[1]

Noverint universi et singuli presens instrumentum seu vidimus inspecturi quod anno Domini millesimo trecentesimo vicesimo quinto, die sabbati decima septima mensis augusti, nos P. Textoris, tenens locum nobilis viri Petri de Scito, domicelli, vicarii Albie et Albigesii d. regis, custodisque magni sigilli regii curie et vicarie Albie et Albigesii d. regis, vidimus, tenuimus [140 v^o] et de verbo ad verbum perlegi coram nobis fecimus quoddam publicum instrumentum et manu publica redactum, non viciatum, non cancellatum, non abrasum, nec in aliqua sui parte abolitum, sed omni suspitione carens, ut prima facie apparebat, cujus quidem instrumenti tenor sequitur in hunc modum :

Noverint universi quod cum in curia nobilis et potentis viri d. senescalli Carcassone et Biterris perventum seu denunciatum fuisset, prout in perventione seu significatione predicta latius continetur, cujus tenor talis est :

Anno Domini millesimo trecentesimo duodecimo, videlicet die septima mensis novembris, fuit oblato venerabili viro d. Fulchoni de Tornacho, illustris regis Francorum clerico [fol. 141], judici majori Carcassone, tenentique locum nobilis viri d. Aimerici de Croso, militis dicti d. regis, senescalli Carcassone et Biterris, quadam proventio [sic] in scriptis sub his verbis :

Pervenit ad audientiam curie d. senescalli Carcassone ex clamosa insinuatione et fama publica referente facit eidem significatum quod d. Amblardo de Polhanno, milite, et existente in plena possessione et saisina, sive quasi, bastide et castri de Podio Gozone, cum suis pertinentiis ac tenementis ac juribus et jurisdictionibus ultis et bassas, quam bastidam tenet et tenere debet immediate in feudum a nobilibus domina A. de Monteforti, comitissa de Vindocinensi, et domino comite Convenarum, et sub ressorto eorumdem [141 v^o] existit, in qua quidem possessione d. Amblardus, tam ipse quam sui predecessores a quibus tamen habuit, fuerunt per quinque, decem, quadraginta et centum annos proxime preteritos et amplius et etiam a tanto tempore citra, quod memoria hominum in contrarium non existit, Guillelmus de Stapo, bajulus civitatis Albie pro reverendo in Christo patre episcopo Albiensi, cum multitudine hominum armatorum, equitum et peditum portantium arma discoperte, videlicet lanceas et balistas, cadrellos scuta, gasarmas, gomos et perponhs, more hostili et predonum, infra pertinentias castri sive bastide de Podio Gozone ceperunt Raymundum de La Mota, bajulum dicti loci pro dicto d. Amblardo, et propter sui potentiam [fol. 142] et violentiam captum apud Albiam adduxerunt.

Item quod dictus bajulus, volentibus et consentientibus, mandantibus et iteratum habentibus vicariis et aliis officialibus dicti d. episcopi, fecerunt publico proclamari et mandari ex parte dicti d. episcopi et procerum de Albia cum precone, tuba et cornu apud Albiam et etiam ex parte dicti d. episcopi apud Bastidam dicti d. episcopi et Podium Lanier, et Denatum, et alia loca dicti domini quod quilibet major quatuordecim annorum masculus pararet se cum armis et paratus esset ad sequendum bajulum dicti d. episcopi.

