[1]

A tres exellent prince desus tous autres segneurs amé et honnouré Ph. par la grace de Dieu roys de France, Gilles de Compiengne ses prevos de Paris, obediens et apparelliés a faire tous ses quemandemens. Tres chier sire, je (vous, rayé) fas assavoir a vostre roial majesté, que je vous envoie en escrit, seellé du seel de la prevosté de Paris, la deposition de Gullaume Cathalen, clerc, que il a fait sus les articles que vous m'envoiastes et les responces de Aymeri de Nerbonne que il a fait par devant moi et par devant 4 autres prodommes que je apelai avecques moi, et vous envoie ensement la responce du prestre dont mencions est faite en vos articles, que je vous renvoie ensement dedens icele deposicion, les quelles choses lidis Guillaumes Cathalen comfessa de sa bone volenté par son serement, hors de prison et sans fers et sans nulle force, et apres ce lidis Aymeris i donna sa responce en la maniere que vous la vesrés escripte, present ledit Guillaume amené par devant lui. Et me requist lidis Guillaumes Cathalen que je vous certeffiasse que se il estoit menés par devant vous il vous certeffieroit les tesmoins par les qieus la verité seroit cognute et seue des choses que il a deposées et confessees. Et croit lidis Guillaumes que en ses cartiers sont comtenu li non des tesmoins secrés qui furent apelé pour porter tesmognages es conveneinches faites entre les devant dis freres de Nerbonne et le roy de Castelle, et les trouveroit bien, si comme il croit, s'il estoit par devant vous mené. Si resgardes sus ce que il vous en plaira a faire et me quemandés vostre bone voleinté je sui apparelliés a faire. Nostre sires Dex soit garde de vous et vous doint bone vie.

Hec sunt verba que Guillermus Catellani, clericus, detentus in prisione apud Sanctum Dyonisium in Francia propter falsam litteram quam fecit, sigillatam, ut apparebat, sigillis archiepiscopi et archidiaconi Nerbone, et aliorum, juratus, dixit et confessus est coram Egidio de Compendio, preposito Parisiensi, anno millesimo CC^o octuagesimo tercio, die veneris ante festum beati Laurencii, apud Sanctum Dyonisium in prisione in qua detentus est.

In primis dicit quod bene sunt octo anni, ut sibi videtur, vel circiter, quod quidam scutifer domini Hemerici, vicecomitis Nerbonensis, quadam die, inter vesperas et completorium, venit ad hospicium istius qui loquitur et dixit ei quod dictus dominus Hemericus mandabat sibi quod statim, omissis omnibus, veniret ad eum. Quo audito, ille qui loquitur venit ad palacium dicti domini Hemerici et invenit eundem dominum Hemericum ante hostium rotondi palacii, qui dictus dominus Hemericus ipsum qui loquitur per vestes accipiens, introduxit eum in capella sancti Salvatoris ubi tunc erant Almaricus et Guillelmus, fratres dicti domini Hemerici, et cum dicti fratres et ille qui loquitur esent stantes juxta primum altare dicte capelle, predictus Almaricus cepit loqui et dicere ipsi qui loquitur ista verba : Credo quod vos sciatis quod a Gallicis multia tedia, vituperia et suppeditationes sustinuimus et adhuc frequenter sustinemus. Nam pro hoc et pro non nos citant quandoque apud Carcassonam, quandoque apud Biterri, quandoque ad alia diversa loca et nos faciunt ire et redire et magnas expensas facere et nobis dapna quamplurima intulerunt. Quare volumus inter nos facere conventionem, quod nos cum terra nostra et gentibus juvemus dominum regem Castelle contra regem Francie et quascumque alias personas, et ideo, quia ego et fratres mei de vobis confidimus, misimus pro vobis et volumus quod vos de conventione hujusmodi, prout melius poteritis, faciatis ordinacionem in papiro scriptam et postea ipsam nobis afferatis. Nam de ipsa conventione facietis instrumentum si de vestra processerit voluntate et nos interim eligemus testes quos ad hoc secretiores cognoverimus. Et credit ille qui loquitur quod tunc aliqui ex dictis testibus inter dictos fratres fuerunt nominati et post inmediate, dictus dominus Guillelmus, habita quadam premeditatione inter se, dixit hec verba : Certe michi melius videretur quod de conventione predicta litteram faciamus quam nostris sigillis sigillatam mittamus dicto domino regi Castelle eo quod verba ipsius conventionis decencius dicto domino regi Castelle dirigetur et secrecius fiet, quia testes non erunt necessarii, et ego ordinabo et scribam dictam litteram si ita vultis. Et in continenti dicti dominus Hemericus et Almaricus dixerunt quod bonum erat et sic fieri concesserunt. Postea inmediate ille qui loquitur recessit a presentia eorundem.

Item dicit iste qui loquitur quod post predicta per mensem vel circiter, ut sibi videtur, cum ipse qui loquitur esset in palacio dicti domini Hemerici, idem dominus Hemericus vocavit ipsum qui loquitur et eum inmisit in cameram inferiorem que est justa pratum et, cum ibi fuerunt, dictus dominus Hemericus aperuit quoddam scrinium et, ipso aperto, precepit ei qui loquitur quod quereret quedam scripta quibus indigere se dicebat pro negocio Jacobi de Luque. Et cum ipse qui loquitur quereret dicta scripta, vidit ibi quamdam litteram plicatam, tribus sigillis sigillatam, minori sigillo dicti domini Hemerici et sigillo domini Almarici facto ad instar seu modum signi Sancti Salvatoris et sigillo dicti domini Guillelmi quod erat rotundum in dorso, cui littere erat quedam macula quasi nigra, quam litteram non displicavit iste qui loquitur.

Item dicit quod in crastinum diei quo predicta fuerunt, ut sibi videtur, quidam serviens curie dicti domini Hemerici venit ad ipsum qui loquitur in suo operatorio existentem et dixit ei quod idem dominus Hemericus mandabat ei quod statim cum tota pecunia quam ab ipso habebat veniret ad eum, dominum Hemericum. Et ipse qui loquitur accipiens quoddam saccum in quo dictam pecuniam tenebat, venit ad palacium dicti domini Hemerici et invenit ipsum loquentem cum Almarico et Guillelmo, fratribus suis, juxta ulmum, et in continenti, cum dictus dominus Hemericus vidit ipsum qui loquitur, petiit ab eo si portaverat pecuniam, et ipse qui loquitur dixit quod sic.

Post hec inmediate dictus dominus Hemericus et iste qui loquitur intraverunt dictam cameram et, cum ibi fuerunt, vidit ille qui loquitur quemdam castellanum jacentem in quadam culca et erat similiter in dicta camera tunc quidam castellanus qui videbatur trocarius dicti castellani, qui inmediate post ingressum dicti domini Hemerici et ipsius qui loquitur exivit de dicta camera. Et dictus dominus Hemericus mox precepit ipsi qui loquitur sic : Guillelme, tradatis a don Antoni illam pecuniam. Nam illum castellanum qui jacebat in culca vocabat idem dominus Hemericus Antonium. Et in continenti dictus dominus Hemericus exivit de dicta camera, et ille qui loquitur, extrahens dictam pecuniam de dicto sacco, reposuit eam supra quoddam scrinum quod erat in pedibus dicte culche ubi dictus castellanus jacebat, et cepit ille qui loquitur numerare illam pecuniam, et dictus castellanus, advertens se versus pedes dicte culche, recubuit se supra dictum scrinum et reposita quadam littera plicata dictis tribus sigillis sigillata super dicto scrino, cepit recognoscere pecuniam ab ipso qui loquitur numeratam, et, cum ille qui loquitur totam dictam pecuniam numerasset, dicto castellano adhuc numerante, ipse qui loquitur accepit dictam litteram et cum cepisset eam legisse et de ipsa legisset circa duas lineas, dictus castellanus, numeratis decem solidis quos tunc numerabat, erigens capud suum et videns quod ille qui loquitur receperat et legebat dictam litteram, quasi irato animo recepit eam litteram de manibus illius qui loquitur eamque plicavit et eam plicatam eam tenuit in manu sinistra, loquendo intra se et murmurando.

Numerata autem et tradita sic illa pecunia dicto castellano iste qui loquitur exivit de dicta camera et, cum fuit extra, dictus dominus Hemericus qui cum dictis fratribus suis sedebat in lapidibus qui sunt juxta ulmum, vocavit ipsum qui loquitur et ab eo petiit si dictam pecuniam tradiderat dicto a don Antoni, et iste qui loquitur respondit quod sic, et quantum tradiderat, dixit iste qui loquitur de 12, vel de 15 l., ut sibi videtur. Et in continenti dictus Almaricus interrogavit ipsum qui loquitur Sic vidistis litteram conjunctionis quam scitis quam ego et fratres mei tradidimus a don Antoni. Ipse qui loquitur dixit quod eam viderat in modo quo supradixit, de quo dicti fratres ridere ceperunt et incontinenti dictus Almaricus dixit ista verba : Sciatis quod littera conventionis est quam mittimus a don Antoni ad dominum regem Castelle. precepientes ipsi qui loquitur dictus Almaricus et dicti fratres sui quod hec valde secreta teneret. Et ita recessit ille qui loquitur a presentia eorundem.

Item dixit quod, ante festum Natalis Domini preteritum, fuit annus, vel paulo post, ut sibi videtur, quod inquisitores illustrissimi domini regis Francie miserunt quandam litteram ad predictum dominum Almaricum, continentem, ut videtur illi qui loquitur, quod cum essent occupati aliis negociis, die et loco assignatis in causa inquisitionis que inter dictum dominum Hemericum ex una parte et quosdam burgenses Nerbonenses ex altera non poterant interesse, quare dictam diem usque ad certam diem post Cineres, ut sibi videtur, prorogabant et, ut tunc audivit ille qui loquitur dici a dicto domino Hemerico, qui dictus dominus Hemericus retulit illi qui loquitur predicta, et dixit illi qui loquitur ista verba : Ex quo isti inquisitores aufferunt michi jus meum et dilatant causam dicte inquisitionis, ego tantum faciam et procurabo quod sententia super causa dicte inquisitionis cum ensibus proferetur. Et in continenti precepit et dixit ipsi qui loquitur quod faceret quamdam litteram ut effectius et honorabilius posset domino regi Aragonum quod ipse dominus rex Aragonum compleret illa que sciebat et illa complevisset modis omnibus infra quindenam vel mensem, ut sibi videtur, post sequens festum beati Johannis Baptiste. Quam litteram ille qui loquitur ut secretius potuit scripsit et eam portavit et tradidit dicto domino Hemerico et quod eadem die illam litteram sigillatam majori sigillo dicti domini Hemerici vidit in manibus dicti domini Hemerici, ut ipse Hemericus dixit illi qui loquitur et ipse tunc cognovit per formam sue littere que erat conscripta in cauda illius littere que erat extra sigillum.

Au dos : A tres exellent prince Ph. par la grace de Dieu roi de Framce dd. dd. dd. de par son prevost de Paris2.

A tres exellent prince sus tous autres segneurs amé et honnouré Ph. par la grace de Dieu roy de France, Gilles de Compiengne, ses prevos de Paris, obediens et appareillés a tous services et a toute honneur. Tres chier sire, je fas asavoir a vostre roial majesté que je vous envoi par le porteur de ces lettres, sous le seel de la prevosté de Paris, la declaration que Gullaumes Cathalen, qui est en prison a Saint Denis, a fait par devant moi sus les articles que vous m'envoiastes et me mandastes en vos honorables lettres, les qieus articles lidis Gullaumes a declarié en la maniere que vous le vesrés escrit, et y ai mis la plus grant diligence que j'ai peü a ce que je en poisse aincore savoir et enquerre aucune certainneté de la besoingne. Derechef, sire, j'ai einquis le plus diligemment que j'ai peü qieus ce doit avoir esté qui audit Guillaume Cathalen de devers ses parties doit avoir parlé a lui, si comme l'en vous a donné a entendre et de coi vous vous tenés mal apaiés, si comme il est contenu en vos honorables lettres. Et sachiés, sire, je n'ai peü trouver que omques puis que il fu mené en la prison de Saint Denis nus ait parlé a lui que tant seulement Pierres Yvars, qui en ma presence parla a lui3 lequel vous mandastes en vos lettres que il parlast a lui quant je enquerroie sus les articles que vous m'envoiastes en escrit sous vostre contreseel. Et ai moult radement desfendu au gardeur de la dicte prison ou lidit Gullaumes est tenus que, sus la painne de son cors et de tout son avoir, il ne sueffre que ame parant a lui se n'est de vostre especial quemandement, si comme vous m'avés quemandé par vos lettres. Et sus ce, vers que il vous en plaira a faire et me quemandés vostre volenté, je suis volemtieus et apparelliés de faire en toutes choses. Nostres sire Dex vous gart le cors et l'ame et toute vostre gent et il vous doint bone vie.

Hec sunt respontiones quas Aymericus de Narbona fecit coram preposito Parisiensi et quatuor probis hominibus, videlicet Johanne Augeri, burgensi Parisiensi, Nicholao de Roseto, clerico, burgensi Parisiensi, Petro La Pie, Philippo Mouket, auditoribus Castelleti, et Richario, clerico jurato dicti prepositi, eidem preposito associatis, et ad hoc specialiter evocatis, siliced tam super prima depositione facta a Gullelmo Cathalani, clerico, ad exellentissimum regem Francorum per Johannem dictum Poucin, ipsius domini regis cambellanum, jam transmissa quam super alia depositione ab eadem Gullelmo facta super articulis predictis preposito missis e parte et de mandato domini regis et super aliis interrogationibus factum in dictis articulis conttentum comtigentibus dicto Gullelmo Cathalani diligenter expositis, ut imferius continetur et postea expositis et diligenter perlectis dicto Aymerico per prepositum supradictum, presente dicto G. Cathalani, clerico antedicto, qui de verbo ad verbum totam suam depositionem infrascriptam presentibus dicto preposito et probis hominibus supradictis ordinate recitavit coram dicto Aymerico.

Antequam autem faceret aliquam respontionem dictus Aymericus protestatus fuit quod propter ea que responderet seu diceret coram dicto preposito et aliis probis hominibus non imtemdebat nec volebat se abstringere seu obligare ad aliquam inquestam sed, salvo jure suo in omnibus, respondere imtemdebat interrogationibus et requisitionibus infrascriptis.

In primis enim, dictus Aymericus requisitus a dicto preposito diligenter, dixit idem Aymericus coram predicto preposito et aliis probis hominibus susperius nominatis quod predictus Gullermus Cathalani, qui fuit in presentia dicti Aymerici tunc adductus erat homo fidelis et legalis, ut credebat, et ipsum pro tali habebat, et inmediate dictus Aymericus respondit articulis et depositionibus infrascriptis, ut infra sequitur.

Requisitus autem dictus dominus Aymericus super prima depositione seu comfessione dicti Gullermi Cathalani, mentionem inter cetera faciente quod, bene sunt octo anni vel circa, quod ipse G. Cathalani, ad dictum seu petitionem cujusdam scutiferi dicti Aymerici, venit ad palatium suum ubi ante hostium rotomdi palatii ipsum Aymericum invenit qui tunc ipsum G. Cathalani in capella sancti Salvatoris per vestes suas introduxit ubi tunc erant Almarricus et G., fratres sui, et ubi tunc fuit inter dictos fratres tractatum de conventione intter se facienda in hunc modum, videlicet quod juvarent regem Castelle contra dominum regem Francorum, et quod mandaverunt predicti fratres dicto G. Cathalani quod de conventione predicta faceret ordinationem ut melius posset, de qua postea faceret cartam si eorumdem voluntatis interesset et coram testibus secretis super hoc evocandis.

Item et quod dictus G., frater dicti domini Aymerici, tunc dixit quod melius esset quod litteram suis sigillis sigillatam de dicta conventione ad regem Castelle mitterent quia secrecius esset.

Item et quod dictus G. Cathalani vidit quamdam litteram plicatam, sigillis dictorum fratrum sigillatam in quodam scrinno, dum ibidem querebat scripta.

Item et quod numeravit pecuniam dictus G. Cathalani Antonio castellano et tunc vidit dictam litteram et legit de eadem circa duas lineas.

Item quod dictus Almarricus, presentibus fratribus suis, dixit dicto G. Cathalani quod littera conventionis erat quam per dictum Amtonium mittebat ad regem Castelle.

Item et quod dicti fratres eidem G. Cathalani preceperunt quod hec omnia valde secreta teneret.

Item et super littera regi Arragonum missa per dictum dominum Aymericum que imter cetera comtinebat quod idem rex Arragonum compleret eadem omnia que sciebat.

Que depositio fuit diligenter et seriatim dicto Aymerico per dictum prepositum Parisiensem exposita cum omnibus articulis ejus dem depositionis seu comfessionis et quolibet earumdem lectis et dicto domino Aymerico expositis.

Respondit dictus dominus Aymericus in hunc modum : negans omnia supradicta, prout in dicta depositione et articulis ejusdem comtinemtur.

Item requisitus dictus G. Cathalani si scit cujusmodi verba comtinebamtur in hiis que vidit de dicta littera conventionis, dixit quod sibi videtur quod talia verba continebantur : Serenissimo principum domino suo plurimum honorando et metuendo domino Alfonso, Dei gratia regi Castelle, Cibilie, Legionis, Curdubii, et nominabamtur alia loca de quibus rex existit, et ita in dictis duabus lineis continebatur.

Autre main.

Primus. Item dixit Guillelmus Catalani quod, tempore quo dominus Guillelmus de Narbona, mandato summi pontificis, ut dicebatur, debuit ire apud Aragonem, predictus dominus Aymericus precepit ipsi qui loquitur quod ex parte sua conseriberet quandam litteram domino regi Aragonum talis continentie videlicet quod super hiis omnibus quecumque ex parte sua sibi dictus dominus Guillelmus diceret seu refferret tam super hiis de quibus idem dominus Aymericus cum dicto domino rege apud Tholosam colloquium habuerat tractatum, quam super aliis omnibus tamquam sibi crederet domino Guillelmo antedicto quam litteram scripsit, portavit et tradidit dicto domino Aymerico.

Ad istum primum art. respondit dictus dominus Aymericus quod eodem tempore fuit Tholose et quod rex Aragonum rogavit dominum regem Francorum de negocio ipsius Aymerici quod habebat comtra burgences Narbone, sicuti dictus rex Aragonum eidem Aymerico rettulit viva voce et quod parum sibi proposuit, sicut dicit.

