrestato reddatur.

Item conquerebantur dicti religiosi quod, cum justiciarius eorum Robinum Yoart, mansionarium in vico seu majoria de Pratis, extra scabinatum Corbeie, ad requestam Perroti Le Potier, pro centum s. p. quos idem Robinus eodem Petro debebat, ut dicebat, pro ipsis religiosis et nomine ipsorum arrestasset et ipsum in anellis seu vinculis ferreis ipsorum religiosorum posuisset in domo .. ceperii dictorum religiosorum. Freminus dictus Le Rique, tunc major Corbeie, ibi venit, et per vim dictum Robinum de dictis anellis amovit et de prisione dictorum religiosorum, et dimisit ipsum Robinum abire contra voluntatem religiosorum predictorum conquerencium super hec et dicencium quod eisdem vim inferebat super hoc major predictus, et quod hoc de racione facere non poterat nec debebat, majore contrarium asserente.

Auditis que hinc inde dicere voluerunt, pronunciatum est dictum majorem et juratos hoc facere non debuisse nec potuisse, et ipsos religiosos restituendos fore, et licet restitutio verbalis in manu nostre facta fuerit ex parte majoris, realem tamen ipsis religiosis in loco fieri faciemus a majore dicte ville, et hoc idem in casibus similibus precipimus observari.

Item ex adverso conquerebantur major et jurati super hoc quod licet exitus ville et communie sibi ab illis qui per mortem vel aliter in totum exemit de communia et qui fuerant talliabiles antea racione debitorum et onerum ipsius communie pro tempore dicti exitus debeatur et de bonis ipsorum ad hoc realiter oneratis sibi satisfieri debeat, escarchiacione facta a dictis majore et juratis secumdum quantitatem bonorum que habebant ipsi porientes vel exeuntes, ipsi religiosi impediunt eos super debito dicti exitus per manum ipsorum majoris et juratorum exequendo in bonis mobilibus et immobilibus dictorum moriencium vel exeuncium indebite et contra usum super hoc observatum, procuratore religiosorum predictorum dicente quod licet exitus predictus majori et juratis debeatur et escarchiacio fit per ipsos taxanda et facienda, non tamen execucio post mortem vel recessum eorum in bonis mobilibus ipsorum ad ipsos majorem et juratos spectat, cum ad religiosos cognicio spectet mobilium et catallorum, nec de immobilibus, cum cognicio de hereditatibus ad religiosos spectet, nec sit onus reale prestatio dicti exitus set personale, ut ex parte ipsorum religiosorum dicebatur. Tandem, auditis hinc inde propositis, pronunciatum est quod si bona mobilia vel immobilia ipsius morientis vel exeuntis a communia deveniant ad personam communie talliabilem, dicti major et jurati per se debitum pro dicto exitu super bonis ipsis exequentur pro tempore preterito ante mortem vel recessum predictum. Si vero ad personam non talliabilem communie bona ipsi deveniant, cum alius articulus principalis sit contenciosus inter partes predictas an sit onus reale tallia communie in immobilibus ad personam francam, sicut sunt clerici vel similes, venientibus, per prepositum regis de Foilleio tanquam per manum superioris fiet execucio pro debito dicti exitus quousque predictus principalis articulus fuerit terminatus.

Item pronunciatum est quod servientes religiosorum poterunt transire per villam Corbeie, armati armis coopertis ad eundem custodire nundinas ipsorum religiosorum de festo beati Mathei apostoli, necnon eundo ad alia loca ubi habent suam justiciam altam religiosi supradicti, et redeundo ad abbaciam exinde absque mora excessiva facienda.

Item, cum super controversia tallie clericorum mercatorum per arrestum curie dictum fuerit quod talliabuntur de mercaturis per quatuor homines auctoritate domini regis ad hoc ponendos tanquam per manum superioris usque ad finem ipsius cause, et dicti religiosi conquerebantur quod omnes predicte quatuor persone de communia laice assumebantur et de mobili mercaturarum et de aliis mobilibus de quibus clerici nullatenus mercabuntur talliabant ipsos et talliare nitebantur, pronunciatum est quod de mobilibus mercaturarum tantum talliabuntur usque ad finem cause clerici mercatores et cavebitur de plus solvendo si contra eos a curia judicetur nisi jam hoc factum existat, et quod duo de tailliatoribus tantum poterunt esse de juratis vel de aliis de communia, et alii duo erunt prepositus domini regis apud Foilliacum et magister Reginaldus de Wangniers, canonicus de Foilliaco. Quod si duo ex una parte et duo ex altera essent contrarii, ostensa vel per scriptum portata discordia .. ballivo Ambianensi in qua parte consentiret illud servaretur incunctanter.

Plures vero alios articulos adhuc expediendos penes nos habemus quos alias quam primum poterimus Deo dante proponimus expedire.

In cujus rei testimonium sigilla nostra presentibus litteris duximus apponenda.

Datum Parisius die martis ante Nativitatem Domini anno ejusdem millesimo tricentesimo sexto.

Nos autem omnia et singula in litteris suprascriptis contenta rata habemus et grata, volumus, laudamus, approbamus et tenore presencium confirmamus, salvo jure nostro in omnibus et quolibet alieno

Quod ut ratum et stabile permaneat in futurum, presentibus litteris nostrum fecimus apponi sigillum.

Actum Parisius anno Domini millesimo trecentesimo sexto, mense januarii.

Sur le repli à gauche : per .. electum Bajocensem. Duplicatum.

à droite : Facta est collatio. Dol.

Original parchemin scellé de cire verte sur lacs.