[1]

Fragment d'un procès-verbal de vue et montree des possessions du comte de la Marche et d'Angoulême faites par le procureur dudit comte au procureur du roi d'Angleterre, selon une pétition proposée au Parlement.

... se extendunt ad forestam et dominium nobilis comitis Augi et dico quod ista tenet Andreas de Palaec in feodum a domino de Prahet et sunt de pertinenciis et appendiciis de Prahet.

Item ostendit arbergamentum seu manerium de Pere in parochia de Marnhec et intravit in dictum manerium et dixit : O procurator illustris regis, dico quod hoc manerium seu arbergamentum tenent heredes Petri Rajole in feodum a domino de Prahet cum pertinenciis dicti manerii, que se extendunt usque ad molendina Johannis de Pannes juxta viam que ducit ad forestam de Argenzon et ad vineas de ............. et ad viam que ducit super garennam Petri Rajole et ad brociam et ad viam que ducit a parte superiori ad boscum dicti Petri Rajole, et demum se extendunt usque ad dicta molendina Johannis de Pannes, et dico quod ista movent in feodum a dicto domino de Prahet et sunt de pertinenciis seu appendiciis de Prahet.

Item ostendit parochiam et villam de Broulenc in quantum pertinent et movent a domino de Prahet, prout se extendunt de bosco de Coupelay usque ad la charriera dou Deviron, excepta la niche Guillelmi Baudenc, et prout se extendunt a l'Ouche Petri Johan et Johannis Veri et ous Ouches aus Valez ad feodum Jarran, ad feodum de Bosco Esteyne, ad stagnum Gaufridi de La Belleyre, ad Fontem Fuytec, a l'Oubespin des Quartes, ad Quercum de La Berreyere, et deinde redit ad dictum boscum de Coupelay. Et sic ostendit procurator dicti comitis hos fines et venit ad portam ecclesie de Broulenc, et tangendo portam ecclesie de Broulenc manibus suis dixit hec verba : O procurator illustris regis Anglie, in quantum res predicte et loca predicta jam vobis ostensa pertinent et movent de dominio et honore de Prahet, illa vobis ostendo modo et forma predictis, secundum formam petitionis proposite in curia Francie a domino comite, contra illustrem regem Anglie, non ostendens nec intendens vobis ostendere aliquid de dominio nobilis comitis Augi nec de alio feodo in hiis locis, nec infra dictos fines juri ea (?) tantumque olim pertinebant nobili comiti Marchie et Engolisme, tempore quo tenebat Prahet cum suis appendiciis. Et hiis rebus et locis a procuratore dicti comitis, coram me dicto Guillelmo, ostensis procuratori dicti regis, dictus procurator domini regis dixit quod bene viderat res et loca predicta sibi, ut dictum est, ostensa a dicto procuratore comitis memorati.

Quibus sic actis ego dictus Guillelmus assignavi eis coram me ad ecclesiam Beate Marie de Cella diem veneris sequentem post octabas Beati Nicholai hyemalis ad procedendum ulterius in monstra ut debebunt. Actum et datum dicta die jovis anno quo supra.

Die veneris post octabas beati Nicholai hyemalis assignata, ut dictum est, ad ecclesiam Beate Marie de Cella, coram me dicto Guillelmo de Paraio, domino Petro Ponarelli, milite, procuratore, ut dictum est, dicti nobilis comitis Marchie, ex una parte, et magistro Petro Tarzati, clerico, procuratore illustris regis Anglie ex altera, dictis die et loco, dictis procuratoribus coram me sufficienter comparentibus, procurator dicti comitis ivit apud Lanceium et intravit in manerio seu receptaculo dicti loci et dixit : O procurator illustris regis Anglie, vobis, nomine procuratorio dicti domini regis, ostendo nomine procuratorio domini mei comitis, hoc receptaculum seu manerium publice vocatum Lanceyum, et illud vobis ostendo in quantum olim pertinebat aut in feodo vel domeynio nobili comiti Marchie et Engolisme, tempore guerre, secundum formam petitionis proposite in curia Francie a domino comite contra illustrem regem Anglie.