Item respondit quod dictus Guillelmus, frater ejus, ivit Arag. mandato summi pontificis pro excommunicando rege Aragonum super facto seu negocio capituli ecclesie Narbonensis. De aliis autem in dicto art. comtentis non recolit, ut dicit, inmo negat. Super isto art. requiratur Guiraudus de Campo Magno qui ivit cum dicto Guillelmo de Narbona, et illi quos ipse G. nominabit ivisse cum dicto G. de Narbona apud Aragonem.

II. Item dixit quod in estate ista, fuerunt duo anni, quod ipse qui loquitur cum audiret frequenter, relatione quorumdam burgensium de Narbona, quod, nisi dominus Aymericus componeret cum eis, ipsi tale quid sciebant quod proponerent ex quo dictus dominus Aymericus ammitteret terram suam, et ille qui loquitur averteret quod, ratione dicte conventionis regis Castelle dicerent, multociens ille qui loquitur ivit ad dictum dominum Aymericum et instantissime rogavit eundem quod queri faceret diligenter in scrinis suis et inter cartas suas et scripta si erant ibi alique littere vel scripta super conventione predicta, et cum idem dominus Aymericus illi qui loquitur responderet quod alique littere sibi misse per regem Castelle, mentionem de dicta conventione facientes, in dictis scrinis esse debebant, ipse qui loquitur tunc dicebat dicto domino Aymerico : Sic, domine, quid facitis de illis ? Et incontinenti idem dominus Aymericus precepit ipsi qui loquitur quod quereret scripta et litteras hujusmodi, et ex tunc quesivit, aliquando presente Bernardo Dalphini et aliquando absente, per totam estatem supradictam. Et cum, quadam die, ipse qui loquitur in quibusdam scrinis, que erant in camera picta que est inter duas turres, quereret dictas litteras et scripta, presente dicto domino Aymerico invenit in quodam scrino quandam pixidem. Et incontinenti ipse qui loquitur, aperta dicta pixide, extraxit de litteris que ibi erant unam, et cum legeret superscriptionem ibi factam et scriptam in romano et in lingua castellana, dictus dominus Aymericus incontinenti dixit ista verba : Hec sunt que querebamus. Et postea impetuose tam litteram extractam de dicta pixide quam ipsam pixidem accepit de manibus illius qui loquitur, fregit et omnino frustratim dilaniavit literam et omnes alias litteras que erant in pixide supradicta, et multas alias literas sigillis magnis et parvis sigillatas, que erant in dicto scrino, quas ipsum qui loquitur non permittebat videre dictus dominus Aymericus, dilaniavit similiter tunc frustratim dictus dominus Aymericus.

Ad secundum autem art. respondit dictus dominus Aymericus quod idem G. Cathalanus, una cum Bernardo Dalfini et sine ipso aliquando, multas cartas, imter cartas suas et scripta quesiverat, ut ad partem carte feodales cum aliis cartis sibi utilibus pertineremtur. Et cum eodem tempore aliquas litteras sive scripta, tam veteras (sic) procurationes patris sui quam alias litteras et scripta sibi inutilia et nullius valoris invenisset dictus G. Cathalani, cepit dictus dominus Aymericus, fregit et dilaniavit.

Omnia autem et singula in dicto art. sibi exposito contenta negavit esse vera. Licet dictus dominus Aymericus confessus fuerit se multas litteras et scripta fregisse, potestis si vultis inquirere cum Babona, parva muliere serviente domine Sibilie, uxoris domini Aymerici, et cum Guillelmo Aymerici et Jacobo de Cuicadia et aliis que tunc erant de familia dicti domini Aymerici, qui in dicta camera viderunt multas litteras fractas. Nam fractioni nec aliis contentis in art. ipsi nec aliqui alii non interfuerunt.

III. Item dixit ille qui loquitur quod, postquam comes Fuxensis fuit in prisione regis Aragonum, dictus dominus Aymericus precepit ipsi qui loquitur quod ex parte sua conscriberet quandam litteram quam ipse qui loquitur scripsit, et fuit talis continentie, scilicet quod dictus dominus Aymericus rogabat dictum comitem quod super hiis que dictus dominus rex Aragonum petebat ab eo, suam omnino faceret voluntatem, quia voluntas dicti domini Aymerici et dicti domini regis in eis et in aliis erat unita. Et significavit dicto comiti in dicta littera hec, quod dictus comes indubitanter crederet quod tempus appropinquabat in quo idem dominus Aymericus posset de suis proditoribus pro libito recipere ultionem.

Super autem isto tercio art. dicto domino Aymerico diligenter exposito requisitus, dixit nichil scire et omnia negavit esse vera.

Super dicto art. requiratur Petrus de Fraxino, jurisperitus de Narbona, qui audivit quando dominus Aymericus fecit dictum preceptum dicto Guillelmo Catalani de littera predicta conscribenda.

IIII. Item dixit ille qui loquitur, quod in estate predicta dictus dominus Aymericus precepit Babone, mulieri servienti domine Sibilie, uxori dicti domini Aymerici, que tenebat claves camere predicte picte ubi tenebat idem dominus Aymericus cartas suas et scripta quod quandocumque et quotienscumque ille qui loquitur veniret ad eandem mulierem pro dictis clavibus, quod illas traderet ei et Bernardo Dalfini predicto, quod fecit multociens in estate supradicta.

Ad istum autem quartum articulum dicto domino Aymerico expositum respondit et confitetur ea omnia que in dicto articulo continentur.

V. Item dixit ille qui loquitur, postquam ipse tractavit cum dicta domina Sibilia de facienda littera que per fratrem Bernardum fuit domino regi Francie presentata ipse qui loquitur nolens, licet a dicta domina Sibilia multipliciter infestatus, dictam litteram facere, dicta domina Sibilia dixit ei qui loquitur hec : Ymo facietis quia ego mandabo pro fratre Raimundo Arnaudi ordinis predicatorum, confessore meo, et dicam ei quod dominus Aymericus mandavit michi quod, super questione quam habet cum Petro Raimundi de Montepessulano vestram faciat voluntatem et sub isto velamine ipse qui loquitur fecit dictam litteram. Et possea, precibus dicti Petri Raimundi de Montepessulano, cum quo et filis suis dictus fr. Raimundus Arnaudi, fr. Bernardus de Aquaviva dicti ordinis et Petrus de Fraxino, jurisperitus de Narbona, de mandato dicte domine Sibilie super hiis colloquium habuerunt, dantes ad intelligendum eisdem quod dictus dominus Aymericus volebat super dicta questione illius qui loquitur facere voluntatem. Ivit Parisius ille qui loquitur et cum de Parisius rediisset et fuisset in villa Montispessulani, volens villam Narbone intrare, mandavit sibi quosdam qui ex parte dicte domine Sibilie dixerunt eidem qui loquitur quod apud Narbonam non veniret set se modis omnibus absentaret, et ipsa sibi peccuniam mitteret, quia archiepiscopus minabatur eidem.

Req. super isto quinto art. dicto domino Aymerico diligenter exposito respondit et negavit omnia in dicto art. contenta.

Super eo quod in isto art. continetur, videlicet quod domina Sibilia predicta, licet ficticie et ut dictum Guillelmum Catalani induceret ad faciendam dictam litteram et ad eundum Parisius et faciebat tractari de dicta pace requirantur illi qui sunt superius nominati. Item super eo quod dicta domina Sibilia apud Montempessulanum misit Bernardum de Torrente, clericum et Raimundum Catalani, fratrem dicti Raimundi Catalani, qui ex parte domine Sibilie eidem Guillelmo dixerunt quod se absentaret, requirantur Bernardus de Torrente et Raimundus Catalani predicti.

VI. Item dixit ille qui loquitur quod, postquam ipse scripsit litteram directam regi Aragonum de qua fecit primo superius in sua depositione alia mentionem vidit multociens circa illud tempus quod multi ministeriales de Narbona veniebant ad palacium dicti domini Aymerici et intrabant magnam aulam inferiorem dicti palacii ubi erant Bernardus Dalfini et Petrus Stephani de Ulmo, et quod idem Bernardus Dalfini scribebat in quodam libro albo nomina illorum ministerialium, et precipue veniebant ad dictum palacium tempore quo erant rixe inter partes que erant in Narbona, et quod quidam ex capitibus ministeriorum peccuniam mutuo dicto domino Aymerico tradiderant tempore supradicto.

Ad sextum autem art. respondit dictus Aymericus in modum qui sequitur, quod credit omnia in dicto art. contenta hoc exepto quod non credit, inmo negat, dictam litteram de qua in dicto art. fit mentio, factam fuisse nec regi Aragonum directam.

Videatur liber predictus qui est in quodam scrino quod est in turre, quem librum dictus Guillelmus Catalani dicit se credere firmiter quod si presens esset hostenderet. Et postea inquiratur cum illis quorum nomina sunt conscripta per manum dicti Bernardi Dalfini in dicto libro. De dicto mutuo dictus Guillelmus Catalani recepit aliquas notas, et videatur liber suus.

VII. Item dixit et respondit ille qui loquitur requisitus super capitulo sibi exhibito et lecto, faciente mentionem quod ipse hostenderet quandam scripturam factam manu dicti domini Guillelmi de Narbona, ut in sua confessione predicta continetur, videlicet quod dominus Guillelmus predictus debuit de dicta conventione litteram scribere et ordinare et aliter non vidit scripturam ab ipso super hiis factam set bene audivit dici a dicto domino Aymerico et Amalrico ejus fratre quod litteram in papiro scriptam et multum bene ordinatam per dictum dominum Guillelmum super dicta conventione idem dominus Guillelmus tradiderat ad transcribendum Guillelmo Bedocii, notario, in bona littera.

Ad septimum autem art. respondit dictus Aymericus quod imde nichil scit, inmo negat omnia que in eodem continentur.

Quando dictus Guillelmus Catalani audivit dici ab Aymerico et Amalrico fratribus, ea que in dicto art. faciunt mentionem, quod litteram in papiro scriptam et bene ordinatam per fratrem eorum idem frater eorum ad transcribendum tradiderat dicto Guillelmo Bedocii, dixit dictus Guillelmus Catalani quod nulli interfuerunt nisi ipse solus.

VIII. Item dixit ille qui loquitur quod dictus dominus Aymericus dixit ei, cum ipse quereret ab eo si aliquis de familia sua iverat cum Antonio castellano, ipse dominus Aymericus respondit et dixit illi qui loquitur quod non, set tres de familia fratris sui Amalrici iverant cum eodem, inter quos tunc nominavit sibi Sancium, scutiferum dicti Amalrici.

Ad octavum respondit dictus Aymericus et totaliter negavit. Super isto art. non sunt testes quia secrete petiit dictus Guillelmus Catalani predicta a dicto domino Aymerico eo quia quod secretum teneret dictus G. fuerat sibi injunctum a dictis fratribus ut jam dixit.

VIIII. Item dixit ille qui loquitur se dixisse magistro Petro Ynardi, jurisperito, quod ipse multum vellet adduci sub bona et fida custodia ad presentiam regis Francie ; item quod ipse non intendit intrare Narbonam quousque bona securitas prestita sibi fuerit per dictum dominum regem ; item quod nocte Circumcisionis Domini nuper preterite, Amalriquetus et Albertinus claudiderunt cum barris et funiculis cameram ubi ipse qui loquitur jacebat Parisius in hospicio eorum et ubi jam lectum intraverat et fuit dictum ipsi qui loquitur quod ipsum interficere intendebant ut super facto littere et aliis per eum non posset veritas declarari.

Super isto art. non fuit req. quia ad factum non pertinet.

X. Item dixit ille qui loquitur se credere firmiter quod dictus Guillelmus Bedocii dixerit veritatem eo quia est legalis homo et quia ipse qui loquitur cognovit per formam littere quam vidit, ut jam dixit, tempore quo peccuniam numeravit dicto Antonio, quod ipse Guillelmus Bedocii scripserat litteram conventionis predicte Negavit ea que in X^o art. continentur4.

XI. Req. ille qui loquitur quare predicta non dixerat et manifestaverat dicto domino regi, dixit quia timebat quod in ferris poneretur sicut fuerunt Amalricus et dictus Guillelmus Bedocii et alii.

Super autem undecimo art. non fuit requisitus.

XII. Item dixit ille qui loquitur quod ipse voluit quod predicta omnia dicerentur et manifestarentur domino Guydoni Bassi, prestita sibi securitate a dicto domino rege, et placet sibi quia cartularia sua sunt recepta ad manum dicti domini regis.

Super isto duodecimo art. dictus Aymericus non fuit requisitus.

XIII. Item dixit ille qui loquitur quod cum ipse adductus fuisset Parisius apud Castelletum majorem, quidam presbiter venit ad prisionem ubi erat et dixit ipsi qui loquitur quod dominus Aymericus millesies salutabat eum et quod de aliquo non timeret, nam ipse intendebat breviter expediri et ipso expedito ipse tantum faceret quod ille qui loquitur non remaneret post ipsum et quod scriberet ei totam confessionem suam et quecumque dicere proponebat. Et cum ipse qui loquitur diceret quod enquestum non habebat nec pargamenum, dictus presbiter portavit et tradidit ei, tamen ille qui loquitur de predictis aliquid non conscripsit.

Super autem tredecimo art. req. dictus Aymericus respondit se nichil scire, nisi quod audivit dici quod dictus G. Cathalani erat adductus prisione Castelleti parisiensis. Omnia autem alia in dicto art. comtenta negavit.

XIIII. Item dixit ille qui loquitur quod quadam die, bene sunt 5 anni, ut sibi videtur, quod ipse ibat apud Biterrim cum quodam clerico, et cum fuit inter collum de Colunberiis et villam Biterris, vidit dictum dominum Aymericum qui cum familia sua precedebat eum, et cum venit ipse qui loquitur ad eum et aliquantulum equitassent ipse qui loquitur dixit dicto domino Aymerico secrete : Domine, hiis diebus dominus Raimundus de Quadraginta, miles, dixit michi quod Amalricus, frater vester, eum rogaverat quod vos induceret ad purgandum vos coram domino rege Francie de conventione quam scitis, et quod de hoc facere nichil vultis et per Deum utinam faceretis. Et incontinenti dictus dominus Aymericus alte respondendo dixit quod non curabat et quod vellet cum omnibus clericis et gallicis de mundo esse submersus in medio mari tantum diligebat ipsos.

Super isto quartodecimo art. req. omnia negavit.

Super isto art. requiratur Stephanus de Perpiniano, clericus, qui cum dicto G. Catalani ibat pro laudimo emptionis Berengarie mulieris, et Bernardus Poncii, notarius Narbone.

XV. Req. dictus Guillelmus Catalani per Egidium de Compendio, Parisiensem prepositum si est notorium et publicum in villa Narbone quod ipse Guillelmus esset temporibus predictis notarius familiaris et secretarius predicti domini Aymerici, dixit quod sic in tantum quod fere omnia negocia sua, pro dicti domini Aymerici negociis postponebat, querendo frequentissime cartas, scripta, et scribendo litteras et alia multa scripturarum genera, eundo extra villam, dando ad novum accapitum possessiones que in Livoria et in termino de Cucciaco tenentur ab ipso, laudimia, accapita et multos alios redditus ad dictum dominum Aymericum spectantes recipiendo, et quod idem dominus Aymericus ipsum qui loquitur constituit procuratorem suum generalem cum publico instrumento, confecto manu dicti Guillelmi Bedocii ad dandum ad accapitum et ad reducendum possessiones que ab ipso indictis locis teneantur de certis agrediis ad certa usatica et quod ipse qui loquitur in pluribus contractibus dicta procuratione usus fuit ut per plura instrumenta per Raimundum Catalani recepta de predictis veritas omnimoda poterit inveniri seu etiam reperiri.

Super isto quintodecimo art. sibi diligenter perlecto respondit dictus Aymericus ut sequitur confitetur dominum Almarricum, quondam patrem suum, fecisse et creasse dictum G. Cathalani et G. Bedocii, cum autem aliis, tempore quo vivebat suos notarios Narbone, et quod post decessum patris sui dictus Aymericus dictos G. Cathalani et G. Bedocii retinuit suos notarios cum aliis et quod multas litteras secretas et alias de mandato ipsius fecerat G. Cathalani ; alia autem comtenta in dicto art. negavit.

Super dicto notorio et publico requirantur Raimundus Catalani, Petrus Ysarni, Guillelmus Bedocii, Matheus de Vauro, Arnaudus Rosseti, notarii Narbone, Petrus Gotmarii, Bernardus Morerie, Poncius Rasoris, Guillelmus Aymerici de Durbanno, Johannes de Vroa, R. de Terminis, Videantur carte nichilominus de quibus habetur mencio in dicto art.

Hec autem omnia suprascripta sua spontanea voluntate ad hoc ab aliquibus inductus minime nec vi nec metu nec suggestione aliquorum, set quia ita se habet veritas, ut est dictum, dictus Guillelmus Catalani dixit coram dicto preposito, Johanne Augeri, burgensi Parisiensi, Petro dicto La Pie, auditore Castelleti, Nycholao de Rosseto, clerico, burgensi Parisiensi, magistro Petro Ynardi predicto, Richardo, clerici predicti prepositi. Et etiam dictus Guillelmus Catalani conscripsit manu propria omnia supradicta, exceptis dumtaxat protestatione et responsionibus5 factis per dictum dominum Aymericum ad articulos supradictos.

Cum Guillelmus Catalani in sua depositione dixerat quod, post quam primo adductus fuit Parisius et in prisione majoris Castelleti introductus, quidam presbiter Colradus nomine venit ad eum in prisione ubi erat et dixit dicto Guillelmo Catalani hec verba : Dominus Aymericus millesies vos salutat et mandat vobis per me quod de aliquo non timeatis nec dubitetis quia ipse intendit breviter expediri et, ipso expedito, ipse tantum faciet quod post ipsum non remanebitis, et rogat vos quod scribatis ei totam confessionem vestram et quecumque dicere proponitis ut super illis, si requireretur, cercius valeat respondere. Et ad hoc faciendum dictus presbiter portaverat et tradiderat dicto Guillelmo Catalani enquestum et etiam pargamenum de qua scriptura facienda idem Guillelmus Catalani non curavit. Prepositus autem Parisiensis, audita depositione predicta, volens de predictis inquirere, et scire omnimodam veritatem, licet cum presbitero alias super hiis locutus fuerit, finaliter ut de veritate super hiis plenius liqueret, voluit quod dictus presbiter dicto Guillelmo Catalani presente, coram dicto preposito loqueretur. Qui presbiter confessus fuit se predicta omnia dicto Guillelmo Catalani dixisse ut superius continetur ; dixit tamen quod illa verba non habuerat nec illa protulerat mandato dicti domini Aymerici nec de scientia seu de voluntate ipsius, set hoc dixerat sua propria voluntate, et ut dictum Aymericum haberet ad faciendum sibi bonum aliquod peremptorie, cum sit pauper.