Item quod nuper, quadam die circa festum beati Luche, que fuit dies martis, ut dicitur, in vigilia beati Luche, dictus bajulus dicti d. episcopi, una cum [142 v^o] d. Rocabruna, vicario d. episcopi, magistro Raymundo d'Orguelh, procuratoribus [sic] dicti d. episcopi, d. Hugone Ricardi, thesaurario ejusdem d. episcopi, d. Johanne de Ro preceptore Galliaci, d. Simone, sigillatore curie officialis, Luqueto, G. Marcho, Joanne Cotaut, Le Ros, G. Fornerii, P. Masserni, Benedicto Johanne Jhapa, G. Cabra, Berengaria Bastida, G. Boat, servientibus curie d. episcopi, Bartholomeo Pays, R. Daviac, Philippo Sobirani, Dominico Clerici, laboratoribus, P. Astruc, B. Astruc, R. Rigaudi, G. Sinoart, Johanne Panosa, Raimundo Gorgaldi, Bartholomeo Gorgaldi, notariis, Joanne Varlan, P. Marinneissa, Gregorio Fargas, B. Espesiet, B. Gazanhol, P. et G. Talhaferri, Johanne Gorgaldi, Raimundo [fol. 143] Martini, Joanne Martini, G. Bauda, P. Donat, Isarno Panosa, Bartholomeo Serras, Bartholomeo Gorgas, Joanne Galco, Isarno Boni Hominis, P. Festayrolli, G. Servini et ejus fratre, P. Viguerii Garrigo, P. Hugonis, Michaele Baudric, Michaele Talhaferrii et ejus filio, G.P. Patiner, Johanne de Solomiaco, Raymundo de Arao, Berengario Maurini, G. d'en Avinent, Bartholomeo Maurelli, Raimundo Austoris, Poncio de Solomiaco, G. Francia, G. Hugonis, Bocart Peleto et ejus filio, magistro Joanne Donadei et ejus fratre, P. Salvi, P. Talhaferrii del Bourquet nou les Segus, Joanne Barada, Laurentio Panosa, Berengario Moninerii, Raimundo de Manso, Johanne de Laudas Joharra et ejus filio, Jacobo Essenhat, Raimundo Sobiran, Johanne Costans, filio Raymundi Agulho, Jacobo Astruc [143 v^o], Jacobo Lombard, Jacobo Rotgerii, G. Fraur. de Vauro, B. Garigas faber [sic], P. Porcelli, Joanne Vierna, G. Duranti, G. de Brossa, B. Fenassa et ejus filio, mag. Gregorio Malerii, mag. Andrea Guiraudi, G. Galto, mag. Isarno Raterii, Isarno Borelli et ejus filio, Geraldo Col, Joanne Hugonis, et cum tota universitate de Albia et singulis hominibus ejusdem cum armis discopertis videlicet lanceis, ballistis, cadrellis, scutis, gasarnis et capellinis ferreis gonnionibus, propontis et platinis, cum gralis et tuba sive cornu qua consuetum est congregare consules et universitatem Albie, et tambor, qui omnes erant et esse poterant equites usque ad numerum quinquaginta et quatuor milia pedites armatos et venerunt ad terminales dicte bastide castri et cum dictis armis ac magna [fol. 144] vociferatione more hostili clamando : Abels, abels, amort, afoc dictum castrum sive bastidam expugnaverunt et debellaverunt cadrellos et lapides et alia arma projicienda et ignem in tribus partibus imposuerunt, sicque predicti posse suum fecerunt ad capiendum dictum castrum sive bastidam et interficiendum gentes que intus erant.

Item quod hoc idem fecerunt eadem die sive altera vice sive secunda.

Item quod in die beati Luche dictus bajulus dicti episcopi fecit publice preconizari apud Albiam, modo et forma quibus supra, et sub pena corporis et bonorum quod aliquis de Albia a jurisdicione dicti d. episcopi non iret ad nundinas Castri Veteris dictorum nobilium, et cum G. Nonastre, habitator Castri Veteris, intrasset Albiam, ipsum ceperunt [144 v^o] et captum tenuerunt absque aliqua causa, nisi quod erat homo nobilium predictorum.

Item quod die sabbati proxime sequenti circa horam none quinquaginta homines bene armati de Bastida dicti d. episcopi venientes versus Albiam, et sequendo eos bajulus d. episcopi predicti cum multitudine equitum et peditum armatorum usque ad numerum mille et quadringentorum versus dictam bastidam de Podiogozone ad expugnandum dictum castrum et gentes que ibi erant pro nobilibus supradictis.