Et deinde ostendit villam de Lanceyo per longum et latum, ab uno capite usque ad aliud, et venit ad portam ecclesie de Lanceyo, et tenendo farraturam porte ecclesie dicti loci in manu sua, dixit : O procurator illustris regis Anglie, prout Lanceyo et hec villa de Lanceio olim pertinebant, ut dictum est, nobili comiti Marchie et Engolisme, ea vobis ostendo modo et forma predictis, prout superius est expressum.

Hac ostensione facta venit procurator dicti comitis apud Sanctum Gelasium et, eundo per villam eam ostendit per longum et latum ab uno capite usque ad aliud, et dixit procurator dicti regis : O procurator illustris regis Anglie, vobis ostendo modo et forma predictis hanc villam de Sancto Gelasio cum suis appendiciis, prout olim pertinebant nobili comiti Marchie et Engolisme, tempore guerre, tam in domeynio quam in feodis et retrofeodis.

Et postea venit procurator dicti comitis in prioratu dicte ville et dixit : Hec est villa de Sancto Gelasio quam vobis ostendi cum suis appendiciis, modo et forma predictis, que olim pertinebant nobili comiti Marchie et Engolisme, ut superius est expressum.

Hanc autem ostensionem fecit procurator dicti comitis procuratori dicti regis, qui procurator dicti regis coram me dicto Guillelmo respondit quod bene viderat res et loca predicta sibi ostensa a procuratore dicti comitis, ut superius continetur.

Quibus sic actis ego dictus Guillelmus assignavi eis diem dominicam ante festum beati Thome apostoli apud Mosterolium Bonini, coram me, dicto Guillelmo, ad procedendum ulterius in monstra, ut debebunt.

Sciendum est quod protestatus fuit procurator dicti comitis ante dictas inspectiones quod non intendebat ostendere juri ea tantum que pertinebant dicto nobili comiti Marchie et Engolisme tempore quo erat in possessione rerum predictarum. Datum dicta die veneris, anno Domini M^oCC^o nonagesimo.

Noverint universi quod die dominica ante festum beati Thome apostoli, assignata a me dicto Guillelmo de Paraio, et coram me apud Mosterolis Bonini, procuratoribus supradictis ad procedendum in monstra seu inspectione que debet fieri per procuratorem nobilis comitis Marchie dicto procuratori illustris regis Anglie de castro et appendiciis de Monsterolio, dictis die et loco, predicti procuratores coram me, dicto Guillelmo, sufficienter comparuerunt litteratorie constituti, set tamen ipsa die super inspectione rerum et locorum non fuit processum, ea causa quia janitor castri de Monsterolio michi dicto Guillelmo et procuratoribus predictis portam dicti castri aperire denegavit ac etiam contradixit, cum super hoc non habuisset mandatum a domino suo senescallo Pictavie.

Unde ego dictus Guillelmus citavi procuratores predictos coram me ad diem mercurii ante Nativitatem Domini apud Langestum, processuros super inspectione que ibidem debet fieri per procuratorem dicti comitis procuratori dicti regis. Qui procuratores predicti coram me dicto Guillelmo dicta die mercurii apud Langestum sufficienter comparuerunt, litteratorie constituti.

Unde procurator dicti comitis ivit ad superiorem et altiorem turrem de Langesto et dixit procuratori dicti regis : O procurator illustris regis Anglie, nomine procuratorio domini vestri, ostendo vobis, nomine procuratorio domini mei comitis, istam turrem et hunc locum, et dico quod olim pertinebat nobili comiti Marchie et Engolisme. Et tunc procurator dicti comitis circuivit dictam turrem et locum predictum in quo olim fuerat fortalicium dicte ville. Item eundo per villam per longum et latum ostendit eam procuratori dicti regis et dixit hec verba : O procurator illustris regis Anglie, ostendo vobis modo et forma predictis, secundum formam petitionis proposite in curia Francie a domino comite contra illustrem regem Anglie, istam turrem. Et tunc accepit ferraturam porte dicte turris in manu sua. Et ostendo vobis hanc villam ab utraque parte cum omnibus pertinenciis suis, prout olim pertinebant aut domeynio vel feodo seu retrofeodo nobili comiti Marchie et Engolisme, tempore quo erat in possessione rerum predictarum.

Hanc autem ostenionem fecit procurator dicti comitis procuratori dicti regis coram me dicto Guillelmo, modo et forma predictis, et procurator dicti regis dixit quod bene viderat res et loca predicta sibi ostensa a procuratore dicti comitis, prout superius continetur.