Predictus autem Aymericus a dicto preposito requisitus si de voluntate sua vel mandato dictum et factum fuerat, dixit quod non Bene autem dixit se audivisse dici quod dictus G. Catalani in dicto Castelleto fuerat introductus.

Ego dictus Guillelmus Catalani conscripsi manu propria omnia suprascripta, protestatione et responsione a dicto domino Aymerico factis ad dictos art. dumtaxat exceptis.

Au dos : Exellentissimo principi Ph. Dei gratia regi Francorum illustri – ex parte prepositi Parisiensis.

Req. dictus G. Catalani primo et principaliter super eo quod in sua prima depositione continetur, videlicet quod quidam scutifer venit ad hospicium suum, dixit ei quod dominus Aymericus mandabat ei quod veniret ad eum etc. Respondit dictus G. Catalani et dixit quod Guillelmus Aymerici de Durbanno dictus Scutifer vocatur, ut sibi videtur, et moratur apud Narbonam et est de hospicio domine Sibilie.

Item req. dictus G. Catalani super hiis que in dicta depositione continentur, videlicet quod Amalricus de Narbona dixit eidem G. quod de dicta conventione hujusmodi faciatis ordinationem in papiro scriptam etc., si aliqui alii quam dicti fratres audirent vel scirent dicta verba, dixit quod nullus alius audivit vel scivit nisi ipse G. et fratres predicti quia secrete faciebant predicta.

Item req. super eo quod in eadem depositione continetur, videlicet Et nos interim eligemus testes quod ad hec secretiores cognoverimus. Et credit quod tunc aliqui ex dictis testibus fuerint nominati, dixit quod nescit, eo quia quando illos voluerunt nominare se ad partem traxerunt.

Item req. super art. qui sic incipit quod in crastinum quod predicta fuerint, ut sibi videtur, quidam serviens curie dicti domini Aymerici6 venit ad ipsum G. Catalani, etc. dixit dictus G. quod Petrus Ymberti qui moratur in Corrano Narbone fuit dictus serviens qui venit tunc ad dictum G., ut sibi videtur.

Item req. dictus G. super art. qui sic incipit et cum cepis set eam legere et de ipsa legisset circa duas lineas etc. , quid in ipsis duabus litteris continebatur, dixit quod, ut sibi videtur quod sic : Serenissimo principum domino suo plurimum honorando et metuendo domino Alfonso, Dei gracie regi Castelle, Sibilie, Legionis, Gardubii (sic) et nominabantur alia loca quorum rex existit. Item req. dictus G. si de dicta littera legit plus quam duas lineas, dixit quod non, nec ipsas complete.

Item req. dictus G. super art. qui sic incipit : Item dixit quod ante festum Natalis Domini, fuit annus etc. eo ubi dicit ex quo isti inquisitores aufferunt in jus meum et causam dicte inquisitionis dilatant etc. ego tantum faciam et procurabo quod sententia super causa dicte inquisitionis cum ensibus proferetur, etc. utrum aliqui alii quam dicti fratres fuerunt ad premissa dicenda, dixit quod nulli alii interfuerunt nisi tantummodo dominus Aymericus et dictus G., cui dominus Aymericus mandavit multum secrete fieri dictam litteram.

Item req. dictus G. si dictus dominus Aymericus declaraverat alias dicto G. dicta verba, dixit quod non, nisi tantummodo dicta vice.

Item req. dictus G. super illo art., videlicet quid ipse intendebat ex dictis verbis et quid dicta verba significabant, dixit se nescire.

Item req. dictus G. utrum sciat ullum aliud per quod dictum negocium valeat inveniri, dixit quod non, sed dixit quod circa illud tempus quidam ministeriales Narbone veniebant ad palacium et intrabant aulam majorem inferiorem dicti palacii ubi erant Bernardus Dalfini et Petrus Stephani de Ulmo, et quod idem Bernardus Dalfini scribebat nomina illorum in quodam libro qui est in quodam scrino, ut sibi videtur, quod est infra turrem, ad quid veniebant et scribebantur, dixit se nescire quia non intererat tractatibus eorundem.

: Gervasius nuncius seu buticularius Sibille et domina Orguoillousa, socia dicte Sibille.

Raimundus Bedocii, Johannes Peregrini : isti duo debuerunt audire nova quod G. Cathalani captus fuerat et iverunt apud Carcassonam pro ipso petendo a senescallo et audiverunt.

Uxor Raimundi Cathalani dixit fr. Bernardo quod predicta littera erat inventa antequam illa littera esset presentata et dixit dictus fr. B. quod Bonetus Constantini, Johannes de Stabulo et B. Dalfini debent scire de qua parte dicta littera venit.

Item dixit quod queratur a dicto Boneto utrum fr. B. petiit ab eo utrum aliquid sciveret de tali littere, de qua uxor sua eidem loquta fuerat. Qui Bonetus respondit : Modo taceatis quia per tempus videbitis quid hoc erit.

Item quod mandetur vicario Narbone quod audiat uxorem Petri Ysarni et alias quas nominabit verbis dictis de falsa littera ab uxore dicti Aymerici.

Item P. de Lacu qui venit de Parisius cum Guillelmo Cathalani, cui obviavit Bernardus de Torrente.

: Excellentissimo principi Ph. Dei gratia regi Francorum illustri.

Hec est declaratio misit preposito suo declararentur7articulorum quos dns rex ut per Guillelmum Catalani

(à droite : Magister Renaudus est pravus ribaudus) d'une écriture grossière, contemporaine.

Super secundo et quarto art. requirantur Bernardus Dalfini8 et Babona mulier.

Item requirantur ipsi et Guillelmus Aymerici de Durbanno (Jacobus de Cuicadia, rayé), et omnes alii qui tunc temporis erant de familia domini Aymerici super eo quo in dicto secundo art. continetur, scilicet si dicto tempore viderunt in dicta camera picta litteras fractas et scripta.

Item super tercio art. mentionem faciente de littera missa comiti Fuxensi per dictum dominum Aymericum, requiratur Petrus de Fraxino, jurisperitus, in cujus presentia mandavit dictus dominus Aymericus dictam litteram fieri.

Item super quinto art. requirantur fr. Raimundus Arnaudi, fr. B. de Aquaviva, ordinis Predicatorum, Petrus Raimundi de Montepessulano et filii ejus et Petrus de Fraxino qui malam litteram viderat et qui ficticie de pace tractabat contenta in dicto art. eo quia sciebat quod ipsa littera debebat domino regi presentari, et ideo ivit in Franciam.

Item super dicto quinto art. requirantur Bernardus de Torrente et Raimundus Catalani, frater dicti Guillelmi Catalani qui mandato dicte Sibilie iverunt apud Montempessulanum et dixerunt dicto Guillelmo ex parte dicte domine Sibilie quod se absentaret.

Item super sexto art. primo et principaliter habeatur liber albus in dorso cujus est, ut sibi videtur, forma piscis, et invenietur in quodam scrino cum petollis quod erat in camera inferiori juxta pratum et est modo in turre, ut sibi videtur, et in illo libro invenientur nomina multorum, conscripta manu Bernardi Dalfini. Cum illis inquiratur de negocio.

De mutuo facto, ut in dicto art. continetur, invenientur alique note circa dictum tempus in cartulario G. Catalani conscripte. Inquiratur cum illis qui conscripti invenientur in dictis notis et cum Arnaudo de na Oliva, Guillelmo Hospitalarii, Petro Castilionis, Beringario Baruti et aliis qui conscripti invenientur in dicto libro albo. Hec dicitur propter suspicionem.

Item super XIIII^o art. requirantur Stephanus de Piniano, rector ecclesie de Villis Passantibus et Bernardus Poncii9, notarius Narbone, et illi alii quos ipsi nominabunt, qualiter dominus Aymericus dixit quod cum omnibus clericis et gallicis de mundo vellet esse submersus in medio mari.

Item super XV^o art.10, videlicet super eo primo, si est notorium et publicum in villa Narbone quod dictis temporibus dictus Guillelmus Catalani esset notarius familiaris et secretarius dicti domini Aymerici et faceret ea que in dicto art. continentur, requirantur Martinus Paschalis, bajulus capituli Sancti Justi, Petrus Sabaterii, clericus Sancti Justi, Raimundus Catalani, Bernardus Poncii, Petrus Ysarni, Guillelmus Bedocii, Matheus de Vauro, notarii, et Poncius Girberti, Raimundus de Terminis, Johannes de Broa, Petrus Gotmarii, dominus Guillelmus de Avenino, miles.

Videatur instrumentum receptum per dominum Guillelmum Bedocii de procuratione de qua habetur mentio in dicto art. Item videantur instrumenta recepta per Raimundum Catalani predictum de contractibus a dicto Guillelmo Catalani celebratis pretextu dicte procurationis nomine dicti domini Aymerici.

Hec sunt interrogationes facte per predictos inquisitores personis et testibus infrascriptis super art. precedentibus11 missis domino regi per predictum Guillelmum Cathalani super confessione facta per eundem Guillelmum preposito Parisiensi.

I Super quinto art. qui talis est, videlicet Item dixit qui loquitur et cetera Petrus Raimundi de Monte Pessulano, civis Nerbonensis, juratus et interr., dixit quod Guillelmus Cathalani, detentus apud Sanctum Dyonisium, quadam die de quo non recolit, per mensem vel circa mensem ante Natale Domini ultimo preteritum, venit ad istum testem qui loquitur et dixit ei quod idem Guillelmus volebat loqui secum et cum liberis suis pro sua maxima utilitate, et tunc iste testis qui loquitur, vocatis secum Guillelmo Raimundi, filio suo, et Guillelmo Cathalani, ivit ad domum archidiaconi Narbonensis, filii sui, et ibi dixit eidem qui loquitur dictus G. Cathalani quod ipse locutus fuerat cum Sibilia, uxore predicti Aymerici, et cum Amalrico, filio suo, et Albertino, jurisperito, de tractanda pace inter ipsum testem et ejus filios, ex una parte, et predictum Aymericum, ex altera ; et quod in hoc esset ipsius testis et ejus liberorum maxima utilitas, asserens sub pena capitis quos ipse G. faceret pacem inter eos si idem testis et ejus liberi volebant eandem pacem requirere. Quo audito iste testis et ejus liberi12 responderunt eidem G. quod multum placeret eis pax, et dictus G. tunc respondit quod ipsi mitterent ad hoc aliquem probum virum religiosum ad dominam Sibiliam, uxorem dicti Aymerici, qui moneret verba pacis et quod erat certus quod dicta Sibilia statim mitterat pro eo qui loquitur, et ipse G. veniret et dictam pacem procuraret. Et tunc iste qui loquitur et ejus liberi habuerunt consilium insimul et consenserunt quod archidiaconus Nerbonensis, ejusdem testis filius, iret ad fratrem Raimundum Nardi ordinis predicatorum, confessore predicte Sibilie, et rogaret eum ut ipse Raimundus Nardi tractaret de predicta pace inter eos.

Req. utrum postea predictus frater Raimundus aut predicta Sibilia loquti fuerunt nec fecerunt per alium loqui cum ipso teste, dixit quod non.

Req. utrum ejus predicti liberi postea retulerunt eidem testi quid ipse super hoc fecerant, dixit quod non.

Et dicit quod postea predicti ejus liberi capti fuerunt Parisius et ipse qui loquitur apud Carcassonam, ita quod sic remansit negocium.

Req. utrum sciat aliquid de falsitate littere false, dicit quod non, preter quod audivit dici quod dicta Sibilia13 et Almaricus, ejus filius, fecerunt eam confici.

Req. utrum credit quod dictus Aymericus sit de dicto maleficio culpabilis, dicit quod credit quia vix aut nonquam Almaricus, frater dicti Aymerici, poneret se et bona sua in tanto periculo quod ea amitteret.

Item dicit iste testis quod, postquam rex Castelle fuit Nerbone in reditu suo de summo pontifice, videlicet post unum annum vel circa, predictus Aymericus mandavit istum qui loquitur et alios subscriptos, scilicet Berengarium de Botenac, armigerum, morantem in castro de Bisen prope Nerbonam, Bonetum Constantini, civem Nerbone, Petrum de Fraxino et Almaricum, fratrem ejusdem Aymerici, et plures alios de quorum nominibus non recolit, et tunc requisivit idem Aymericus istum testem et alios predictos quod ipsi terram suam et negotia sua custodirent pacifice, quia ipse Aymericus volebat ire apud regem Castelle. Et tunc iste qui loquitur primus et alii post responderunt ei quod melius esset si peteret ab eis consilium utrum iret ad dictum regem vel non et quod consulerent quod non iret quia rex Castelle erat in treuga versus regem Francie14 et erat malivolentia inter eos. Et tunc predictus Aymericus, totus iratus, petiit ab isto teste : Dicatis michi utrum per sacramentum in quo michi tenemini consulatis hoc quod non eam15 . Et ipse testis respondit quod sic et alii similiter. Et tunc idem Aymericus petiit ab Almarico, fratre suo, quid super hoc consulebat. Qui Almarricus respondit quod consulabat (sic) ei quod crederet predicto testi et aliis predictis assistentibus ibi, et quod bonum consilium dabant ei.

Req. utrum predictus Aymericus dixit umquam sibi qui loquitur aut aliis, causam quare volebat ire ad regem Castelle, dixit quod non, nec scit, nec umquam audivit dici, quod recolat.

Req. de fama Guillelmo Bedocii, dicit quod bone fame et fidelis homo.

Req. utrum idem Guillelmus Bedocii per maliciam auffugeret in ecclesia fratrum Minorum Nerbon. dicit quod credit quod plus per timorem fugeret quam per maliciam16 quia est fidelis homo et bone fame.

Req. utrum sciat aliquam viam per quam maleficium impositum dicto Aymerico posset sciri, dicit quod non.

Req. utrum cognoscat aliquas personas que sint ita domestice dicto Aymerico quod posset vel vellet sibi suum secretum in dicto casu detegere, dicit quod non.

Req. de omnibus aliis art. et utrum umquam vidit falsam litteram antequam deportaretur Parisius, dicit quod non.

Et est sciendum quod iste testis qui loquitur est de parte consulum Nerbone.

: Notandum quod G. Raimundi de Montepessulano dicit quod Bonetus Constantini et P. Dalfini sunt in prisione apud Montem Regalem et sciunt secreta Aymerici, et quod dictus Bonetus diu est, ter ivit regem Castelle pro Aymerico.

Guillelmus Raimundi de Montepessulano, juratus et req. dixit quod per quindecim dies vel circa antequam predictus Aymericus ductus esset in Franciam, videlicet circa festum beati Michaelis ultimo preteritum, fuit annus, Guillelmus Cathalani venit ad istum qui loquitur et Petrum Raimundi patrem suum et ad archidyaconum Nerbonensem, fratrem istius qui loquitur, in domo archidiaconi predicti et dixit eis quod multum diligebat eos et multum displicebat eis de contentione ipsorum et dicti Aymerici, asserens quod ipse loqutus fuerat cum Sibilia, uxore Aymerici, et Almarieto, filio Aymerici, ac Albertino et quod multum placeret ipsis Sibille et Almarieto et Albertino quod pax17 posset reconciliari inter eos, dicens idem testis eis quod si mitterent pro quodam religioso qui cum dicta Sibilia loqueretur, ipse Guillelmus credebat quod pax fieret quia ipse testis et pater et frater suus predicti talis erant qui multum possent eidem Aymerico valere.

Quo audito, iste testis, pater suus et archedyaconus consenserunt quod predictus ardyaconus mitteret pro fratre Raimundo Arn. de ordine Predicatorum, ut irent ad dictam Sibiliam locutum super hoc. Qui predictus frater ad votum dicti archidiaconi ivit ad ipsam Sibiliam et reportavit isti testi et patri suo ac archidiacono quod multum placebat sibi pax et quod idem frater Raimundus Arn. iret locutum cum Guillelmo Cathalani.

Item dicit quod predictus frater Raimundus ivit locutum cum dicto G. Cathalani et cum rediit dixit eis quod Guillelmus Cathalani responderat eidem fratri quod ille frater iret ad Petrum de Fraxino. Qui fr. Raimundus ivit ad dictum Petrum et locutus fuit de predictis cum eo. Et cum rediit idem frater ad ipsos testem et archidiaconum, retulit eis quod dictus P. de Fraxino responderat quod multum placeret sibi pax et quod de ea facienda libenter se intromitteret, dum tamen predicti, testis pater suus et archidiaconus traderent ei aliquam viam per quam pax posset reformari. Qui testis et archidiaconus responderunt quod tantas vias super hoc tradiderant quod ipsi nesciebant quid plus possent tradere.

Quod si predicta Sibilia et G. Cathalani vel P. de Fraxino volebant sibi viam tradere, ipsi libenter eam reciperent si tamen esset ydonea. Et super hoc iste qui loquitur et archidiaconus frater suus, quia fr. Raimundus iverat extra villam, accesserunt ad quemdam alium fratrem de ordine Predicatorum, vocatum fr. Bernardum de Aquaviva, et locuti fuerunt cum eo, exponendo totum factum predictum. Qui frater B. respondit eis quod negocium suum bene iret, dum tamen vellent unum solum facere, quod Petrus de Fraxino cogitaverat. Dictus fr. B. noluit isti qui loquitur detegere, licet fuisset ab eo requisitus super hoc.

Et in crastinum iste qui loquitur ivit in Franciam.

Et ita remansit illud negocium.

Req. utrum uxor predicti Aymerici et Almarricus, filius suus, fecerunt confici falsam litteram18, dicit quod credit quod sciverint maliciam et falsitatem predicte littere, quia, ipso vidente qui loquitur, Guillelmus Cathalani ibat sepius in domo dicti Aymerici postquam Aymericus captus fuit19 et quia audivit dici quod uxor Aymerici tradidit pecuniam Guillelmo Cathalani ut defferret dictam litteram falsam Parisius.

Req. de omnibus aliis illud negocium tangentibus, dixit nichil pertinens.

Req. utrum Guillelmus Bedocii sit bone fame, dicit quod sic et quod plus propter timorem auffugit in domo fratrum Minorum quod propter maliciam.

