IRHT

Enquêtes menées sous les derniers capétiens

> A propos des Pastoureaux dans les sénéchaussées de Périgord, Toulouse et Carcassonne.1322-24.

Bibliothèque nationale de France, Doat 103, fol. 113v

Enquête

[1]

Pateat universis presentibus et futuris per hoc publicum instrumentum quod nobis Petro Titberti, d.n. Francie et Navarre regis clerico, ab ejus magestate super facto Pastorellorum in Petragoricensi, Tholose, Carcassone senescalliis et earum resortis deputato commissario in hac forma :

Karolus Dei gratia Francorum et Navarre rex dilecto nostro Petro Titberti, clerico nostro, salutem. Cum nos dilectis nostris magistris Johanni Servientis et Raimundo Curte super morte judeorum bonorumque suorum devastatione ac castrorum fortaliciorum nostrorum expugnacione et super pluribus excessibus enormibus per nonnullos dicentes se et nominare facientes pastorellos comissis in senescalliis Tolose, Petragoricensi et Carcassone et earum ressortis veritatem inquirere et alias contra malefactores et eorum complices in hac parte procedere per nostras alias litteras sub certa forma duximus comittendum, nos de vestris fidelitate et industria plenarie confidentes vos prefatis aliis commissariis adjungentes ex causa in hujusmodi negotio mandamus et comittimus vobis quatinus in predicto [114 vo] negotio una cum predictis magistris Johanni et Raimundo seu altero ipsorum, alio non expectato civiliter seu peccuniariter procedatis et de premissis cognoscatis. Damus autem omnibus et singulis justitiariis nostris presentibus in mandatis ut vobis in premissis et ea tangentibus pareant efficaciter et intendant. Datum Parisius decima quinta die novembris, anno Domini millesimo trecentesimo vicesimo secundo.

Karolus Dei gratia Francorum et Navarre rex Tholose, Carcassone et Petragoricensi senescallis1 aut eorum loca tenentibus salutem. Cum per alias nostras litteras datas vicesima sexta die nuper transacti mensis novembris quoscumque commissarios senescalliarum vestratum ex causa duxerimus revocandos, et postmodum veridica assertione nobis relatum fuerit quod dilectus magister [fol. 115] Petrus Titberti clericus noster in dictis senescalliis vestris commissarius super facto pastorellorum sub certa forma ex parte nostra fuerat una cum quibusdam aliis in sua commissione primaria expressa destinatus, quamplures processus incoaverat seu incoare et ad finem debitum perducere proponebat nobis quamplurium utiles qui si remanerent inperfecti in nostri non modicum cederent incomodum et nostre potestatis vituperium et intolerabilem contemptum ; eapropter mandamus vobis et vestrum cuilibet ut ad eum pertinuerit quatinus generali revocatione hujusmodi non obstante eumdem clericum nostrum una cum altero collegarum suorum sua commissione predicta uti ac contra dictos pastorellos eorumque complices et fautores seu dantes ipsis aut eorum alteri clam vel palam alias consilium, auxilium, vel fa-[115 vo]-vorem etiam si ville, universitates, consulatus ville, officiales nostri, persone nobiles aut quecumque alie existant viriliter et regide procedere ac summarie et de plano sine stripitu juditii et figura, ad finem tamen sibi commissum vel visis presentibus libere permittatis nullum impedimentum eidem super hoc eidem inferentes aut inferri quomodolibet permittentes. Volumus insuper quod dictus clericus nostre finantias quas super facto minus sufficienter aut minus favorabiliter attentis delinquentium facultatibus et culparum qualitatibus numeroque focorum in nostri prejudicium factas fuisse invenerit, corrigat et ad statum debitum celeriter reducat, servientesque idoneos si necesse fuerit constituere valeat ad premissa. Damus autem omnibus justitiariis et subditis nos-[fol. 116]-tris presentibus in mandatis ut eidem clerico nostro in premissis et ea tangentibus pareant et intendant cum effectu. Datum Tholose quarta die februarii anno Domini millesimo trecentesimo vicesimo tertio.