Item quod dictus d. Amblardus ex causa dimisit dictum feudum dictis nobilibus et eosdem requisivit ut deffenderent et juvarent ad defendendum ipsum, sic que prepositus Regalis Montis dictis nobilibus tenentibus et possidentibus [fol. 145] dictam bastidam cum suis pertinentiis, juribus et jurisdictionibus, ac exercitium eorumdem, ut gardiator specialis authoritate regia ibidem concessus gardiam ibidem posuit et signum floris lilii in demonstratione ejusdem gardie et eandem gardiam per litteras regias intimavit gentibus d. episcopi apud Albiam palam et publice, cum instrumento ; inhibendo eisdem ex parte d. regis, ne in dicta possessione seu quasi in qua eos esse et fuisse invenerat eisdem nobilibus inferrent aliquam injuriam vel violentiam aut gentibus nobilium predictorum in prejudicium gardie supradicte sub pena quam posset incurrere erga d.n. regem.

Item quod quam plures homines de Albia post dictam inhibitionem cum armis et in pre-[145 v^o]-judicium dicte gardie venerunt ad terminalia et pertinentias dicte bastide de Podio Gosone, et conati fuerunt quendam palum fixum justitiarium evellere, et alias terminale et pertinentias dicte bastide cum dictis armis discurrerunt, et damna que potuerunt dederunt in vituperium et contemptum salvegarde predicte, litteras regias et mandatum regium in eis contentum viliter contempnendo.

Item quod dictus bajulus dicti d. episcopi, congregatione facta, ut predictum est, dicta die dominica post festum beati Luche, paravit se eques discurrendo per totam civitatem Albie, exclamando ut omnes sequerentur eundem cum tota universitate de Albia, qui erant numero quinque millia1 inter pedites et equites et ultra, more hostili venit [fol. 146] ad debellandum Castrum Vetus et conburendum, ita quod gentes qui erant in barrio, ob timore mortis et periculum iminens in personis et bonis cum familia sua et bonis oportuit includere intra Castrum Vetus, sicque finaliter, nisi fuissent aliqui de consulibus de Albia, qui ceperunt dictum bajulum ad regnas equi sui, et qui fecerunt cessare predicta, malle velle suo, totum locum sive Castrum Vetus destruxissent et comburissent ut apparebat per exteriora, et effectum evidens et verba et facta que proferebant dictus bajulus et ejus secasses, que si fuissent ducta ad effectum, dictus bajulus et ejus secasses plus quam quadringentos homines inter parvos et magnos dicti Castri Veteris fuissent interfecti et combusti, cum ibi sit modica deffensa [148 v^o] et predicto bajulo et secassibus resistere non potuissent.

Item quod predicte gentes dicti d. episcopi, cum bajulus Castri Veteris duceret Raimundum de Aragone, et vellet reddere gentibus d. episcopi qui eundem requisiverant, et viceversa gentes d. episcopi debebant reddere G. Bonastre et super hoc esset locus assignatus, de consensu dictarum partium, octo servientes curie dicti d. episcopi cum armis se posuerunt in gach in quadam vinea infra terminale et jurisdictionem Castri Veteris et insultum facientes irruerunt more straycorum contra dictum bajulum et duos ex servientibus suis violenter ceperunt et dictum hominem abstulerunt et dictum bajulum cum armis, clamando Moriatur fugaverunt et dictos duos servientes captos apud Albiam [fol. 147] duxerunt et expoliaverunt eos eosque ad camisiam et sic nudos cum camisiis, ut straytores et homicidas ad cartegam processerunt, ac si vellet, eos facere mori in eadem, quod factum fuit in prejudicium fidei premisse et gardie supradicte, in qua erant et postea fuerant predicti servientes.

Item quod gentes dicti d. episcopi semel, secundo et tertio publice preconizari fecerunt apud Albiam contra bonum statum regis et statuta regia, ne aliquis esset ausus sub pena corporis, et bonorum aliquid vendere, portare aut tradere gentibus dictorum nobilium, et cum alique gentes dictorum nobilium ex quacumque causa intrabant apud Albiam, incontinenti erant capti et depredati de his que portabant.