III. Stephanus de Piniano, rector ecclesie de Villis Passantibus, juratus et interr. super XIV^o art. dicit quod postquam Aymericus rediit de Tunis, scilicet per unum annum vel duos, in quadam estate, prout credit, quia non est certus de tempore, ipse qui loquitur et quidam alii, de quorum nominibus ad presens non recolit, veniebant cum dicto Aymerico de Nerbona apud Bitteris et, cum loquerentur adinvicem, quandoque de clericis, quandoque de Gallicis, conquerendo de archiepiscopo Nerbonensi, qui eum vexabat et placitabat, item de gallicis qui eum citabant similiter et vexabant, quidam ipsorum assistencium cum eo, de cujus nomine iste testis non recolit, dixit dicto Aymerico quod et clerici et gallici aliquo tempore sibi satisfacerent de bono, qui Aymericus20 quasi irato animo respondens, dixit : Hou, dimittatis me stare, ego vellem esse21 in medio mari una cum omnibus clericis et gallicis de mondo, et quod ita Deo placeret.

Req. utrum dictus Aymericus dixit illa verba tamquam iratus vel deridendo, dixit quod tanquam iratus per verba que audiebat, ut sibi videtur22. Et credit quod plus diceret illa verbum (sic) propter malum quod propter bonum.

Req. utrum credat quod illud quod imponitur Aymerico sit verum vel non, credit hoc esse verum quia, quando matrimonium factum fuit de sorore Aymerici et filio regis Castelle, iste qui loquitur audivit dici quod pecunia quod dicti fratres promiserant sorori sue quitata fuit23.

Req. super falsis litteris, dicit quod audivit dici et credit quod uxor Aymerici et Almaricus, ejus filius suus bene sciverunt illam litteram et ejus falsitatem antequam portata esset Parisius.

Item req. credit plus quod predicti Almarietus et mater sua fecerunt fieri illam falsam litteram quam alius24.

Req. quare credit, dicit quia illi qui nominati in illa littera erant omnes adversarii dicti Aymerici.

Req. de omnibus aliis factum tangentibus, dixit nichil pertinens.

Item parum postquam deposuit iste testis rediit, asserens se recordari, ut videtur, quod Guillelmus Cathalani, Bernardus Poncii notarius Nerbone, Petrus Arnaldi de Fraxino erant presentes quando Aymericus dixit quod vellet esse in medio mari etc.

Req. de fama Guillelmi Bedocii, dixit quod est fidelis et bone fame.

IIII. Martinus Pascalis, presbiter, bajulus capituli Sancti Justi Narbonensis, jur. et interr. super XV^o art. utrum esset publicum et notorium in villa Nerbone quod predictus Guillelmus Cathalani esset notarius et secretarius predicti Aymerici temporibus contentis in dicto art., dicit quod sic et quod idem Guillelmus faciebat omnia scripta et cartas predicti Aymerici. Dicit tamen se nescire utrum esset procurator dicti Aymerici vel non.

Requisitus super falsa littera, utrum uxor dicti Aymerici et Almaricus, ejus filius, fecerint fieri predictam litteram, dicit quod melius credit quod fecerint fieri quod non, quia non credit quod Guillelmus Cathalani poneret corpus suum in periculo nisi ab aliquo esset rogatus25.

Req. super omnibus aliis etc.

De Guillelmo Bedocii dixit quod est fidelis et bone fame.

V. Ffr. Raimundus Arn. de ordine Predicatorum Nerbone, dixit in verbo sacerdotis req., scilicet super tractatu pacis inter dictum Aymericum et Petrum Raimundi de Montepessulano, civem Nerbone, et ejus liberos, dixit quod archidiaconus Narbone, filius dicti Petri Raimundi, misit pro ipso fratre. Qui frater venit ad eum, et cum venisset, idem archidiaconus dixit isti qui loquitur : Frater, responde. Quidam venit ad me et locutus fuit mecum de pace inter dominum Aymericum et patrem meum. Ego et pater meus et totum genus nostrum confidimus de vobis, et vos estis familiaris Sibilie, uxoris dicti Aymerici, et confitetur vobis, vellemus vos rogare quod iretis ad eam et sciretis super hoc voluntatem ipsius. Qui testis respondit eidem archidiacono quod diu erat quod sciebat volun--tatem dicte Sibille esse bonam quia quociens ego locutus fui de ista materia ego semper inveni ipsam voluntatem habere de pace26 et quod displicebat sibi contrarium. Et tunc incontinenti iste testis, antequam iret ad domum suam propriam, iste ivit ad dictam Sibiliam et locutus fuit cum ea de pace, et interrogavit eam utrum pax placeret et si vellet quod aliquis tractaret de pace. Que respondit quod multum placeret sibi et semper voluisset pacem et quod sibi displicebat turbatio, et displicuit semper, et bene vellet quod iste testis intromitteret se de pace et quod loqueretur de hoc cum Guillelmo Cathalani ? Et tunc respondit iste testis quod ille Guillelmus locutus fuerat cum predicto archidiacono et tunc fuit iste testis ad operatorium dicti Guillelmi Cathalani et invenit ipsum G. et retulit sibi omnia premissa sibi dicta, tam ab archidiacono quam a dicta Sibilia. Et tunc dictus Guillelmus, post multa verba, dixit isti testi quod rediret ad archidiaconum et sciret quid super hoc faceret dictus Petrus Raimundi, pater archidiaconi, predicto Aymerico, de aliqua summa pecunie quam jam forte non esset necesse tradere, sed promittere mutuare sufficeret. Tunc iste testis rediit ad dictum archidiaconum et erant ibi pater suus et frater suus, et ipsis presentibus iste testis retulit eis responsionem dicte Sibilie et, collatione habita cum dicto G. Cathalani et quod sibi hoc darent responsionem certam. Tunc ipsi tres deliberaverunt inter se quid responderunt, et habita deliberatione, dixerunt quod pax placebat eis, sed non aliquam pecuniam dare vel mutuare intendebant, inmo quo dictus P. Raimundi se purgaret cum duobus vel tribus, quinque, decem, viginti personis fidelibus, vel quinquaginta quod ea que fecerat non fecerat in injuriam ejusdem Aymerici. Postmodum illam responsionem retulit Guillelmo Cathalani iste qui loquitur et quia in proximo dictus Aymericus ivit in Franciam ideo iste dimisit tractatum hujusmodi et ivit ad preces dicte Sibilie apud Prulianum pro recipi facienda Berengaria, domicella predicte Sibilie.

Req. utrum dictus G. Cathalani esse secretarius dicte Sibille, dixit se nescire.

Req. si quis potuit movere dictam Sibiliam et ejus filium ad hoc quod facerent fieri illam litteram que presentata fuit domino regi, dicit quod nescit nec credit quod eam fecissent fieri27.

Req. de omnibus aliis dictum factum tangentibus, nichil pertinens dixit.

De fama Guillelmi Bedocii concordat cum aliis.

VI. Guillelmus Bedocii, juratus et req. super XV^o art. dicit et deponit prout continetur in dicto art. excepto quod nescit utrum G. Cathalani esset tunc procurator dicti Aymerici.

Req. utrum aliquid sciverit postquam tulit testimonium primum super hoc quod faciat ad declarationem negocii, dicit quod non.

Req. de omnibus aliis, dixit nichil pertinens.

VII. Petrus de Fraxino, advocatus, juratus et interr. utrum sciat aliquid super confederatione facta inter regem Castelle et dictum Aymericum, dicit quod non.

Req. super tercio art. faciente mentionem de littera missa comiti Fuxensi etc., dixit se nichil scire.

Req. de falsa littera, dicit quod nescit nec credit quod uxor dicti Aymerici et ejus filius nonquam sciverunt falsitatem illius littere.

Req. de omnibus aliis maleficium predictum tangentibus, dixit se nichil scire et vult stare hiis que alias deposuit coram aliis apud Montem de Doma.

Pièce sur papier, cousue ici.

Magister P. de Fraxino ad interrogationem quam ei fecimus, dicit et respondit quod G. Catalani, clericus et notarius communis ville Narbone publicus ostendit sibi literam ad regem, quam dicebat se habuisse a quodam fratre Minore cujus nomen dictus notarius sibi nom dixit, in qua dictus notarius dicebat contineri quod Amalricus accusaverat dictum Aymericum, fratrem suum, coram domino rege pro peccunia quam inde habebat aut habere debebat.

Dixit tamen dictus P. de Fraxino dictam litteram non habuisse nec tenuisse nec legisse, quare non potuit cognoscere sigilla. Dictus tamen Guillelmus legit sibi aliquam partem dicte littere, set non recolit si sibi totam litteram legit, dictus Guillelmus dicens quod in ea erant sigilla domini archiepiscopi et archidiaconi Narbone, consulum civitatis Narbone et B. Amelii, canonici Sancti Pauli, et credebat dictus P. tunc quod dictus G. sibi diceret veritatem quia erat persona publica et homo qui reputabatur fidelis, et quia fama erat in Narbona quam Amalricus fecerat denunciationem fratris sui pro pecunia et pro odio quod habebat erga ipsum.

Req. quo tempore vidit dictam literam, dicit quod parum ante festum beati Martini yemalis ultimo preteritum, set de die non recolit.

Req. quis erat presens cum eodem, dicit quod Amalricus, filius Aymerici.

Req. de loco in quo dicta littera sibi ostensa fuit, dicit quod in domo P. Arnaldi de Fraxino, in camera que est juxta aulam dicte domus, ut sibi videtur.

Req. utrum credat quod talia verba essent concepta (sic) in littera quam legit ei dictus G. pro aliqua parte vel pro toto qualia sunt in transcripto quod eidem legimus, dicit se credere secundum tenorem principii illius transcripti quod eidem legimus.

Req. utrum credat dictam litteram fuisse falso factam vel de conciencia illorum quorum sigilla erant predicte littere appensa, dicit quod credit modo dictam litteram non esse veram quia dicitur quod dictus G. confessus est dictam litteram falso fabricasse.

Req. de fama G. Bedocii, dicit quod est probus homo et fidelis

Guillelma Babona, mulier que morata fuit domicella cum Aymerico de Narbona per sex annos continue antequam caperetur, sicut dicit, asserens se nutrivisse de mamilla predictum Aymericum per annos tempore Almarici, quondam patris sui, jurata et req. utrum Guillelmus Cathalani, eo tempore quo fuit cum dicto Aymerico quinque anni vel sex, erat domesticus familiaris et privatus dicti Aymerici, dicit quod per totum illud tempus nonquam vidit dictum G. Cathalani comedere vel libere in domo dicti Aymerici, tamen vidit aliquotiens ibi venire et redire in domo dicti Aymerici.

Item dicit quod Guillelmus Bedocii erat magis domesticus et secretarius dicti Aymerici quod nullus alius preterquam Bernardus Dalfini qui inter alios era28

VIII. Guillelma Babona, mulier, domicella uxoris dicti Aymerici, jurata et req. super secundo et quarto art., dixit quod sex annis fuerunt ad festum Nativitatis beati Johannis Baptiste ultimo preteritum quod ipsa venit in servicium dicti Aymerici et ejus uxoris et quod dictus Aymericus tradidit et precepit tradi sibi omnes claves domus sue et camere ac turris in qua erant omnes res suas privatas seu domesticas et nunc ipsa habet duas claves.

Req. utrum quis de notariis erat magis domesticus de ipso Aymerico, dicit quod Guillelmus Bedocii erat magis domesticus in conficiendis litteris et cartis suis et Bernardus Dalfini erat magis domesticus de videndis cartis et litteris quando idem Aymericus erat presens et dictus Guillelmus Bedocii aliquotiens cum dicto Aymerico in camera et turre.

Req. utrum Guillelmus Cathalani aliquociens ibat cum dicto Aymerico ad videndum scripta sua vel cartas, dixit quod ipsa qui loquitur aliquociens vidit dictum Guillelmum Cathalani et Bernardum Dalfini venire cum dicto Aymerico in domo sua.

Req. quo tempore, dixit quod circa Natale Domini, antequam dictus Aymericus esset captus et quod dictus Aymericus circa Ascensionem Domini fuit captus.

Req. quociens ipsa vidit dictum Guillelmum Cathalani venire in domo in qua moratur uxor predicti Aymerici postquam idem Aymericus captus fuit, dicit quod duodecies vel plures.

Req. utrum predictus Guillelmus Cathalani fuit magis domesticus de dicta Sibilia, uxore predicti Aymerici, postquam Aymericus captus fuit quam ante, dixit quod ipse Guillelmus magis domesticus de ipsa postquam Guillelmus Bedocii fuit privatus a dicto officio quam antea.

Req. utrum ipsa vidit aliquotiens cartas, litteras seu scripta que Guillelmus Cathalani aut Bernardus Dalfini, quilibet per se vel ambo pariter, quererent et dilaniarent, presente dicto Aymerico vel absente, in predicta camera vel in turre, dicit quod non.

Req. utrum vidit umquam in dicta camera vel turri litteris fractas et scripta sive cartas aliquas quas dictus Aymericus in presencia dictorum Guillelmi Cathalani vel Bernardi Dalfini seu alterius eorumdem frangeret, dicit quod non.

Req. quare predictus Guillelmus Bedocii fuit privatus de hospicio dicti Aymerici, dicit quod nescit, inmo miratur de hoc, quia postquam dictus Guillelmus fugiit ad Cordelarios, ipse non fuit in hospicio dicte Sibilie.

Item req. utrum sciat quod dicta Sibilia et Almaricus, filius suus, scivissent aliquid de falsa littera facta per G. Cathalani aut utrum preceperunt vel fecerunt fieri, dicit quod non. Dicit tamen quod audivit dici quod dictus G. recognoscerat (sic) se fecisse predictam litteram.

Req. utrum circa festum beati Michaelis proximo preteritum, fuit annus, dictus Guillelmus frequenter veniebat ad domum dicte Sibilie, dicit quod sic, quia dicta Sibilia mandabat pro eo sepe quando non poterat habere alium, seu notarium suum vocatum Jacobum.

Req. qui burgenses vel que persone magis veniebant cum dicto G. Cathalani in domo dicte Sibilie quando idem G. Cathalani veniebat ibidem, dicit quod Bernaldus Dalfini et Raimundus Cathalani et plures alii de quorum nominibus non recolit.

Req. utrum sciat quod dicta Sibilia mandavisset per Raimundum Cathalani et Bernardum de Torrente, Guillelmo Cathalani apud Montempessulanum quando venit de Parisius quod non intraret villam Narbone, inmo se absentaret quia archiepiscopus Narbonensis volebat eum capi facere, dicit quod non.

Req. utrum Aymericus de Narbona umquam precepit sibi quod ipsa traderet claves Bernardo Dalfini et Guillelmo Cathalani quotiens ipsi venirent ad ipsam qui loquitur pro querendis scriptis et cartis suis, dixit quod sic.

Req. utrum umquam ipsa vidit quod Guillelmus Cathalani et Bernardus Dalfini irent in turre dicti Aymerici pro querendis scriptis aut cartis, dicit quod sic et quod ipsamet tradidit ipsis claves turris aliquociens, circa tempus predictum, sed ipsa nonquam vidit quod ipsi reportarent inferius aliquas cartas seu scripta dilaniata seu fracta.

Req. de aliis, dixit se nichil scire.

IX. Guillelmus Aymerici, scutifer predicti Aymerici, juratus et req. super secundo et quarto art., dixit quod ipse venit primo in servicio predicti Aymerici tempore quo rex Francie ivit apud Fuxum, videlicet circa decem anni sunt, et stetit ab illo tempore citra usquequo dictus Aymericus captus fuit cum eodem.

Req. utrum aliquotiens vidit aliquos nuncios regis Castelli venire in domo predicti Aymerici, dicit quod bene vidit aliquotiens ibi venire aliquos nuncios qui dicebant se esse cum rege Castelle, sed non novit aliquos preter quam unum qui vocabatur Stephanus Navale et alium qui vocabatur fr. Johannes Martini de ordine de Caletrave.

Req. quo tempore vidit illos nuncios in domo dicti Aymerici, dicit quod in hyeme proximo ventura erunt quinque anni vel sex.

Req. utrum ipse qui loquitur umquam ivit quesitum Guillelmum Cathalani tunc quando aliqui nuncii predicti regis Castelle venerunt Narbone, dicit quod non, quod sciat. Dicit tamen quod pluries ivit quesitum dictum Guillelmum Cathalani, scilicet decies vel duodecies ; et dicit quod ante Natale, quod fuit antequam dictus Aymericus captus fuisset, ipse qui loquitur vidit quod Guillelmus Cathalani et Bernardus Dalfini et ipse qui loquitur cum eis ascenderunt in turrim pro videndis cartis et litteris.

Req. utrum de illis cartis apportaverunt aliquas inferius, dicit quod non vidit.

Req. utrum Aymericus tunc esset in villa, dicit quod non ; inmo idem Aymericus iverat venatum.

Item dicit quod eo tempore vidit quod Guillelmus Cathalani apportavit ad dictum Aymericum quamdam cartam et eam tradidit Bernardo Dalfini et Albertino, presente dicto Aymerico.

Req. de qua materia dicta carta loquebatur, dicit quod de sindicatu ville Narbonensis.

Req. utrum eo tempore quo dicte carte ostense fuerunt erant in domo29 dicti Aymerici aut in villa Narbone aliqui nuncii regum Castelle vel Arragonum, dicit quod nescit30.

Item dicit quod, quodam tempore ante tempus predictum, de quo tempore non recolit, quantum habet, quadam die Aymericus, Guillelmus Cathalani et Bernardus Dalfini et ipse qui loquitur erant in camera picta, et ibi audivit iste qui loquitur et vidit quod Aymericus precepit dictis Guillelmo et Bernardo quod quererent cartas in archis et coffris ibidem existentibus, et vidit iste qui loquitur quod ipsi clerici querebant illas litteras seu cartas et eas signabant et ponebant ad partem in quodam saco.

Req. utrum vidit extrahi aliquas litteras de quadam pixide, dicit quod non. Et dicit quod non vidit ibidem dilaniari seu fregi aliquas litteras.

Req. utrum sciat de quo ille carte que querebantur loquebantur, dicit quod credit quod loquebantur de negotiis que Aymericus habebat facere erga villam.

Req. super falsa littera31, utrum sciat quis procuravit illam litteram fieri, dicit quod nescit.

Req. utrum credit melius quod pars Petri Raimundi de Montepessulano eam procuravit fieri quam uxor predicti Aymerici vel ejus pars, dicit quod si littera illa fuit procurata per aliquem, credit melius quod uxor Aymerici et ejus pars eam procuraverint quam alia pars.