Quibus sic peractis ego dictus Guillelmus assignavi eis diem sabbati ante Nativitatem Domini apud Monsterolium Bonini coram me ad procedendum in monstra ulterius ut debebunt. Datum dicta die mercurii, anno Domini M^oCC^o nonagesimo.

Noverint universi quod predictis procuratoribus coram me, dicto Guillelmo, sufficienter comparentibus, die sabbati ante Nativitatem Domini apud Monsterolium Bonini, procurator dicti comitis ivit ad portam castri de Monsterolio et ad requestam ipsius ego dictus Guillelmus requisivi ex parte domini illustris regis Francie portam dicti castri michi aperiri, quam michi janitor dicti castri aperuit, sed tamen me et dictos procuratores intrare denegavit ac etiam contradixit.

Unde, protestato a procuratore dicti comitis quod paratus esset ostendere castrum a parte interiori, turres, aulas et domos alias si esset sibi permissum intrare infra castrum, tunc procurator dicti comitis, tangens portam dicti castri cum manibus suis dixit : O procurator illustris regis Anglie, nomine procuratorio domini vestri, ostendo vobis, nomine procuratorio domini mei comitis, hoc castrum una cum castellania et pertinenciis et omnibus juribus suis, quibuscumque rebus consistant aut redditibus, exitibus, terris, vineis, pratis, nemoribus, rebus cultis et incultis, coustumis, pedagiis, aquis, rippariis, fortaliciis, jurisdictionibus altis et bassis et rebus aliis quibuscumque. Et dico quod hoc castrum olim pertinebat nobili comiti Marchie et Engolisme.

Item procurator dicti comitis circuivit dictum castrum et eum circumeundo dicebat procuratori dicti regis : O procurator illustris regis Anglie, prout istud castrum circuitur fossatis, menibus turribus et barbacanis, illud vobis ostendo modo et forma predictis, secundum formam petitionis proposite in curia Francie a domino comite contra illustrem regem Anglie, et protestor vobis ostendere metas et fines ad quos se extendit castellania hujus castri de Monsterolio, infra quos non intendo vobis ostendere, nisi ea tantum que sunt de castellania et pertinentiis dicti castri, et que olim pertinebant nobili comiti Marchie et Engolisme, tempore quo erat in possessione hujus castri predicti. Et tunc nominavit procurator dicti comitis procuratori dicti regis metas et fines ad quos se extendit castellania supradicta

Primam metam videlicet in via publica que ducit de Monsterolio versus Pictavos, inter La Begaudero et Biars, subtus vallem de Vonoil deinde a Quinssay, a Boscum Ferun., apud Cisset, apud Vilers, apud Froses, a Malhe, a Beauvoir, ad Boscum Boudri, ad Vadum de la Croisilhe, ad Motam de Chalandray, a La Voutea, ad Quercum Mengo, ad Veteram Fontem de Magot, a La Veone, a la Guilliotere, apud Sanctum Laurentium, a la Prulhe, ad Quercum de la Renardere, a l'Oubespin de Fonte Baudeur, ad crucem de Pilous, et deinde inter nemora domini comitis Marchie de Guastine et nemora monachorum Capelle de Monsterolio, et deinde ad vadum de Vonoil et ad primum metam superius nominatam.

Quibus metis et finibus sic nominatis, procurator dicti comitis dixit se velle ostendere aliquas metas de istis. Ostendit, inquam procuratori dicti regis, coram me dicto Guillelmo, Froses, ex una parte, item ex altera parte unam metam lapideam que dividit nemora illustris regis Francie et nemora Sancte Radegunde Pictavensis, item ex altera parte ostendit quandam crucem vocatam crucem de Quatuor Parochiis, in via publica que ducit de Monsterolio versus Pictavos, item ex altera parte la Roctia, item ex alia parte boscum de Gastine, item ex alia parte caput nemoris de Percho, item ex alia parte capellam de Monsterolio.