Item quod dictus bajulus et gentes dicti d. episcopi [147 v^o] cum universitate et hominibus de Albia et aliorum locorum d. episcopi predicti ultra premissa aliis diversis temporibus, diebus et horis, terminalia et pertinentias Castri Veteris et dicte bastide de Podiogozone cum armis discopertis discurrerunt, damna dederunt et gentes fugaverunt et ceperunt, injurisque et violentias diversimode intulerunt tam in prejudicium dicte gardie quam alias, necnon in premissis etiam et circa premissa multipliciter delinquendo,

Unde, cum tales et tanti excessus remanere non debeant impuniti, idcirco curia d.n. regis super premissis et ex his dependentibus et emergentibus inquirere voluit veritatem et predictum bajulum et gentes dicti d. episcopi, universitatem, consules et sindicos et [fol. 148] singulos homines eorumdem et alios quoscumque, prout culpabiles reperti fuerunt, punire, taliter quod eorum pena similia attemptantibus pertranseat in exemplum et in eadem causa perventionis seu diutius litigat[um] fuisset et ad sententiam jam devent[um], et Arnaldus de Sancto Stephano, civis Albie, procurator et procuratorio nomine reverendi patris in Christo d. Beraudi, Dei gratia Albiensis episcopi, et quarumdam aliarum universitatum, et singularum personarum de quibus infra fit mentio, habetur perventarum, et quarum nomine in causa dicte perventionis comparuit procuratorio nomine, pro eisdem seu aliis procuratoribus ipsorum in causa dicte perventionis produxisset litteras regias, videlicet inclite recordationis [148 v^o] d. Philippi, quondam Francorum regis illustris, quarum tenor in processu dicte cause continetur et inferius est insertus, dictus Arnaldus de Sancto Stephano, nominibus quibus supra comparens, decimo nono die februarii, anno Domino millesimo trecentesimo decimo sexto, in monasterio beate Marie de Candilio, Ordinis Cisterciensis, coram nobili viro Aimerico de Croso, milite d. regis, senescallo Carcassone et Biterris, easdem litteras regias coram dicto senescallo exhabundanti et iterato exhibuit et produxit, et eas voluit et fecit inseri in processu cause predicte, quorum tenor inferius continetur.

Quibus litteris productis dictus procurator, nominibus quibus supra, petiit dictarum litterarum regiarum et gratie [fol. 149] ac gratiose remissionis et quitationis in litteris regiis predictis contentarum vigore, de quibus supra nominibus, ac etiam dictum d. episcopum et gentes et officiales ipsius, ac etiam universitatem et homines civitatis Albie et Bastide dicti d. episcopi, et alios quoscumque in presenti causa perventos seu delatos, de quibus habetur mentio in litteris regiis supradictis, et singulos ex eis a presenti inquesta, et omnibus in ea contentis, de quibus litteris regiis supra dictis est facta remissio et quitatio gratiosa liberari et liberatos esse decerni per dictum d. senescallum et se et suos ulterius ad procedendum in presenti negotio non compelli, nec molestari, et molestari non debere decerni predictorum occasione ulterius ullo modo juxta dictarum [149 v^o] litterarum regiarum continentiam et tenorem.

Et ibidem dictus d. senescallus, habito consilio peritorum perventionis prediste in predicta causa facte superius inserte, ac etiam dictarum litterarum regiarum tenoribus consideratis et diligenter inspectis, voluit et ordinavit et declaravit predictum d. episcopum Albiensem et ejus gentes et officiales ac etiam universitatem civitatis Albie et bastide dicti d. episcopi et singulos ex eisdem, et alios quoscumque qui pro predecessore dicti d. episcopi arma portarunt seu aliquos ex eisdem, et procuratorem predictum, nomine quibus supra, occasione dicte portationis armorum et aliorum criminum seu delictorum quorum est facta per dictum d. regem in dictis litteris regiis remissio, seu quitatio supradicta [fol. 150] quatenus offensam regiam et penam et emendam d. regi debitam tangunt et tangere possunt, non esse deinceps molestandos, nec quantum ad predicta procedi debere ulterius in causa perventionis seu denunciationis predicte juxta tenorem litterarum d.n. regis predictarum, salvo jure singularum personarum quarumcumque, super damnis et injuriis, si que sint eis illatis, si et quando voluerint experire.