Item req. dicit quod circa quatuor anni sunt, videlicet in principio litis Aymerici et ville Narbone, ipse qui loquitur vidit quod Aymericus mandavit pro ministerialibus ville Narbone ad palatium suum et petebat a quolibet per se utrum vellent esse de parte sua contra alios et illos qui volebant esse de parte sua retinebat et faciebat scribi eorum nomine, et alios qui volebant esse de parte consulatus remittebat.

Req. quis notarius Aymerici scribebat nomina predictorum, dicit Guillelmus Bedocii32, de fama cujus dicit idem quod testes precedentes.

Req. de omnibus aliis factum hujusmodi tangentibus, dixit se nichil scire.

X. Raimundus Cathalani, clericus, detentus in prisione archiepiscopi Narbonensis et req., dicit quod de confederatione imposita predicto Aymerico nichil scit.

Req. utrum umquam vidit Guillelmum Cathalani, fratrem suum, mandari quod iret ad dictum Aymericum quando nuncii regis Castelle venerant Narbone, dicit quod pluries vidit mandari fratrem suum quod iret ad Aymericum, sed nesciebat quod aliqui servientes seu nuncii regis Castelle tunc essent Narbone. Dixit etiam quod octo anni sunt vel circa quod ipse qui loquitur vidit in domo palacii dicti Aymerici, in camera que est ante pratellum quod Guillelmus Cathalani, frater ipsius qui loquitur, numerabat pecuniam cuidam Cathalano quem iste testis non noverat.

Req. utrum idem Cathalanus erat nuncius regis Castelle, dicit quod nescit.

Req. qualiter sciebat quod ille esset Cathalanus, dicit quia idem loquebatur linga cathalana, et erat indutus ad modum cathalanum.

Req. utrum vidit aliquas litteras tunc tenere Guillelmo fratri suo, aut eidem Cathalano, dicit se vidisse quod frater suus ceperat quamdam litteram que erat super archam ubi Cathalanus numerabat pecuniam et cum idem Cathalanus vidisset quod Guillelmus, frater suus, tenebat illam litteram, idem Cathalanus eripuit dictam litteram de manu dicti Guillelmi, et eam abscondit subtus assellam. Et erant duo sigilla appensa illi littere, prout sibi videtur.

Req. utrum illa sigilla erant magna vel parva, aut tam magna sicut sigillum dicti Aymerici, dicit quod unus illorum sigillum erat majus quam aliud.

Req. utrum majus illorum sigillorum assimilabatur sigillo predicti Aymerici, dicit quod sibi videtur quod illud majus sigillum assimilabatur sigillo Aymerici et erat de cera alba.

Item dicit quod quando dictus G., frater suus, numeravit dictam pecuniam, ipse qui loquitur vidit dictum Aymericum et Almaricum, fratrem suum, et dictum G. Cathalani loquentes extra cameram predictam juxta ulmum et predictus Cathalanus remansit solus in dicta camera, et erat Guillelmus, frater Aymerici et Almarici, una cum ipsis et Guillelmo Cathalani juxta ulmum.

Item dicit iste testis quod quando Guillelmus, frater ipsius testis, recessit de predicto Aymerico et ejus fratribus, iste testis, quando ipse et dictus Guillelmus, frater suus, fuerunt extra portam, quesivit a predicto Guillelmo, fratre suo, qualis littera erat illa quam Cathalanus eripuerat de manibus suis. Qui quidem frater suus respondit ei quod illa littera erat exheredatio predicti Aymerici et fratrum suorum.

Req. quo tempore, dicit quod inter festum sancti Michaelis et Natalis Domini.

Req. utrum inductus fuerit per aliquem, prece vel precio, ad dicendum ea que predixit, dixit quod non.

Req. utrum postea Guillelmus Cathalani, frater suus, declaravit ei aliquid de illis litteris predictis, dicit quod non.

Req. utrum sciat quod predictus Aymericus confederationem aliquam aut ejus fratres fecerint cum rege Arragonum, dicit quod nescit.

Req. utrum sciat per cujus admonitionem frater suus fecit falsam litteram33 quam fecit, dicit quod nescit, et tamen dicit quod circa festum beati Martini proximo venturum erit annus, dictus Guillelmus, frater suus, vocavit ipsum qui loquitur in domo sua et dixit ei quod ipse juvaret Raimundum Cathalani, avunculum suum, ad faciendas cartas et litteras que venirent ad suum operatorium. Qui testis respondit quod libenter hoc faceret et tunc dictus G. Cathalani duxit istum qui loquitur ad quoddam armarium ligneum, et ostendit isti testi unum sacum sigillatum in quo erat pecunia et quedam boistia, prout iste tangendo senciebat et unam litteram clausam extra sacum. Qui Guillelmus dixit isti qui loquitur quod portaret illam litteram Petro Johannis et diceret dicto Petro quod ipse Petrus eamdem litteram cum saco portaret fr. Bernardo de Vadegia, ordinis fratrum sancti Augustini, et diceret ei quod erat quedam restitutio. Quam quidam cappellanus infirmus eidem mittebat. Et hiis dictis, dictus Guillelmus Cathalani ivit Parisius cum Almarrieto.

Req. utrum postea uxor predicti Aymerici tradidit sibi aliquam pecuniam pro tradenda predicto fr. Bernardo aut Guillelmo Cathalani, fratri istius testis, dicit quod uxor predicti Aymerici, circa festum beati Vincencii ultimo preteritum, mandavit pro isto qui loquitur et dixit ei quod Guillelmus Cathalani, frater suus, venerat de Parisius, et erat apud Montempessulanum34 et quod idem frater suus mandabat isti qui loquitur quod iret locutum ad ipsum et quod conduceret bestiam et ipsi redderet locagium, et dixit ei qui loquitur quod ipse diceret fratri suo predicto quod archiepiscopus Narbonensis volebat capere fr. Bernardum et de hoc tenebat consilium suum Bitterris, et quod jam miserat idem archiepiscopus Nerbonensis gentes armatas pro dicto fr. Bernardo capiendo.

Item et quod ipse testis diceret predicto fratri suo quod ipse staret ibi sive illuc quousque archiepiscopus habuisset consilium suum predictum, et dicit quod predicta Sibilia tradidit ei septem denarios albos pro expensis suis.

Req. de astantibus, dicit quod quedam domina vocata Orguelleusa, que tradidit dictos 7 d. dicte Sibilie et dicta Sibilia isti qui loquitur. Que quidem domina non audivit verba predicta, prout credit, licet ea potuisset audire.

Item dicit quod quando ipse fuit apud Montempessulanum ipse dixit Guillelmo Cathalani, fratri suo, predicta verba sibi injuncta a dicta Sibilla. Qui Guillelmus respondit quod non staret apud Montempessulanum, set veniret Narbone, et si archiepiscopus petebat aliquid ab eo, ipse veniret coram ipso.

Item dicit quod in crastinum ipse qui loquitur et dictus G. frater suus miserunt se ad viam versus Nerbonam et cum essent ad quinque leucas Montispessulani quidam armiger obviavit eis et cepit dictum Guillelmum et secum duxit.

Req. de nomine armigeri, dicit quod Bernardus de Bouzagas.

Item dicit quod ipse qui loquitur secutus fuit dictum armigerum et fratrem suum per duas leucas.

Req. utrum in illa via dictus frater suus loquutus fuit umquam cum eo de illa littera, nec de causa quare predictus eum faciebat capi, dicit quod non.

Item dicit quod, dimisso fratre suo, ipse rediit apud Narbonam. Et in crastinum ipse ivit ad dictam Sibilizm, uxorem Aymerici, et dixit ei quod frater suus G. Cathalani captus erat per gentes archiepiscopi. Quo audito, predicta Sibilia mirabiliter turbata fuit et irata et cepit lacrimari35 et dolere et dicere : O quod malum quod umquam eum cognovi. Et tunc iste qui loquitur dixit eidem Sibilie quod predictus frater suus rogabat eam quod ipsum faceret peti per senescallum. Et tunc ipsa misit pro Raymondo Bedocii, Johanne Peregrini et aliis de quibus non recolit qui iverunt ad senescallum apud Carcassonam pro ipso Guillelmo Cathalani requirendo.

Req. de nominibus eorum qui erant presentes quando dicta Sibilia ita cepit lacrimari et turbari, dicit quod predicta domina Orgueillousa et filia dicte Sibilie que vocatur Brunesendis et alii de familia de quibus non recolit.

Item dicit iste qui loquitur quod, cum ipse videret quod illi qui iverant apud Carcassonam pro querendo dicto G., fratre suo, tantum morabantur, ipse rediit ad dictam Sibiliam post tres dies vel quatuor et invenit eam in camera comitis Petri, que est parva, ubi ipsa Sibilia volebat comedere, et cum eam salutasset, dicta Sibilia traxit ipsum qui loquitur ad partem et iterato ipsa incepit lacrimari et plangere manus suas et dicebat : Ha, Raimunde, quid faciemus de Guillelmo, fratre vestro, qui est captus ? Et tunc iste qui loquitur dixit ei : Domina mea, vestrum lacrimari nichil prodest, nichil aliud habemus facere preterquam ipsum viriliter requirere. Et sic recessit de predicta Sibilia, nec tunc erant alique persone cum ipsis duobus, sicut dicit.

Req. utrum ipsa Sibilia umquam locuta fuit cum ipso qui loquitur de predicta falsa littera, dicit quod non.

Req. utrum umquam sciverit si de mandato dicte Sibilie seu Almarieti, filii sui, vel ad monitionem ipsorum dictus G., frater suus, dictam litteram falsam36 fecerit, dicit quod nescit.

Req. de omnibus aliis etc.

Req. de fama G. Bedocii, dicit idem etc.

XI. Petrus Gommarii, procurator ville Narbonensis, juratus et req. super XV^o art., dicit quod vidit multo tiens quod dictus Guillelmus Cathalani faciebat cartas et litteras dicti Aymerici et multociens vidit ipsum Guillelmum et Aymericum loqui insimul secrete, sed nesciebat quid inter se dicebant.

Req. de facto Aymerici, dicit se nichil scire. Dicit tamen quod tempore quo filius regis Castelle debuit ducere in uxorem sororem dicti Aymerici, vidit plures nuncios regis Castelle venire Narbone, sed credebat iste qui loquitur quod ipsi venirent ratione dicti maritagii.

Req. utrum credat vel sciat quod Amalricus, frater Amalrici, verum dixerit de confederatione quam confessa fuit domino regi, dicit quod melius credit37 quod Amalricus verum dixerit quam aliter, quia non credit quod Amalricus tantum periculum in se reciperet, nisi dictum factum verum esset, et ita credit de Guillelmo, fratre suo, sicut de Aymerico.

Req. super falsa littera38, utrum scit vel credit quod facta fuerit de scientia vel ad admonitionem uxoris dicti Aymerici et de ejus consilio, dicit quod credit melius dictam litteram esse factam de scientia dicte uxoris et partis sue quam aliter, quia, si alius quam Guillelmus Cathalani scivit hoc, dicta uxor et ejus filius et suum consilium magis debuit scire quam alius, quia ipsa littera, si teneretur pro bona, fecisset ad deliberationem dicti Aymerici et ad condempnationem partis adverse.

Req. de qua parte ville Narbone ipse qui loquitur se tenet, dicit quod non est de aliqua dictarum parcium, inmo est partis ville et multum displicet ei contentio, sicut dicit.

Req. de omnibus etc.

Req. de fama G. Bedocii, concordat cum aliis.

XII. Petrus Ysarni, notarius majoris curie dicti Aymerici, juratus et req. super XV^o art., dixit quod diu est ipse vidit quod Guillelmus Cathalani erat notarius dicti Aymerici et eciam tempore quo captus fuit Aymericus, et faciebat cartas et litteras suas et recipiebat redditus dicti Aymerici de extra villam. Dicit etiam quod idem Guillelmus fuit multum domesticus et secretarius uxoris dicti Aymerici postquam idem Aymericus captus fuit, et magis domesticus quam ante, et dicit quod uxor dicti Aymerici recepit circa se quemdam filium dicti Guillelmi, etatis duodecim annorum et eum in hospicio suo a tempore quo Aymericus ivit Parisius quousque ipsa uxor scivit quod Guillelmus Cathalani captus fuit, et statim cum Guillelmus Cathalani captus fuit, dicta uxor Aymerici removit eundem puerum de hospicio.

Req. qualiter scit premissa, dicit quia vidit premissa et tota die videbat dictum puerum ire et redire in domo dicte uxoris Aymerici.

Req. super falsa littera39, utrum scit quis procuravit eam fieri, dicit quod credit quod uxor dicti Aymerici et Almaricus, ejus filius et eorum consilium, antequam presentaretur regi sciverunt falsitatem littere.

Req. quare credit, dicit quia ipse qui loquitur audivit dici ab uxore sua quod cum ipsa una cum aliis burgensibus Narbone aliquotiens ibant visitare et consolari uxorem dicti Aymerici, et cum inter cetera dicte mulieres loquerentur de illa falsa littera, dicentes quod dyabolicum erat fecisse talem litteram, uxor predicti Aymerici tenebat eandem litteram pro bona et vera et quod ipsa bene ostenderet illam litteram esse veram. Et adhuc credit propter hoc quod ipse audivit dici a Raimundo Mir et Raimundo de Morsio, ac Petro de Sancto Amando, sociis dicti Amalrici, quod ipse Almaricus dederat Parisius Guillelmo Cathalani unum pulcrum mulum quando dictus Guillelmus Cathalani rediit de Parisius apud Narbonam.

Req. de aliis, dixit se nichil scire, set stat alii depositioni sue.

Req. de fama G. Bedos, dicit ut ceteri.

XIII. Petrus Imberti, serviens curie Nerbonensis, juratus et req. si octo anni sunt vel circa ipse umquam ivit quesitum Guillelmum Cathalani ut veniret ad Aymericum et ei apportaret totam pecuniam quam habebat, dicit quod multotiens ipse qui loquitur habuit mandatum a dicto Aymerico quod iret quesitum Guillelmum Cathalani, sed non recolit quod haberet mandatum dicendi ei quod apportaret totam pecuniam suam aut aliquam pecuniam.

Req. utrum eo tempore vidit aliquos nuncios regis Castelle venire Nerbonam, dicit quod sic, set tamen nescit quod querebant nec qualia nomina habebant.

Req. super falsa littera, quis procuravit eam fieri, dicit quod nescit. Dicit tamen quod melius credit quod per consilium dicti Aymerici et ejus assensum quam per ejus uxorem aut ejus filium, aut per aliquem alium40. Nescit tamen dicere causam quare41.

Req. de aliis spectantibus ad dictum factum, dixit se nichil scire.

Req. de fama G. Bedos, dicit ut alii.

XIIII. Poncius Giberti, notarius Nerbone, juratus et req. super XV^o art. dicit quod tresdecim anni sunt quod ipse vidit quod Guillelmus Cathalani erat, et fuit a decem anni citra notarius Aymerici, et vidit quod Aymericus mandabat pluries dictum G. pro faciendis cartis et litteris suis privatis, sed iste nescit quid dicebant.

Req. utrum, circa octo sunt, vidit aliquos nuntios regis Castelle venire apud Nerbonam, dicit quod sic, set eos non noverat et credabat (sic) iste testis quod venirent pro maritagio sororis dicti Aymerici et filii dicti regis.

Req. super confederatione, utrum Almarricus de Nerbona verum dixerit de se et fratribus suis vel non, credit quod de se verum dixerit, set non credit quod de fratribus suis verum dixerit.

Req. de falsa littera, dicit quod nichil scit.

Req. quis procuravit eam fieri, dixit se nichil scire.

Req. de aliis, nichil scit et dicit quod ipse est de parte dicti Aymerici.

Req. de fama G. Bedocii, dixit ut ceteri.

XV. Matheus de Vauro, notarius curie Nerbone, juratus et req. super XV^o art., dicit quod nescit, quia non erat domesticus Aymerici aut Guillelmi, dicit tamen quod Guillelmus Cathalani faciebat cartas et litteras aliquas, set iste nesciebat super quo facte erant.

Req. super falsa littera, utrum sciat quis procuravit eam fieri, dicit se nescire. Dicit tamen quod si facta fuit illa littera, credit melius quod facta fuerit per dictum Aymericum et ejus partem quam per alium.

Req. de aliis nichil scit.

XVI. Bernardus de Torrente, cirurgicus, juratus et req. super quinto art. dixit se nichil scire.

Req. de aliis dixit nichil pertinens.

XVII. Guillelmus hospitalarius, civis Nerbone, juratus et req. super sexto art. et super omnibus aliis, dixit se nichil scire.

XVIII. Arnaldus de Oliva, juratus et req. super sexto art.,

XIX. Berengarius Baruti, carnifex, juratus et req. super sexto art dixerunt se nichil scire de omnibus predictis.

XX. Raimundus Cathalani, avunculus Guillelmi Cathalani, juratus et req. utrum Guillelmus Cathalani fuit umquam procurator dicti Aymerici, dicit quod predictus Guillelmus, anno octogesimo primo, in inicio mensis junii, venit ad istum qui loquitur et requisivit eum quod faceret quamdam cartam super quadam venditione et eciam super pluribus aliis quas idem Guillelmus fecerat nomine dicti Aymerici et tunc iste qui loquitur ivit ad dictum Aymericum et petiit ab eo utrum ratificabat et laudabat illas venditionem factas per dictum Guillelmum Cathalani, qui Aymericus respondit ei quod sic. Et tunc fecit cartas iste qui loquitur de dictis venditionibus.

Req. utrum dictus Guillelmus erat multum domesticus dicti Aymerici, dicit quod sic et plus fuit domesticus ipsius post contentionem motam inter ipsum Aymericum et burgenses Narbone quam erat antea.

Req. quomodo scit quia sepius videbat iste qui loquitur servientes Aymerici venire quesitum Guillelmum predictum post dictam contentionem quam antea.

Req. utrum umquam vidit aliquos nuncios regis Castelle venire Nerbone in hospicio dicti Aymerici aut alibi, dicit quod non, preterquam fr. Johannem de Calestravos qui venerat pro Margarita, sorore Aymerici, ut dicebat.

Req. utrum vidit vel scivit quod Guillelmus Cathalani reciperet umquam redditus seu census, acapita seu laudima predicti Aymerici, dicit se nescire, dicit tamen quod vidit et audivit quod tempore quo dictus in emphiteosim quasdam tabulas seu stallos macelli Nerbone, videlicet a tribus annis citra, tradidit, Guillelmus Cathalani se intromitebat se de hujusmodi contractibus et faciebat instrumenta et loquebatur quasi corratarius inter partes quid debent dare pro censu annuali.