Quibus sic ostensis procuratori dicti regis, procurator dicti comitis dixit : O procurator illustris regis Anglie, prout castellania de Mosterolio se ostendit usque ad metas et fines vobis nominatos et ostensos, illam vobis ostendo modo et forma predictis et infra hos fines non ostendo vobis nisi ea tantum que sunt de castellania de Mosterolio, et que olim pertinebant ratione dicte castellanie dicto nobili comiti Marchie et Engolisme, tempore quo erat in possessione castri et castellanie de Mosterolio. Immo excipio feoda et retrofeoda Guillelmi de Curzçay, valeti, domini Guillelmi de Curzçay, militis, domini Aymerici Popardi, militis, et filii sui, et Hugonis de La Bocherie, et domini Hugonis Pavarelli, militis, et illorum qui de hiis habent et tenent, que sunt de castellania de Leziniaco et de dominio domini comitis.

Quibus sic peractis, procurator dicti illustris regis Anglie dixit quod bene viderat res et loca sibi ostensa a procuratore dicti comitis, ut superius continetur.

Actum et datum dicta die sabbati coram me dicto Guillelmo, anno quo supra.

Qua die sabbati assignavi eis coram me apud Engolismam diem veneris post Nativitatem Domini, vel diem sabbati proximo sequentem infra terciam, si procuratores predicti coram me dicto Guillelmo dicta die veneris non comparerent, vel vaccare non possent inspectioni seu monstre que debet fieri apud Engolismam et aliis locis prout procurator dicti comitis duxerit ostendendum. Datum ut supra, anno Domini M^oCC^o nonagesimo.

Collatio facta est.

Universis presentes litteras inspecturis, Guillelmus de Perio serviens illustris regis Francie, deputatus, ut alias dictum est, a domino Dyonisio de Paredo, milite predicti illustris regis, et ejusdem senescallo in Xanctonensi, salutem. Noveritis quod die sabbati post Nativitatem Domini assignata coram me dicto Guillelmo apud Engolismam, procuratoribus nobilium virorum domini comitis Marchie et Engolisme ex parte una et illustris regis Anglie, ex altera, magister Guillelmus Fabri, clericus, comparens procurator pro dicto comite cum litteris procuratoris ipsius comitis, fecit monstram magistro Petro Tarzati, clerico, procuratori dicti illustris regis Anglie : Ego procurator dicti domini comitis, nomine procuratorio ejusdem, ostendo vobis, nomine procuratorio dicti regis, secundum formam peticionis proposite in curia Francie a domino comite contra illustrem regem Anglie, hanc domum que vocatur domus minagii Engolisme, in qua bladum et pisces venduntur communiter in dicta villa. Quam domum dicti procuratores et ego circuivimus.

Item ostendit eidem procuratori per monstram domos que qondam fuerunt Guillelmi Parentis et domos Petri Eissegac, item domos Jordani de Quadruvio, Galteri Picardi, Pascaudi Conpang et Bernardi de Brentomio, sitas in dicta civitate Engolisme, cum omnibus juribus, censibus et costumis suis.

Item ostendit eidem procuratori regis Anglie pixidem et locum ubi recipitur et recipi consuevit pedagium in dicta civitate cum jure et omni sua causa.

Item ostendit costumam salis et locum in quo sal cum sua costuma venduntur et vendi consueverunt in dicta civitate.

Quibus sic ostensis ego dictus Guillelmus assignavi eis diem dominicam sequentem apud Engolismam coram me ad procedendum ulterius in monstra.

Datum dicta die sabbati, anno Domini ducentesimo nonagesimo.

Die dominica vero sequenti, dictis procuratoribus coram me dicto Guillelmo sufficienter comparentibus, ostendit procurator dicti comitis dicto procuratori illustris regis Anglie, nomine procuratorio dicti regis, in presentia mei Guillelmi predicti, guarenam prout protenditur a rivo de subtus helemosinariam Beati Augustini et exinde secundum quod aqua Karantonis1 currit, usque ad rivum aque currentis subtus Sanctum Michaelem de Inter Aquas et exinde usque ad viam arche Sancti Petri, et exinde veniendo versus villam Engolisme, usque ad locum appellatum Lo Poncil, et exinde prout rivus labitur versus helemosinariam predictam, a parte Podii de Crage, circueundo dictam guarenam et ostendendo ipsam, cum omnibus juribus, hominibus, censibus, deveriis et vinatis.