Tenor vero dictarum litterarum regiarum talis est :

Philippus Dei gratia Francorum Tholose et Carcassone senescallis ac eorum loca tenentibus ceterisque regni nostri justitiariis ad quos presentes littere pervenerint salutem. Ex parte dilecti nostri episcopi Albiensis nobis fuit insinuatum quod sui tempore predecessoris, occasione more dis-[150 v^o]-cordie inter ipsum et universitates suas civitatis Albie et bastide ipsius, ex una parte, et dominum bastide de Podiogosone, seu gentes qui ibi erant, ex altera, super quibusdam territorium suorum limitationibus ipse partes hinc inde prosilierunt ad arma, cumque duo de servientibus ipsius predecessoris episcopi fuissent per dominum dicte bastide de Podiogozone, seu gentes qui ibi erant, occisi, tunc gentes dicti d. episcopi et universitatis sue predicte cum diversis armorum generibus peditum et equitum cum tuba et campana pulsata in apertum et publice sicut antea fecerant ad locum dicte dissentionis seu contra bastidam de Podiogozone, nedum in terra ipsius, sed forsan extra ejus territorium, pro sui deffensione seu tuitione feudi multotiens incesserunt, cujus dela-[fol. 151]-tionis armorum occasione, licet aliqua dampna gravamina, seu violentiae in personis aut bonis quorumcumque per eosdem, vel ex parte ipsorum illata vero fuerint, vos senescalle, seu alter vestrum, gentes et servientes ejusdem episcopi ac personas ac universitatem Albie, et sue bastide predicte multipliciter nostro nomine molestatis, nos autem ipsum episcopum summi pontificis contemplatione favore volentes prosequi gratioso, si ex dicta delatione seu portatione armorum damna, gravamina, violencie seu excessus non fuerint subsequuti omnem offensam nostram, penam et emendam propter hoc nobis debitam, quantum in nobis est et nos tangere posset, eidem episcopo seu gentibus et officiallibus ac universitatibus Albie civitatis et bastide sue predicte, et aliis [151 v^o] qui pro predicto predecessore suo arma detulerunt, ut predicitur, remittimus et quitamus de gratia speciali, mandantes vobis quatenus hac occasione illos nullatenus de cetero molestetis nec contra ipsos procedatis in inquesta, seu alios ullo modo. Datum Parisius vicesimo septimo die aprilis, anno Domini millesimo trecentesimo decimo quarto.

De quibus omnibus et singulis dictus procurator, nominibus quibus supra, requisivit fieri sibi et illis quorum procurator extitit unum vel plura instrumenta quod et quotiens fuerint requisita.

Facta fuit ordinatio et declaratio per dictum d. senescallum, anno, die et loco de Candilio predictis, in presentia et testimonio d. Ricomanni, legum doctoris, mag. Arnaldi Assalliti, procuratoris regii super incursibus heresum in [fol. 152] senescallia Carcassone et Biterris, d. Poncii de Omelacio2, consiliarii d. regis, mag. Joannis de Albussaco, notarii Albie, d. Iterii de Brolio, canonici Engolimensis et plurium aliorum, et mag. Simonis Amelii, notarii publici authoritate regia et curie Carcassone d. regis, qui premissis interfuit, et de eisdem requisitus hanc cartam recepit, vice cujus notarii ego B. Salas, notarius authoritate regia publicus in senescallia Carcassone et Biterris ac toto regno Francie eandem [scripsi] et ego idem Simon Amelii notarius publicus antedictus subscribo atque signo, d. Philippo rege Francorum et Navarre regnante.

In cujus visionis et lectionis coram nobis facte fidem et testimonium nos P. Textoris, locum tenans predictus huic presenti transcripto seu vidimus a dicto ori-[152 v^o]-ginali instrumento fideliter sumpto et abstracto sigillum majus curie predicte authenticum duximus apponendum. Facta est collatio per me Guillelmum Textoris notarium et firmarium curie Albie d. regis cum predicto instrumento.

Extrait et coll. ..... aux archives de l'Hostel de ville d'Alby ..... Alby, le douziesme octobre 1669.