Req. super falsa littera, dicit quod quadam die dominica circa festum Nativitatis beate Marie virginis proximo preteritum, fuit annus, quod ipse qui loquitur venit summo mane in domo Guillelmi Cathalani ut irent ad missam et, cum ibi fuit, dixit G. Cathalani eidem qui loquitur quod ascenderet in solerio domus. Qui tunc ascendit et statim dixit ei dictus G. quod inventa erat malicia sive proditio Amalrici de Nerbona. Et incontinenti idem Guillelmus extraxit de quodam armario quamdam litteram plicatam cum quatuor sigillis pendentibus, et exibuit et ostendit eam dicto testi qui loquitur, et statim reposuit eam in dicto armario et, dum irent ad missam, idem Guillelmus retulit ei quod illi qui erant nominati in dicta littera promiserant dicto Amalrico expensas itineris Francie et ultra duo milia librarum. Et post hec iste Guillelmus dixit isti testi nomina eorum quorum erant sigilla in dicta littera appensa. Et inhibuit idem G. isti testi tamquam notarius ne alicui revelaret, cum jus dicti Aymerici posset propter hoc impediri.

Item dicit iste testis quod dictus G. Cathalani ostendit ei quamdam aliam litteram quam Bernardus de Olargiis, canonicus Sancti Justi, qui mortuus erat, mittebat fr. Bernardo, et rogabat eum quod dictam litteram presentaret domino regi Francie.

Req. quis procuravit dictam litteram fieri, dixit se nescire nec credit quod alius quam Guillelmus Cathalani eam procuravit fieri.42.

Req. si ita esset quod aliqua dictarum parcium procurasset eam fieri, pro qua parte credit melius quod deberet procurari fieri, dicit quod credit melius quod de parte Aymerici quam de alia parte,43 set nescit causa quare.

Req. quid melius credit, vel quod Almaricus, frater dicti Aymerici verum dixerit de confederatione facta inter ipsos fratres et regem Castelle contra regem Francie vel quod falsum dixerit, dicit quod melius credit quod falsum dixerit.

Req. quare credit, dicit quia Aymericus est homo bone fame44.

Req. de qua parte ville ipse qui loquitur est, dicit quod de parte communitatis ville.

Req. de omnibus aliis, dixit se nichil scire.

XXI. Petrus de Castellione, qui dicit se esse de parte Aymerici et communis ville Narbonensis, juratus et req. super sexto art. dixit se nichil scire.

Req. de omnibus et singulis aliis totum factum tangentibus, dixit se nichil scire.

. Bernardus Dalfini, civis Nerbone, juratus et req. utrum ipse umquam fuit in aliquo loco in quo Aymericus de Narbona aut aliquis a lius in presencia ipsius qui loquitur videret secrete aliquas litteras sive scripta, et utrum dilaniaret ipso presente, aliquas litteras regis Castelle, dicit quod non.

Req. utrum quis notariorum Narbone erat magis domesticus ad faciendum secretiora negocia dicti Aymerici, dicit quod Petrus Ysarni et Guillelmus Bedocii.

Req. utrum isti duo notarii prenominati sint et teneantur probi homines et fideles, dicit quod sic. Et dicit quod Guillelmus Cathalani, Raimundus Cathalani et Raimundus Siguier sunt notarii publici Narbone et bene faciunt cartas de hereditatibus venditis.

Req. utrum Guillelmus Cathalani reciperet aliquociens redditus dicti Aymerici, dicit quod ipse vidit quandoque quod Guillelmus Cathalani recipiebat aliquos denarios foriscapitum, tam de villa quam de extra villam, et vendas et laudima, et eos denarios tradebat dicto Aymerico aut alii de mandato.

Req. utrum vidit quod Aymericus mandaret seu preciperet eidem Guillelmo illos denarios tradere aliquibus personis, dixit quod sic, pluribus, de quorum nominibus non recolit.

Req. utrum45 umquam vidit quemdam nuncium regis Castelle ad predictum Aymericum, dicit quod non. Dicit tamen quod vidit unum militem venire ex parte ipsius regis Castelle apud Nerbone pro maritagio domine Margarite, ut dicebatur.

Req. de tempore, dicit quod quatuor anni modo.

Req. quantum Aymericus dedit sorori sue predicte in maritagium, dicit quod credit quod dicti fratres promiserunt 2000 l.t. et magis, usque ad 6000 l. tam pro dote quam pro toto, prout audivit dici.

Req. utrum predicti denarii fuerunt quitati predicto Aymerico, dicit quod sic, quia predictus Aymericus non poterat eos solvere, sicut audivit dici a dicto Aymerico.

Req. de qua fama soror dicti Aymerici erat tunc, dicit quod dicebantur tunc quod ipsa soror habuerat duos pueros.

Req. utrum ea que Almarricus, frater dicti Aymerici, dixit de confederationibus factis inter ipsos fratres et regem Castelle sint vera, dicit quod non credit quod sint vera46.

Req. quare non credit quod sint vera, dicit quia predictus Aymericus est probus homo et fidelis, et semper invenit ipsum Aymericum talem.

Req. super falsa littera, quis procuravit eam fieri et utrum per uxorem Aymerici vel de consilio suo facta fuerit, dicit quod nescit, nec credit quod factasfuerit per procurationem alicujus vel mandatum seu admonitionem alicujus, et credit quod, si facta fuerit ad admonitionem alicujus, plus credit quod ad admonitionem Petri Raimundi de Montepessulani et filiorum suorum et partis sue quam ad monitionem dicit Aymerici, uxoris sue et filii sui, vel consilii ipsorum47.

Req. quare credit, dicit quod quia Guillelmus Cathalani erat domesticus Petri Raimundi et ejus filiorum et quia levius poterant habere sigilla de quibus sigillata fuit quam pars dicti Aymerici.

Req. de qua parte ville ipse qui loquitur se tenet, dicit quod de parte dicti Aymerici et communis ejusdem ville Narbonensis.

Req. utrum ipse qui loquitur et Guillelmus Cathalani, in estate ultimo preterita fuerunt duo anni, de mandato dicti Aymerici quesiverunt seu exploraverunt scripta et litteras dicti Aymerici, dicit quod sic.

Req. quotiens dicit ter48, quater et pluries.

Req. de loco, dicit quod in alta turri et quandoque inferius in cameris prope palacium, et erat cum eis aliquociens Guillelmus Aymerici et aliquotiens sine ipsis, et similiter dictus Aymericus quandoque erat presens49.

Req. utrum dictus Aymericus requisivit tunc ipsum qui loquitur et dictum Guillelmum Cathalani quod ipsi querent et ad partem ponerent omnes litteras facientes mentionem de conventione facta inter ipsum Aymericum et fratres suos et regem Castelle, dixit quod Aymericus precepit isti testi et Guillelmos Cathalani quod si invenirent inter dicta scripta sua aliquas litteras facientes mentionem de rege Castelle et similiter de rege Francie, quod eas signarent et ad partem ponerent50.

Req. utrum tunc invenerunt aliquas litteras facientes mentionem de rege Castelle, dicit quod non credit quod aliquas invenirent preterquam quasdam litteras.

Req. si dicte littere erant aliquo sigillo sigillate, dicit quod non.

Req. de quo loquebantur dicte littere, dicit quod nescit51 et quia non poterant cognoscere ydyoma illius littere, eam tradiderunt dicto Aymerico.

Req. quid Aymericus fecit de dicta littera, dicit quod nescit. Dicit etiam quod videtur sibi et tunc videbatur, ad aliqua verba ejusdem littere, quod loquebatur de matrimonio sororis Aymerici.

Req. utrum umquam vidit vel scivit quod dictus Aymericus dilaniaret seu cancellaret aliquas de litteris quas ipse aut Guillelmus Cathalani aportarent ei vel traderent, dicit quod non recolit.

Req. utrum quadam die, cum ipse qui loquitur et Guillelmus Cathalani quererent scripta dicti Aymerici in camera picta, invenerunt in quodam scrinio unam boistiam ubi erant quedam littere scripte lingua cathalana, de qua boistia Guillelmus Cathalani extraxit quasdam litteras, et cum Aymericus vidit eas statim dixit : Hec sunt littere quas querebamus. et eas incepit dirumpere, et alias que erant in dicta boistia, dixit quod non recolit, nec credit quod hoc sit verum.

Req. utrum Aymericus umquam precepit isti testi soli quod ipse solus quereret aliquas de dictis litteris, dicit quod non.

Req. utrum Aymericus preceperat Babone, domicelle uxoris sue que portabat omnes claves domus sue, quod quotiens idem testis vellet intrare in cameris suis pro querendis litteris seu cartis, ipsa Babona traderet eidem qui loquitur claves camerarum et scriniorum, dicit quod sic.

Req. de omnibus aliis factum hujusmodi tangentibus, nichil pertinens dixit.

XXII. Guillelmus de Avenino, miles, juratus et req., dicit quod stetit apud Ovillianum prope Narbonam, ad duas leucas.

Req. super quintodecimo art., dicit quod Guillelmus Cathalani erat notarius et familiaris dicti Aymerici, set Petrus Ysarni et Guillelmus Bedocii erant magis domestici de dicto Aymerico quam Guillelmus Cathalani. Et dicit quod Guillelmus Bedocii erat magis domesticus quam aliqui eorum.

Req. super falsa littera, utrum sciat quod uxor dicti Aymerici aut ejus filius aut consilium suum procuraverint eam fieri, dicit quod nescit.

Req. quid credit melius aut quod facta fuerit ad admonitionem partis dicti Aymerici aut quod ad admonitionem Petri Raimundi et partis sue, dicit quod credit melius quod ad admonitionem Petri Raimundi et ejus partis52.

Req. quare credit quia propter hoc quod possent dictum Aymericum reddere suspectum.

Req. quid credit melius aut quod Amarlicus de Narbona verum dixerit de dicta confederatione domino regi aut quod falsum dicit, quod credit quod Amalricus de semetipso verum dixerit, sed non credit quod de aliis, fratribus suis, verum dixerit53.

Req. quare non credit de dictis fratribus sicut de Almarico, dicit quia non vidit quod aliquid probatum fuerit contra eos, et dicit quod dicti fratres plura bona eidem testi fecerunt et quod pater ipsorum fratrum fecit ipsum militem. Dicit eciam quod ipse fuit de hospicio dicti Aymerici per unum annum postquam venit de Tunis et per 4 annos cum Almarrico.

Req. utrum eo tempore venire Narbone aliquos nuncios regis Castelle, dicit quod non preter quam illos qui venerunt pro maritagio Margarite, sororis Aymerici.

Req. utrum vidit aliquos nuncios mitti per dictos fratres ad regem Castelle, dicit quod non.

Req. de omnibus aliis tangentibus dictum factum, dixit nichil pertinens.

XXIII. Bonet Constantini, civis Narbone, juratusset req. super omnibus ad dictam confederationem spectantibus, dixit se velle stare prime depositione sue in aprisia facta per Guidone Bassi, militem.

Req. ex incidenti utrum sciat per quos littera falsa facta fuit, dicit quod nescit.

Item dicit quod non credit quod per aliquem facta fuerit nisi per dictum Guillelmum Cathalani. Tamen dicit req. quod si predicta littera ad admonitionem vel procuramentum alicui dictarum partium facta fuerit dicta littera, quod credit melius quod hoc fuerit per admonitionem dicti Aymerici et partis sue quam ex alia parte vel per admonitionem partis adverse,54. set nescit dici causam quare.

Req. utrum uxor sua umquam locuta fuit cum ipso teste super dicta littera, aut si fr. Bernardus, ordinis sancti Augustini, super hoc umquam locutus fuerit cum eo, dicit quod non.

Req. de cujus parte ville Narbonensis ipse qui loquitur se tenet, dicit quod de parte Aymerici et communis ville Narbonensis.

Req de aliis, nichil pertinens dixit.

XXIIII. Petrus Sabaterii, presbiter domus Dei Sancti Justi, juratus et req. super quinto decimo art. et super omnibus aliis art. et interrogationibus negotium hujusmodi tangentibus, nichil pertinens dixit.

XXV. Johannes de La Broa, juratus et req. super quintodecimo art. dixit quod nonquam scivit quod Guillelmus Cathalani esset secretarius aut familiaris dicti Aymerici quousque contentio mota fuit inter Aymericum de Narbona et consules dicte ville, set post contentionem motam ipse testis audivit dici55 aliquando dictum G. Cathalani se intromittere de recipiendis aliquibus redditibus et de gerendis aliquibus negociis dicti Aymerici, tamen non fuit presens quando idem G. recipiebat dictos redditus.

Req. utrum Almaricus de Narbona verum dixerit de confederatione predicta quam revelavit domino regi, dicit quod credit quod sic quantum ad se, set credit quod falsum dixerit quantum ad fratres suos56.

Req. quare credit ipsum Almaricum falsum dixisse quantum ad fratres suos, dicit quia consules Nerbonenses possent evadere de briga seu injuris factis per ipsos Aymerico de Narbona ; item quia idem Almarricus prius inimicabatur dicto Aymerico.

Req. qualiter scit, dicit quia audivit dici a Hugone Garini, nunc judice Aymerici, quod idem judex audiverat dici a dicto Almarrico, quadam die cum essent in quodam terminali, ubi erant quedam furce de quibus erat contentio inter ipsos fratres, ut dicitur, quod predictus Almarricus dixit dicto judici quod ipse vellet admisisse corpus et terram ita quod Aymericus, frater suus, admisisset corpus et terram ; item quia audivit dici ab abbatissa Minorissarum sororum Narbone ab anno citra, in domo dictarum Minorissarum Narbone, in qua, cum ipse qui loquitur et Almarricus iverant loqui cum dicta abbatissa, ut possent facere articulos super deffensionibus dicti Aymerici ad opponendum contra ea que Almarricus dixerat domino regi, quod dicta abbatissa dixit Almarico, filio Aymerici, quod quinque anni erant quod dictus Almarricus, frater Aymerici non cessaverat procurare destructionem predicti Aymerici. Et propter hoc credit quod Almarricus falsum falsum (sic)

Req. utrum umquam vidit aliquos nuncios regis Castelle venire Narbone, dixit quod non, nec nuncios aliquos regis Arragonum, preter hoc quod ipse qui loquitur vidit, quatuor anni sunt vel quinque, venire unum fratrem ordinis de Caletrave, de cujus nomine non recolit, qui frater veniebat, ut dicebatur, pro maritagio domine Margarite, sororis Aymerici.

Req. super falsa littera, dicit quod credit quod Petrus Raimundi de Montepessulano et ejus pars fecerit fieri illam falsam litteram57.

Req. quare credit, [dicit] quia Guillelmus Cathalani tenebat districtus Petri Raimundi et faciebat cartas dicti Petri Raimundi.

Req. quomodo scit, dicit quia audivit dici, set nescit a quibus audivit dici.

Req. de qua parte ville ipse qui loquitur se tenet, dicit quod de parte Aymerici et communis civitatis Narbone.

Req. de aliis omnibus et singulis dictum factum tangentibus, dicit se nichil scire.

XXVI. Raimundus de Terminis, clericus, juratus et interr. super quinto decimo art. dicit quod bene sunt magis decem anni quod ipse testis vidit continue citra quod Guillelmus Cathalani erat notarius dicti Aymerici de Narbona et faciebat cartas super vendition districtuum, loco Raimundi Cathalani, avunculi sui, quando dictus Raimundus non poterat ad id vacare, sed nonquam vidit quod dictus G. Cathalani reciperet redditus dicti Aymerici aut quod esset ejus procurator.

Dicit tamen quod vidit eum pluries in domo dicti Aymerici et, quando Aymericus petebat : Quis faciet hoc ? respondebatur : Domine, Guillelmus Cathalani . Et tamen vidit iste qui loquitur quod Guillelmus Bedocii erat magis familiaris et domesticus quod G. Cathalani, et quod Petrus de Fraxino erat similiter secretarius dicti Aymerici, sed non tantum quantum erat Guillelmus Bedocii.

Req. utrum ipse testis qui dicit se esse et fuisse familiarem dicti Aymerici, vidit aliquotiens venire Narbone in domo dicti Aymerici aliquos nuncios regis Castelle, dicit quod sic, set non recolit de nominibus eorum, preterquam de uno qui vocabatur dompnus Johannes qui venerat, ut dicebatur, pro maritagio dompne Margarite.

Item ipse dicit quod vidit, tres anni sunt, quod quidam episcopus hyspanus, de cujus nomine non recolit, venit Narbone58, et audivit et vidit iste testis quod ille episcopus ostendit ipsi testi et P. de Fraxino quasdam litteras regis Castelle. Et dixit idem episcopus eidem quod ipse portabat illas litteras deprecatorias summo pontifici pro Guillelmo de Narbona.

Req. utrum credit quod Almaricus de Narbona verum dixerit de confederatione predicta, super hoc quod dixit domino regi, dicit quod credit ipsum Almarricum dixisse falsitatem59.

Req. quare credit, dicit quod ipse audivit, in Quadragesima proximo futura erunt duo anni, quod quedam sententia arbitralis data fuit per marescallum Mirapicis apud Carcassonam, in domo dicti marescalli, pro dicto Aymerico contra predictum Almarricum, et tunc, cum Aymericus incepisset ridere super hoc, Almaricus respondit, audiente dicto marescallo Mirapicis : Ha, vos ridetis. Ego faciam tale quid de quo non ridebitis, set dolebitis in perpetuum.

Req. de astantibus, dixit quod ipse qui loquitur, Petrus de Fraxino et plures alii.

Item dicit iste qui loquitur quod ipse scit melius veritatem super isto facto dicti Aymerici quam illi qui faciunt super hoc presentem inquestam et melius etiam quam nullus alius, prout credit.

Req. super falsa littera, utrum sciat per cujus procurationem facta fuerit, dicit quod nescit nec credit quod per aliquam dictarum partium facta fuerit, credit tamen melius quod pars Petri Raimundi eam procuraverit quam pars Aymerici.

Req. quare credit, dicit quia presens factum hoc demonstrat.

Req. qualiter, dicit quia Guillelmus Cathalani veniebat de Parisius per Montempessulanum, idem Guillelmus Cathalani se procuravit capi et poni in prisione archiepiscopi, prout audivit dici.

Req. a quibus audivit dici, dicit quod communiter ab omnibus, et quod de hoc est fama publica.