Die vero lune sequenti, in festo Circoncisionis Domini, ostendit dominus Petrus Ponarelli, miles, procurator dicti comitis, dicto procuratori dicti domini regis, nomine quo supra, quoddam molendinum situm prope villam de Tolvera et plures terras et vineas sitas prope dictam villam, et dixit quod illa erant de ballia de Tolvera2, que ostendebat cum juribus, hominibus, censibus et omnibus pertinenciis suis prout dominus Almaricus de Monteforti dictam balliviam tenet et possidet, et assignavi eis diem sabbati post Circoncisionem Domini, coram domino senescallo Xanctonensi, apud Rupellam.

Ad quam diem dictus procurator domini regis coram dicto domino senescallo se per litteras excusavit propter infirmitatem sui corporis.

Post modum vero dicti procurator dicti regis fuit iterum citatus per Johannem Michaelem, servientem, per litteras dicti senescalli, apud Engolismam, ad diem jovis post festum beati Hilarii, ad procedendum in dicta monstra. Ad quam diem procurator dicti regis, coram me dicto Guillelmo de Peraio, propter infirmitatem suam predictam se excusavit.

Iterum vero ego dictus Guillelmus de Peraio citavi dictum procuratorem dicti domini regis, per litteras dicti domini senescalli, ad diem martis post octabas Purificationis beate Marie, apud Engolismam, ad procedendum in dicta monstra.

Die vero martis post octabas Purificationis beate Marie, comparuit coram me dicto Guillelmo de Peraio dictus procurator regis et magister Arnaldus Leutardi3, clericus, procurator dicti comitis litteratorie destinatus, qui, nomine quo supra, ostendit locum et pixidem ubi pedagium recipitur et recipi consuevit in villa4 Sancti Eperuchii Engolismensi, dicens quod dictus dominus Almaricus percipiebat ibidem duas partes pedagii, cum omni jure suo jure et causa (sic).

Item ostendit eidem, nomine quo supra, quandam villam vocatam Coyevillam cum pertinenciis.

Item prata de Varolho et prata Comitalia et alia prata sita in riparia Hyspaniaci.

Item ostendit mansum de Marciliaco.

Item nominavit procurator dicti comitis in mei presentia quod prior de Vinzela debet annis singulis dicto domino Almarico 10 sext. frumenti et 10 sext. ordei et 10 sext. avene ad mensuram Engolisme, et 48 s. in denariis pro mestina quam solebat quondam percipere in hominibus dicti prioris et in maynamentis comes Engolisme.

Item Reymundus Chanuc 12 d. pro quadam terra.

Item Giraudus de Aneriis 3 s. de Planciero et de Comporelli.

Item terra domine Pagine 22 s. et 3 l. cere et 1 sext.avene.

Item Johannes Boneti cum pertinenciis suis de Manso Saloin 12 d.

Item dictus Barloz 4 d. pro quadam terra.

Item Petrus Furques cum pertinenciis suis 4 s. de Manso de Carfirma.

Petrus Borges cum pertinentiis suis 8 s. pro masso Landrici.

Item capellanus de Linariis cum pertinenciis suis 5 s. de masso de Escombola.

Item homines de Marcello 7 s.

Item de Cons decem gallinas que valent 3 s. 4 d.

Item de tribus palliis Helie Pasquet unum boissellum avene et gallinam.

Johannes Blandit cum fratre suo 2 b. ordei et 1 b. avene et unam gallinam.

Vivianus de Chamborno 2 sext. avene et 5 s. et 9 gallinas.

Item Petrus de Boschet cum pertinenciis suis 12 b. ordei et 22 boissellos avene et unam gallinam.

Item Constantinus de Tuscha 20 s. et 12 d. de uno orto.

Item homines de Villaribus 15 s. census et 2 sext. avene et 10 gallinas.

Item de hominibus de Champgandardi Johannes filius a la Escoleria 2 boiss. ordei et 3 boiss. avane.

Johannes Coria, sutor, 2 boiss. ordei et 3 boiss. avene et unam gallinam.

Item Johannes filius Rampnulphi Viridelli 3 boiss. ordei et 7 boiss. avene et unam gallinam.

Petrus Viridelli unum boiss. ordei et 3 boiss. avene.

Item Petrus Bardel unum boiss. ordei et 2 boiss. avene.

Johannes Viridelli cum pertinenciis suis 2 boiss. ordei et 3 boiss. avene.