Req. quod nominet unum de illis omnibus, dicit quod a Bernardo de Caturcis, burgensi Narbone, qui moratur in burgo Narbone. Et dixit etiam quod dictus Bernardus dixit ei quod ipse dixerat in via, veniendo de Montepessulano apud Narbonam, predicto G. Cathalani comparti suo quod se retrotraheret, quoniam archiepiscopus Narbonensis faciebat eum querere et quod Guillelmus Cathalani responderat eo : Non timeo archiepiscopum, nonquam erit ausus me capere.

Req. utrum uxor Aymerici aut Almarricus ejus filius sciverunt unquam aliquid de illa falsa littera antequam ipsa portata fuisset Parisius, dicit quod non credit quod scirent aliquid super hoc.

Req. ad cujus expensas idem Guillelmus Cathalani ivit Parisius, dicit quod ad expensas60 filii Aymerici, et similiter rediit, prout credit, quia dicitur ita61.

Req. super littera missa per Aymericum comiti Fuxensi ut faceret omnem voluntatem regis Arragonum quia ipse Aymericus et rex Arragonum erant unanimes, dicit se nescire, nec credit quod Aymericus illam litteram miserit comiti Fuxensi.

Req. de cujus parte ville Narbonensis ipse testis se tenet, dicit quod de parte Aymerici et communis ejusdem ville.

Req. super omnibus aliis negocium hujusmodi tangentibus, dixit se nichil scire.

XXVII. Poncius Raderii seu Xancii, testis juratus et interr., dicit quod vidit plures nuncios regis Castelle, ut dicebatur, venire Narbone, tamen dicebatur quod pro maritagio sororis dicti Aymerici veniebant.

Req. utrum ipse novit aliquos de illis nunciis, dicit quod non.

Req. super hoc quod Almarricus de Narbona revelavit domino regi, utrum verum dixit vel falsum super dicta confederatione, dicit quod nescit, tamen credit melius quod idem Almarricus verum dixerit quam falsum.

Req. quare credit, dicit quia vix ivisset idem Almarricus de Narbona apud Parisius, ubi sunt magis quam decem diete, pro dicenda falsitate. Et si hoc esset falsitas bene potuisset idem Almarricus in illo itinere ad anu revocare.

Item alia de causa credit, quia Almarricus forte dubitabat quod si Aymericus antequam ipse vellet ad confiteri domino regi, quod ipse Almarricus non veniret ad tempus ad dictum dominum regem. Et per ista duas causas credit ipse qui loquitur dictum Almarricuù dixisse verum quam falsum.

Req. quis notarius Nerbone erat magis domesticus de dicto Aymerico, dicit quod Guillelmus Cathalani, a quatuor annis citra, fuit magis domesticus de ipso quam aliquis alius, set antea Guillelmus Bedocii faciebat omnia secreta dicti Aymerici62.

Req. quomodo scit predicta, dicit quod quia vidit et scivit pluries ipsum G. Cathalani loqui secrete cum dicto Aymerico a dicto tempore citra et pluries mandari coram dicto Aymerico.

Req. super falsa littera63 quis eam procuravit fieri, dicit quod non credit quod eam Guillelmus Cathalani solus fecerit, sed credit quod plus facta fuerit, se consilio partis Aymerici quam de alio.

Req. quare credit, dixit quod circa Natale Domini proximo futurum erit annus quod ipse qui loquitur audivit dici a Raimundo de Poliis, nobili mercatori Narbone, antequam illa falsa littera esset portata domino regi, quod Raimundus Siguerii, notarius Narbone dixerat eidem Raimundo de Poliis quod quedam falsa littera sigillata tribus vel quatuor portabatur in Franciam, et statim ipse qui loquitur ivit ad archiepiscopum Narbonensem, quia sigillum suum erat in dicta littera, ut dicebatur, appensum, et dixit dicto archiepiscopo quod talia dicebantur et quod apponeret consilium et dicit quod archiepiscopus de hoc non curavit64.

Req. utrum umquam audivit a dicto Aymerico aliquas minas inferri aliquibus burgensibus de Narbona, dicit quod bene sunt duo anni modo quod dictus Aymericus mandavit isti qui loquitur quod veniret ad eum, et erat hora tarda de nocte, qui testis, cum fuisset coram dicto Aymerico, dictus Aymericus dixit illi et rogavit quod ipse testis mutuaret sibi 15 l.t. Qui testis respondit tunc eidem Aymerico : Sic, domine, vos satis michi debetis ; pro Deo petatis mutuum ab aliis quam a me. Qui Aymericus tunc respondit : Certe non petam mutuum ab aliis, quia in brevi vel antequam annus sit, non erit tam grossus Narbone quin ipsum possim suspendere vel collo vinculum ponere absque eo quod possit a me appellare. 65. Et tunc iste testis respondit quod si ipse testis haberet voluntatem mutuandi sibi, idem Aymericus amovebat sibi illam, et quod ipse testis, si sciret quod non posset appellari ab eo ad regem Francie nonquam de cetero per duas noctes faceret moram Narbone. Et sic recessit iste testis a dicto Aymerico absque eo quod sibi mutuaret aliquid.

Req. utrum ipse qui loquitur notavit tunc quid sonabant illa verba que dixerat idem Aymericus eidem, dicit quod tunc ipse qui loquitur nullum malum notavit pretequam commotionem aliquam ad faciendum eidem Aymerico dictum nuncium, set modo notat aliud, videlicet per ea que post acciderunt de captione dicti Aymerici et de falsis litteris per que notavit quod terra Aymerici deberet esse regis Arragonum vel Castelle.

Req. utrum sciat aliquid per quod veritas istius negocii possit declarari, dicit quod non, preter quod si Raimundus de Terminis vellet veritatem dicere, credit quod totum sciat.

Req. quare credit, dicit quia vidit longo tempore quod Raimundus de Terminis fuit totus secretarius dicti Aymerici, et per ipsum Raimundum faciebat quicquid faciebat in omnibus secretis suis.

Req. de aliis, dicit quod est de parte consulum et nichil plus scit.

XXVIII. Petrus de Lacu, valletus, juratus et req. dicit quod ipse qui loquitur ivit Parisius cum Almarrieto, filio Aymerici, et cum Guillelmo Cathalani qui fecit expensas eorum eundo Parisius et ibi morando, et faciebat solutiones. Et moverunt de Narbona in festo beati Martini hyemalis instanti erit annus et dicit quod ipsi steterunt Parisius usque ad quindecim dies ante Candelosam, et tunc iste qui loquitur et Guillelmus Cathalani recesserunt de Parisius et venerunt apud Montepsssulanum, ita quod ibi fuerunt de vigilia Candelose, et steterunt ibi die Caldelose et perfecit idem Guillelmus Cathalani expensas ipsorum et in crastinum dicti festi, ipsi ambo posuerunt se ad viam, veniendo Narbone, et cum essent ad duas leucas de Montepessulano, dictus Guillelmus Cathalani dixit isti qui loquitur quod ipse habebat adhuc apud Montempessulanum66 facere et rediit seu reversus fuit, et iste qui loquitur venit Narbone cum octo den. quos dictus Guillelmus Cathalani sibi tradiderat pro expensis, nec plus reportavit de 100 s. quos Almarrietus tradiderat isti testi pro suis expensis.

Req. utrum scit tamen quare Guillelmus Cathalani recessit de Parisius et dimisit Almarrietum Parisius, dicit quod audivit dici ab eodem Guillelmo quod quia mater sua mortua erat.

Req. quare ipse qui loquitur dimisit dictum Almarrietum, dicit propter hoc quod ipse debebat ducere uxorem suam.

Req. utrum in tota via veniendo de Parisius ipse qui loquitur audivit dictum Guillelmum Cathalani loqui de ista materia, dicit quod non, propter hoc quod dictus Guillelmus dicebat aliquotiens quod quando ipse Guillelmus esset prope de Narbona, archiepiscopus Nerbonensis vellet loqui cum eo.

Req. si dictus G. dicebat ei de quo archiepiscopus vellet loqui cum ipso, dicit quod non.

Item dicit quod ipse qui loquitur, cum venisset Narbone, crastina die ivit ad uxorem dicti Aymerici et eam salutavit, que statim quesivit ab ipso quid faciebat Almarrietus, et si Aymericus adhuc erat liberatus. Qui testis respondit quod non et tunc ipsa que sivit ab eo ubi Guillelmus Cathalani erat moratus et respondit quod apud Montempessulanum.

Req. utrum sciat per quem dicta littera falsa fuit, dicit quod non, nec audivit dici per quem facta fuit, dicit quod non, nec audivit dici per quem facta fuit.

Req. de aliis dicit quod nichil scit preter hoc quod ipse alias deposuit, cui depositioni vult stare67.

XXIX. Johannes Peregrini, consanguineus Guillelmi Cathalani, juratus et req. utrum sciat per quos Guillelmus Cathalani requisitus fuit de facienda falsa littera68, dicit quod nescit, credit tamen melius quod, si dictus Guillelmus per aliquem fuit requisitus de ipsa facienda, quod requisitus fuerit a parte dicte Aymerici quam ab alia parte.

Req. quare credit, dicit quia dicta littera faciebat, ut dicitur, ad deliberationem dicti Aymerici et ad destructionem partis adverse.

Req. utrum uxor predicti Aymerici misit pro ipso qui loquitur quando dictus Guillelmus captus fuit, dicit quod non ? Dicit tamen quod, quia ipse qui loquitur erat consanguineus dicti Guillelmi, ipse, statim audito quod idem G. captus erat, ivit ad uxorem dicti Aymerici et rogavit eam ut ipsa mitteret ad senescallum Carcassone ad hoc ut idem senescallus ipsum Guillelmum requireret ab archiepiscopo, cum idem archiepiscopus eum veniendo de curia comini regis injuste ceperat, et de hoc fecerat idem G. cartam, prout iste qui loquitur audivit dici a Raimundo Cathalani, fratre dicti G. Cathalani. Dicit etiam quod ipse qui loquitur quia dictus G. erat consanguineus secundus dicti G. (sic) presumptionem ivit ad dictum senescallum et iverunt cum eo Raimundus Bedocii et Poncius Girberti de Narbona ad mandatum69 Sibilie, uxoris dicti Aymerici et cum requisivissent super hoc dictum senescallum, idem senescallus respondit eis quod non poterat super hoc consilium apponere, quia idem Guillelmus erat clericus. Et tamen dictus senescallus transmisit unam litteram clausam dicto archiepiscopo, sed iste testis nesciebatt quid continebat, quia missa fuit per unum servientem dicti senescalli.

Item dicit quod vix misit dicta Sibilia dictos nuncios ad dictum senescallum ad preces ipsius qui loquitur.

Req. de cujus parte ville ipse tenet se, dicit quod de parte dicit Aymerici quoniam probus homo est et fidelis.

Req. de aliis, dicit se nichil scire propter hoc quod quicquid imponitur dicto Aymerico, domino suo, est totum falcitas.

XXX. Guillelmus Sonat, buticularius dicte Sibilie, uxoris dicit Aymerici, juratus et req. utrum erat cum dicta Sibilia quando ipsa audivit rumores quod Guillelmus Cathalani captus fuerat, dicit quod non, nec umquam vidit quod ipsa doleret de captione sua.

Req. utrum vidit umquam aliquos nuncios regis Castelle venire Narbone, dicit quod non, preter hoc quando rex Castelle fuit Narbone.

Req. super falsa littera et super omnibus aliis factum Aymerici tangentibus, nichil pertinens dixit.

XXXI. Frater Bernardus de Aquaviva, ordinis fratrum predicatorum Narbonensium, juratus et interr. super quinto art. videlicet super tractatu pacis per ipsum testem habito inter Aymericum de Narbona et Petrum Raimundi de Montepessulano, dicit quod, die sabbati ante festum sancti Martini proximo futuri erit annus, post comestionem conventus, Petrus Raimundi de Montepessulano, archidiaconus major ecclesie Narbonensis, misit ad se unum clericum cujus nomen ignorat, tamen bene cognoscit personam suam si videret, qui clericus dixit isti qui loquitur quod veniret statim ad dictum archidyaconum. Et statim dictus frater qui loquitur, assumpto quodam socio suo vocato fr. Raimundo Bonquerii, de ordine suo, ivit ad dictum archidiaconum Narbonensem, qui archidiaconus, cum vidit ipsum fratrem qui loquitur, traxit eum ad partem ante lectum ipsius archidiaconi in camera in qua jacet. Et post multa verba familiaria inter ipsos duos habita, idem archidiaconus dixit quod quedam bona persona de Nerbona, quam non nominavit isti qui loquitur, venerat ad ipsum archidiaconum, circa festum sancti Luce proximo futurum erit annus, dum idem archidiaconus erat in synodo Nerbonensi, que persone dixerat eidem archidiacono quod Aymericus de Nerbona et uxor ejus vocata Sibilia et amici ipsorum volebant pacem habere e et facere cum Petro Raimundi de Montepessulano, patre ipsius archidiaconi et cum amicis ipsorum et solummodo quod esset aliquis religiosus familiaris utriusque partis. Credebat idem archidiaconus quod bene posset componi seu pacificari inter partes. Dixit etiam idem archidiaconus isti qui loquitur quod ipse archidiaconus miserat quesitum fratrem Raimundum Arnaldi 70, ordinis fratrum predicatorum Narbonensium, quem sciebat idem archidiaconus esse magis familiarem dicti Aymerici et Sibille uxoris sue inter alios religiosos de Nerbona et etiam amicum specialem ipsius archidiaconi et suorum et quod tunc, post multa verba habita inter ipsos, predictus archidiaconus narraverat predicto fratri Raimundo Arnaldi verba predicta que ipsi archidiacono a persona ignota isti testi, ut dictum est, dicta fuerant super voluntate pacis habende inter partes, ut dictum est. Quibus narratis a dicte archidiacono, ut dictum est, isti testi qui loquitur, predictus archidiaconus dixit isti qui loquitur quod illa persona que primo venerat ad ipsum archidiaconum pro predictis iterum redierat ad ipsum archidiaconus eadem die vel die inmediate precedenti, et dixerat eidem archidiacono quod obmissum fuerat quod de dicta pace non fuerat locutum cum Petro de Fraxino, jurisperito de Narbona, qui erat consiliarius et secretarius predicti Aymerici de Nerbona. Et volebat et consulebat dicta persona quod aliquis religiosus loqueretur super hiis cum dicto Petro de Fraxino, et, quia fr. Raimundus Arnaldi predictus erat absens a villa Nerbonensi, idem archidiaconus rogavit istum qui loquitur quod ipse accederet ad dictum Petrum de Fraxino sicut homo communis et non tanquam missus ab ipso archidiacono, et quod sentiret a dicto P. de Fraxino utrum illa persona isti testi ignota, ut dictum est, dixisset veritatem ipsi archidiacono super voluntate habende pacis inter partes predictas.

Et tunc iste qui loquitur statim ivit ad domum Clementis de Fraxino, consanguinei germani dicti Petri de Fraxino et interrogavit dictum Clementem utrum Petrus de Fraxino esset in dicta villa Nerbonensi. Quo Clemento respondente quod sic, ipse testis ivit cum dicto Clemente et dicto consocio suo ad domum dicti Petri de Franxino. Et cum fuissent ibi, idem Clemens et frater predictus, socius istius qui loquitur, remanserunt in aula et ipse testis intravit cum dicto Petro de Fraxino coram quodam prato in dicta domo existente. Et tunc iste qui loquitur dixit dicto Petro de Fraxino : Domine Petre, unus malus piscator invenit vel capit pisces eo ubi aliquis bonus piscator nullas pisces potest invenire. Ego sum pauper homo, si ego possem facere seu invenire aliquem viam pacis inter dominum Aymericum et burgenses ville, libenter ad hoc laborarem. Et quia scio vos hominem discretum et providum et quod dominus Aymericus rexit se de consilio vestro multis temporibus, rogo vos e et supplico, pro Jhesu Christo, quod detis consilium et auxilium quod fiat pax inter predictas partes. Et tunc idem Petrus de Faxino respondit quod ad hoc fideliter et libenter laboraret, tamen ipse P. consulebat quod iste testis loqueretur cum Guillelmo Raimundi de Montepessulano et cum suis, et specialiter cum Guillelmo Cathalani, scriptore seu notario dicti Aymerici, qui super hoc habebat bonam voluntatem et ad hoc fideliter laborabat. Et tunc iste testis statim et in eadem die rediit ad predictum archidiaconum et dixit ei quod predictus Petrus de Fraxino isti qui loquitur responderat ut predictum est et quod ipse archidiaconus et sui cogitarent aliquam viam pacis boram, et quod ille Petrus de Fraxino procuraret totis viribus quod dominus Aymericus et sui acceptarent illam viam pacis, et quod ipse Petrus de Fraxino reputabat se obligatum Petro Raimundi de Montepessullano, patre ipsius archidiaconi, sicut illi a quo multa servicia receperat, retroactis temporibus, et quod in isto puncto vel in isto negocio redderet serviciorum sibi ab ipso Petro Raimundi impensorum. Dixit eciam idem testis quod ipse Petrus de Fraxino dixit sibi quod rogaret archidyaconum predictum et suos quod ipsi rogarent predictum Guillelmum Cathalani quod omnibus modis idem Guillelmus iret in Franciam et quod scirent pro certo quod ipse Guillelmus Cathalani faceret tantum erga Aymericum, ut credit iste testis71 et procuraret quod pax fieret inter ipsum Aymericum et partem adversam predictam.

Quibus auditis ab ipso teste, ipse rediit statim, rediit eadem die ad dictum archidiaconum et retulit sibi ex parte Petri de Fraxino omnia supradicta. Qui archidiaconus tunc respondit quod ipse et sui obtulerant multas vias pacis per diversas personas dicto Aymeri de Nerbona et nullam de illis viis pacis acceptaverat, et rogavit dictus archidiaconus istum testem quod rediret statim ad dictum Petrum de Fraxino eadem die et diceret ei quod ipse P. qui multa viderat et in multis causis et negotiis fuerat, cogitaret aliquam viam bonam pacis, et si bona esset ipsi libenter acceptarent.

Et statim ipse qui loquitur rediit ad ipsum Petrum de Fraxino et narravit sibi omnia que sibi dixerat predictus archidiaconus et tunc ipse testis et predictus Petrus de Fraxino condixerunt se quod ipse P. de Fraxino, sicut ille qui multa noverat, cogitaret in nocte proximo futura super illa via pacis et quod mane crestina die, in domo fratrum predicatorum veniret ad audiendam missam et refferret isti testi viam que cogitasset. Et quando idem testis debuit recedere a dicto Petro, ipse Petrus rogavit iterum ipsum testem quod ipse archidiaconus et sui iret in Franciam ad tractandum cum dicto Aymerico de pace, et tunc recessit iste testis a dicto P. de Fraxino.