Petrus Symoneti 3 boiss. ordei et 6 boiss. avene et unam gallinam in ripparia de Argenta.

Petrus dictus Rex unum boiss. frumenti et 3 boiss. avene et 4 s., dimidiam galline, charreium, exercitum.

Item Guillelma Renincella unum boiss. frumenti et 2 boiss. avene, 2 s. 2 d., unam gallinam, charreium, exercitum.

Item Petrus Morelli 2 boiss. frumenti, 6 boiss. avene, 2 s. 6 d, dimidiam galline, charreium, exercitum.

Item Johannes Bruni 2 boiss. frumenti, 6 boiss. avene, 2 s. 6 d., dimidiam galline, charreium, exercitum et bannum.

Petrus Jordani unum boiss. frumenti, 2 boiss. avene, 3 s. 8 d. unam gallinam, charreium, exercitum.

Aymericus Brito unum boiss. frumenti, 2 boiss. avene et 14 d. et quartum unius galline, charreium, exercitum.

Petrus Don unum boiss. frumenti, unum boissellum avene, et quartum unius galline, 9 d.

Item Iterius Gardi unum boiss. frumenti, unum boiss. avene, 11 d. et quartum unius galline, charreium, exercitum.

Item de Brolio Enjorrici, Johannes Emolberti senior 2 boiss. frumenti et 4 boiss. avene, 4 s. 4 d., charreium, exercitum.

Johannes Emolberti junior 2 boiss. frumenti, 6 boiss. avene, 2 s. 4 d., charreium, exercitum.

Item Johannes Emolberte, Gausc. et Petrus Emolberti, fratres, 2 boiss. frumenti, 6 boiss. avene, 2 s. 4 d., charreium, banum5, exercitum.

Item Ademarus de Loento et heredes Rogerii Enjouberti 2 boiss. frumenti, 4 boiss. avene, charreium, exercitum et 2 s. in d.

Petrus Enjouber. 2 boiss. frumenti, 4 boiss. avene, 12 d., charreium, exercitum.

Et omnes homines de Brolio 2 gallinas.

Predicta vero jura, redditus et deveria nominavit procurator predicti comitis in presentia mei dicti Guillelmi, presente et mihi assistente magistro Johanne Borruti, procuratore predicti regis, nomine quo supra, ac etiam ostendit eidem terras, vineas, domos et possessiones pro quibus predicta redduntur et solvuntur dicto domino Amalrico. Datum dicta die martis, anno quo supra.

Die vero mercurii sequenti, ostendit idem procurator dicti comitis dicto procuratori dicti regis, nomine quo supra, in presencia mei dicti Guillelmi, presente et michi assistente dicto magistro Johanne, licet procurator dicti comitis, diceret coram me solo debere fieri monstram predictam, massum de Pilo.

Item maynamenta hominum dictorum Los Bugarz.

Item maynamenta hominum de Fronciliaco.

Item maynamenta dicta A la choumarde, cum suis pertinenciis.

Item pratum Doichorec.

Item ostendit eidem ballivo de ultra aquam Karentonis, nominando jura, census et deveria, et ostendendo rei et possessiones et maynamenta pro quibus redduntur et solvuntur dicti census domino Amalrico et prout ea tenet et possidet vel quasi dictus dominus Amalricus.

Que omnia nominata superius et ostensa per dictos procuratores, ut supra scriptum est, videlicet die sabbati post Nativitatem Domini, et die dominica sequente, per magistrum Guillelmum Fabri et in festo Circuncisionis Domini per dominum P. Ponarelli, et die martis et mercurii post octabas Purificationis b. Marie per dictum magistrum Arnaldum Leutardi, dixit idem procurator dicti comitis dictum dominum Amalricum tenere et possidere, vel quasi, pro 400 l. annui redditus, et in precio seu extimatione 400 l., quas mater dicti domini Amalrici obtinuit per sententiam contra patrem dicti comitis, cujus ipse comes est heres. Et hanc monstram fecerunt procuratores predicti comitis, nomine procuratorio ejusdem, procuratori dicti regis, nomine procuratorio ipsius, secundum formam petitionis proposite in curia Francie a dicto comite contra dictum regem. Datum dicta die mercurii, anno Domini millesimo ducentesimo nonagesimo.

Collatio facta est.