Et mane facto venit idem P. de Fraxino ad ipsum qui loquitur in domo fratrum predicatorum Narbone et, audita missa in eadem domo, ipse testis traxit dictum P. de Fraxino ad capitulum dictorum fratrum predicatorum, et interrogavit ipsum P. cujusmodi viam pacis in dicta nocte cogitaverat. Qui P. respondit quod ipse reputabat istam viam pacis que sequitur bonam, videlicet quod dictus Petrus Raimundi de Montepessulano poneret se in manu dicti Aymerici pro voluntate sua omnimoda facienda, ita tamen quod dominus Guillelmus, frater suus, archidiaconus de Radesio in ecclesia Narbonensi, et Almarrietus, filius dicti Aymerici, et Sibilia, uxor sua, primo facerent bonum instrumentum juratum quod Petrus72 Raimundi et sui non admitterent personas nec pecuniam nec paterentur aliquod exilium et breviter quod non incurrerent aliquam infamiam. Et tunc ipse testis qui loquitur respondit sibi quod credebat quod Petrus Raimundi et sui libenter illam viam pacis acceptarent. Dixit etiam idem testis73 quod si acceptarent istam viam quod omnibus modis facerent quod Guillelmus Cathalani iret in Franciam. Et tunc ipse P. de Fraxino dixit isti testi quod dictus Aymericus non poterat expediri nisi per dictos Petrum Raimundi et suos et quod, facta pace inter ipsos, ipsi P. Raimundi et sui procurarent liberationem dicti Aymerici. Et tunc G. Raimundi (sic) respondit quod libenter laborarent ipse et sui pro expedicione dicti Aymerici, excepto quod non facerent aliquid contra Almarricum aut aliquem alium de parte sua, et Petrus de Fraxino respondit : Nolumus quod vos faciatis aliquid contra Almarricum aut alium de parte vestra. 74

Et sic ipse Petrus recessit a dicto teste qui loquitur et ipse testis statim ivit ad dictum archidiaconum, volens sibi refferre que sibi dixerat dictus Petrus de Fraxino. Et quando ipse testis fuit ante domum consulatus civitatis Narbone, vidit ibi Guillelmus Raimundi de Montepessulano fratrem ipsius archidiaconi et, ingressus ipse testis domum consulatus illius, traxit ipsum G. Raimundi ad partem et retulit eidem Guillelmo viam pacis supradictam. Et tunc idem Guillelmus satis approbavit illum modum seu illam viam pacis, tamen dixit quod nullo modo rogaret Guillelmum Cathalani quod iret in Franciam, cum non constaret sibi quod per eumdem Guillelmum fieret pax et quia timebat quod pars dicti Aymerici vellent eudem Guillelmum Cathalani ducere in Franciam ut possent se juvare de ipso Guillelmo contra ipsum G. Raimundi et patrem suum et partem ipsorum cum idem G. Cathalani esset notarius publicus de Narbona et si rogarent dictum G. quod iret in Franciam et idem ipsi non possent eidem aliquid obicere, quoniam ad preces ipsorum iviset in Franciam.

Et tunc iste qui loquitur recessit sic a dicto Guillelmo Raimundi et cum veniret iste testis ad domum suam et esset jam infra portam domus predicte, venerunt duo nuncii domine Sibilie, uxoris Aymerici de Narbona, ad ipsum qui loquitur, qui dixerunt ei quod dicta Sibilia rogabat eum quod veniret locutum cum ea.

Et statim ipse qui loquitur, accepta super hoc licencia a priore suo, ivit ad dictam Sibiliam et in exitu porte domus dictorum fratrum invenit alios nuncios dicte Sibilie, numero sex vel septem et, cum in domo in qua manebat dicta Sibilia, ipsa Sibilia interrogavit ipsum testem, in presencia Almarrici filii sui, utrum ipse testis fuisset in domo consulatus Narbone, qui testis respondit quod sic. Et tunc dicta Sibilia rogavit ab ipso teste quid fecerat ibi, dicens ei quod septem nuncii venerant ad ipsam Sibiliam dum erat in mensa et dixerant ei quod ipse testis intraverat dictam domum consulatus cum Petro Vitali, notario publico de Narbona, et fecerat litteras et instrumenta contra Aymericum, dominum suum. Et dictus testis respondit quod secum non duxerat dictum scriptorem nec fecerat litteras nec instrumenta contra dictum Aymericum set venerat propter bonum domini Aymerici et quod quidam familiaris suus et amicus et consiliarius dicti Aymerici miserat ipsum testem ad dictum Guillelmum Raimundi de Montepessulano et ad suos ad tractandum de pace inter ipsas partes. Et tunc dicta Sibilia interrogavit ipsum testem quis erat ille familiaris. Qui respondit quod Petrus de Fraxino predictus. Et tunc ipsa Sibilia dixit isti testi quod bene reputabant dictum P. de Fraxino amicum suum et familiarem. Et tunc iste testis dixit eidem Sibilie : Ad majorem certitudinem non habeatis me suspectum, quia fr. Raimundus Arnaldi predictus loqutus est vobis de ista pace. Que Sibilia tunc respondit : Certe verum dicitis, rogo tamen vos quod si velitis tractare de pace, quod non intretis in domum consulatus. quia populus habebat suspectum quando aliquis religiosus intrabat predictam domum, et quod ipsa Sibilia reputabat omnem hominem inimicum ingredientem domum predictam, et quod ipse testis posset alibi tractare de pace. Et tunc Almarrietus, filius dicte Sibille, interrogavit istum testem cujusmodi pacis formam tractabat, quod iste noluit sibi aut ejus matri. Et sic dictus testis rediit ad domum fratrum predictorum.

Item dixit dictus testis quod eadem die, post vesperas, Guillelmus Cathalani, nescit quo ductus, sponte venit ad dictum testem ad domum fratrum. Qui testis, cum vidit dictum G. multum gavisus fuit et duxit dictum Guillelmum ad capitulum et ibi ipse testis et dictus Guillelmus habuerunt collationem inter se de dicta pace. Et ipse testis multum commendavit dictum G. de eo quod se intromitebat se (sic) de ista pace, et rogavit ipsum Guillelmum quod omnibus modis iret in Franciam et faceret quicquid posset de bono facere pro bono pacis. Et si Ordo vellet sustinere quod ipse testis iret, libenter quamvis tempus esset grave, in Franciam. Et dum sic loquerentur iste testis et Guillelmus Cathalani, supervenit Guillelmus Raimundi de Montepessulano, et tunc iste testis, vocato ipso G. Raimundi, repetiit totam viam pacis predicte in presencia G. Cathalani, rogando ipsum G. Cathalani quod faceret quicquid posset boni facere. Et tunc G. Raimundi dixit : Magister Guillelme, si ego essem certus de isto modo pacis, ego rogarem vos quod vos iretis in Franciam et juvarem vos in expensis, set quia non sum certus de pace, nolo vos rogare quod eatis nec amittatis lucrum operatorii vestri nec volo quod possitis dicere, si vaditis in Franciam, quod iveritis ad preces meas. Et sic, post multa verba que non faciunt ad negotium habita inter ipsos ab invicem recesserunt.

Item dicit quod in crastina die, summo mane, Petrus de Fraxino venit ad ipsum testem in domo fratrum predicatorum et tunc iste testis rogavit dictum P. cum instancia maxima quod super ista pace faceret quicquid boni posset, et ipse P. dixit isti testi quod diceret Petro Raimundi quod securus esset quoniam ipse de Fraxino faceret dictam pacem et quod modo sibi redderet servicia sibi ab ipso P. Raimundi facta. Et statim dictus testis ivit ad domum Petri Raimundi de Montepessulano et invenit ipsum P.

Et jam summo mane recesserat Guillelmus Raimundi eundo in Franciam et retulit iste testis dicto P. Raimundi illa que sibi mandabat dictus Petrus de Fraxino et sic fecessit ab eo, et cum iste testis rediret ad conventum, transivit per ante operatorium Guillelmi Cathalani et intravit ibi et invenit G. Cathalani et traxit ipsum ad partem in illo operatorio et dixit eidem Guillelmo : Sic, magister Guillelme, scitis vos quare Guillelmus Raimundi et sui noluerunt vos rogare quod izetis in Franciam nec juvare in expensis ? – Non , dixit dictus G. Et tunc ipse testis dixit sibi : Per Deum, quia timent quos vos faciatis aliquam proditionem vel aliquam falsitatem contra eos. Et tunc idem G. mutavit colorem et fuit totus pallidus et stupefactus, et tunc ipse testis dixit sic : Per Deum, si ego possem scire quod vos faceretis aliquid contra eos cum ipsi vos fecerint ego vos, ubicumque possem vos videre, proditorem vocarem. Et tunc ipse G. Cathalani dixit isti testi : Cujusmodi proditionem possem ego facere contra eos ? Qui testis respondit : Nescio . Et tunc dictus Guillelmus respondit mortement (?) : sic promitto vobis quod nichil mali faciam contra eos, set quicquid potero facere contra Almarricum, fratrem dicti Aymerici, ego faciam, et pro expeditione dicti Aymerici, nec volo quod predictus Guillelmus Rndi aut sui juvent me in expensis quoniam domina Sibilia providet michi de equo et expensis ad eumdum in Franciam. Et sic recessit iste testis a dicto Guillelmo nec postea vidit eum.

Req. super falsa littera dicit quod credit melius quod procurata fuerit fieri ex parte Aymerici quam ex parte Petri Raimundi, nec credit quod procurata fuerit ex parte Petri Raimundi.

Req. quare credit melius quod ex parte Aymerici quam ex alia parte facta fuerit dicta littera, dicit quia omnes illi qui erant in illa littera contenti erant probi homines et fideles, nec credit quod vellent aliquid facere contra ipsos.

Req. utrum Guillelmus Bedocii sit bone fame vel non, dicit quod bone fame erat antequam fugisset ad ecclesiam fratrum minorum, sed postea iste testis audivit dici quod idem Guillelmus Bedocii fugerat quoniam ipse fecerat, ut dicebatur, unam litteram super confederatione dictorum fratrum et regis Castelle contra regem Francie.

Req. de omnibus aliis factum hujusmodi tangentibus, dixit se nichil scire.

Item dixit quod vidit plures nuncios venire Narbone qui erant cum rege Castelle, set dicebatur quod veniebant pro maritagio sororis dicti Aymerici, nec scit quod illi nuncii aut alii ibi venirent alia de causa.

Residuum depositionis ipsius testis invenietur in parvo scrinio albo quadrato vel in saco in quo est presens inquesta.

Hec sunt presumptiones per quas potest liquido apparere quod domina Sibilia et Amalricus ejus filius fuerunt scientes et consencientes fabricationi littere.

Primo quod post tractatum littere fabricande fuit inter dominam Sibiliam et G. Catalani maxima familiaritas exorta.

Item quod ex tunc dicta domina tota die mandabat dicto G. nuntios infinitos quod veniret ad eam.

De hoc inquiratur cum G. de Arbore, B. Nigri et cum aliis quos nominabunt.

Item quod quando dictus G. venerat ad eam, ipsa frequentissime includebat se cum dicto G., rogans eum lacrimabiliter ut faceret litteram supradictam.

De hoc inquiratur cum predictis et cum Valento et aliis quos nominabunt.

Item quod cum Amalricus, filius domini Aymerici, venit de Francia, dicta domina Sibilia voluit quod dicta littera hostenderetur eidem et sibi exponeretur qualiter fuit dicta littera fabricata. Quod factum fuit. Non sunt testes.

Item et quod dicta littera hostenderetur P. de Fraxino jurisperito, quod factum fuit. Non sunt testes.

Item quod postmodum dicta domina et ejus filius rogaverunt dictum G. ut cum dicto Amalrico secrete iret apud Montempessulanum causa exhibendi dictam litteram Albertino, quod factum fuit, ita quod in media nocte de villa Narbone exiverunt et ambo soli iverunt Non sunt testes, credit quod confessatum sit.

Item quod dicta domina Sibilia causa dissimulandi et ficticie faciebat tractari de pace reformanda inter dominum Aymericum et P. Raimundi de Montepessulano per predictores et alios ad hoc ut dictum G. induceret ad premissa et ad eundum in Franciam.

Item quod dicta domina et P. de Fraxino procuraverunt quod consules Burgi, videlicet R. Bedocii, P. Bernuscii, mercator de Narbona75, illi qui erant dederunt dicto G. 10 l.pro eundo in Franciam. Queratur ab eo de nominibus eorundem consulum qui dederunt 10 l.76.

Item quod incontinenti cum frater B. fuit Parisius, mandavit pro dicto G., cum quo idem frater nullam familiaritatem habebat ante.

Inquiratur cum P. Estraderii, P. de Fraxino predicto.

Item quod tunc dictus fr. revelavit dicto G. in domo fr. sancti Augustini Parisius quecumque sibi acciderant circa presentationem littere, petens ab eo peccuniam, cui revelationi nulli testes interfuerunt.

Item quod tunc dictus Amalricus mandavit dicto G. quod dicto fratri traderet peccuniam prout vellet, cui mandato nulli fuerunt presentes.

Item quod dictus G., pretextu dicti mandati, tradidit dicto fratri 10 l. et amplius, nullis presentibus.

Item quod dictus fr. venit latenter ad hospicium ubi Parisius ante Sanctum Matelinum dictus Amalricus hospitabatur, cum fr. Johanne socio suo.

Item quod dictus Amalricus quodam mane ivit cum dicto G. latenter ad domum fratrum sancti Augustini Parisius et dictum fratrem rogavit quod dicta littera modis omnibus presentaret, ad quod nulli fuerunt presentes.

Item quod dictus fr. non servavit mandatum sibi factum in memoriali sibi tradito, dicto Amalrico procurante, videlicet quod idem frater inquireret veritatem si in negocio domini Aymerici periculum iminebat, et si iminebat dictam litteram domino regi presentaret et non aliter. Quod memoriale in scriptis dicti fratri traditum cum dicta littera per P. Johannis dictus frater confessus est77.

Item quod dictus Amalricus noluit dare licenciam recedendi dicto G., de hoc pluries requisitus, Cum P. de Fraxino, Jacobo Jordani de Narbona, cum quibus dictus G. recedere volebat de Parisius inquiratur qualiter recedere volebat quia ipsi non erant presentes petitioni licentie predicte.

Item quod propter hoc, videlicet quod recedendi licentiam sibi daret dictus Amalricus78, dictus G. fiebat frequentissime in dicto hospicio secrete et solus.

Item quod, cum dictus G. fuit in Montepessulano, redeundo de Parisius, dicta domina mandavit ei per R. Catalani, fratrem suum, et B. de Torrente, clericum dicte domine, quod se modis omnibus absentaret.

Vous demandereiz a la fame Pierre Ysarn par son serement et auxi as fames que ele dira qui estoient aveques luy savoir mon se ele sout n'en oït quant eles et la fame Aymeri parloient de la letre que Guillaume Chatelain avoit fete, se la fame Aymeri dist cez paroles ou semblables : Ne dites ja que la letre soit fausse quar je la feré por bone et por leal.

Autre main. C'est la response a la fame Pierre Ysarn qui fu requise seur cet art. par le vigier de Narbone, c'est a savoir que ele dit par le serement que ele n'avoit onques onques oïes cez paroles dire a la fame Aymeri, mes ele oï dire a Nazare Aymeronne sa cousine et a Sicarde Auseberte que la fame Aymeri leur avoit dit que ele feroit la letre por bone. E lors li vigiers manda celes. Verte e leur demanda s'il avoient oïes les paroles desus dites dire a la fame Auseberte devant dite respondit que ele et Pierre Estiene et Pierre Daufin vinrent 1 jor a la fame Aymeri et parlerent de cele letre. Et lors dame Sebile leur dist : Se Guillaume Cathal. a faite sa folie, si la boive. Et lors cele qui parle et li autre devant dit li distrent : Dame et n'en fereiz vous plus ? Et lors la fame Aymeri respondit que non.

Item demandez a la fame Raymon Cathelain se ele dit onques a frere Bernart qui porta la lettre a Paris avant que il la portast que cele letre estoit ja trovee.

Item demandez des persones qui estoient quant cez paroles furent dites et du leu et du tens et de toutes les autres choses que vous verroiz qui seront a demander.

Item fetes venir a Bediers Pierre du Lac, Gervese le boutellier a la fame Aymeri, Raymon Bedoce et Jehan Peregrin demain ou vendredi a matin.

Hec sunt nomina citandorum per vicarium Narbone coram domino Guidone Bassi et Guillelmo de Grangia, militibus, et Reginaldo, clerico domini regis, videlicet Guillelmus Aymerici de Durbanno, scutifer quondam Aymerici de Narbona, qui moratur apud Narbonam in hospicio uxoris Aymerici.

Item Petrus Ymberti qui moratur in corano Narbone, serviens quondam dicti Aymerici.

Item Bernardus Dalfini et Petrus Stephanus de Vervino.

Item Babona, mulier quondam pediseci dicti Aymerici.

Item Petrus de Frausino jurisperitus.

Item fr. Raimundus Arnaldi, fr. B. de Aquaviva, fr. B. de Torrente, Raimundus Catanani (sic).

Item Petrus Raimundi de Montepessulano et ejus filii.

Item habeatur liber albus in dorso cujus libri est for et inveniretur in quodam scrinio cum pe ollis.

Item Arnaldus de na Oliva, Guillelmus Hospitalarii, Petrus Castillionis, Berengarius Baruti.

Item Stephanus de Piniano, rector ecclesie de Villis Passantibus et Bernardus Poncii, notarius Narbone, et alios quos ipsi nominabunt.

Item Martinus Paschalis, bajulus capituli Sancti Justi, Petrus Cabaterii, clericus Sancti Justi, Raimundus Catanani, Bernardus Poncii, Petrus Ysarni, Guillelmus Bedocii, Matheus de Vauro, notarius, Poncius Guiberti, Raimundus de Curis, Johannes de Broa79, Petrus Gotinari80, dominus Guillelmus de Avenino, miles.

Item videatur instrumentum refectum per dictum Guillelmum Bedocii de quadam procuratione.

Item videantur instrumenta refecta per Raimundum Catanani de contractibus celebratis pretextu predicte procurationis facte per dictum Aymericum dicto Guillelmo Catanani.