Item et alias in hac forma :

Karolus Dei gratia Francie et Navarre rex. Petragoricensi, Tholose et Carcassone senescallis aut eorum loca tenentibus salutem. Cum nos dilectum magistrum Petrum Titberti, clericum nostrum, super facto et negotio Pastorellorum in vestris senescalliis per alias nostras sub certa forma litteras duxerimus deputandum, cum illa clausula quod idem clericus noster cum alteri collegarum suorum hujusmodi negotiorum et diligentius procederet, ad nostramque notitiam nuperrime devenerit quod nauter ipsorum collegarum in sua primaria commissione expressorum cum dicto magistro Petro procedere [116 vo] nec dicto vacare negotio curavit, in ipsius facti retardationem eminentem nobis prejudicialem multipliciter et dampnosam, quod nobis ingratum extitit, atque grave gerimus [blanc 15] nos vero negotium pastorellorum predictum sic dampnose prorogandi ulterius subjacere volentes, sed potius cupientes ut premissa finem debitum et alias dicto clerico nostro commissum sine more dispendio assequantur, volumus et vestrum cuilibet, ut ad eum pertinuerit, injungimus precipientes districte quatinus cum accusatione et subterfugio postpositis, si vos cum eodem clerico nostro in propriis personis in hujusmodi negotio interesse vel vocare, aliis nostris majoribus negotiis occupati nequeatis, de aliquo probo et fideli viro, de quo notitiam habeatis pleniorem et de cujus gestis valeatis, respondere quilibet in senescallia sua provideatis [fol. 117] et adjungatis negocio juxta formam et tenorem commissionum dicto clerico nostro super hoc concessarum cum eodem cura vigili et mature procedant. Nos autem collegas super hoc cum dicto magistro Petro alias deputatos tenore presentium penitus revocamus attentius provisuri et potissime vos, senescalle Tholose, ne dictos commissarios [lac. a quoquam impedire permittere quomodolibet presumatis, quinimo volumus vobis percipientes expresse ut eidem clerico et ejus adjuncto, seu adjungendo et eorum cuilibet in predictis et ea tangentibus pareatis et a quibuscumque justiciabilibus et subditis vestris pareri faciatis efficaciter et intendi auxilium si necesse fuerit et super hoc fueritis requisit eisdem concedatis ita quod ob vestri seu vestrum alterius deffectum sepedicti negotii [vo] executio ulterius nullatenus prorogetur, quod nobis quam plurimum nec immerito displiceret. Datum Parisius prima die junii anno Domini millesimo trecentesimo vicesimo quarto.

Et nobis Johanne de Mota, domicello ..... commissario per nobilem et potentem virum d. Hugonem Guirandi, d. de Helerio, militem, senescallum Carcassone, virtute litterarum regiarum sub hac forma adjuncto :

Hugo Guiraudi, d. de Helerio, miles d. regis, senescallus Carcassone et Biterris, universis et singulis judicibus, bajulis, servientibus et aliis justitiariis et subditis nostris ad quos presentes littere pervenerint, vel eorum loca tenentibus salutem et dilectionem. Litteras regias nos recepisse noveritis sub his verbis :

Karolus etc. ut in littera supra ultimo scripta cum adjunctione hujus clau-[fol. 118]-sule continetur : unde cum nos pluribus aliis arduis dicti d. regis negotiis [occupati] super pastorellorum negotio cum dicto magistro Petro intendere nequeamus personaliter vel vacare, discretos viros Eustachium Fabri, servientem armorum dicti d. regis, vicarium Bitterris, in vicaria Bitterrensi et ejus ressorto dumtaxat, Johannemque Loerii, servientem armorum dicti d. regis, vicarium Carcassone, et Johannem de Mota, domicellum, castellanum Montis Regalis, et quemlibet eorum in solidum, ita quod non sit melior conditio occupantis in omnibus et singulis aliis locis senescallie Carcassone et ejus ressorti duximus juxta mandatum regium dicto magistro Petro Titberti in et super dictorum pastorellorum negotio tenore presentium adjungendos vobis et vestrum cuilibet in solidum, mandantes et injungentes expresse [118 vo] quatenus dicto magistro Petro Titberti et ejus adjunctis et eorum cuilibet in solidum et super dicto pastorellorum negotio juxta tenorem litterarum regiarum et commissionum dicto magistro Potro alias super hoc concessarum pareatis cum effectu et a vestris subditis faciatis pareri. Datum Carcassone secunda die Augusti, anno Domini millesimo trecentesimo vicesimo quarto.

Ad civitatem Albie pro inquestis et informationibus faciendis contra consules universitatemque et nonnullos alios dicti loci faciendis super facto pastorellorum predicto personaliter declinatis et super existentibus consulibus anni Domini millesimi trecentesimi vicesimi, que quidem2 gens se pastorellos faciens nuncupari cum armis prohibitis et vexellis erectis per regnum Francie hostiliter discurrenbat modernisque etiam con-[fol. 119]-sulibus dicte ville vocatis ad judicium super predicto Pastorellorum facto informatione prefata, et presentibus ibi coram nobis tam nomine suo quam sue universitatis predicte contra ipsos, et universitatem eorum perventionem proposuimus nomine regio in hunc modum :

Anno Domini millesimo trecentesimo vicesimo quarto3 die sabbati post festum beati Luce evangeliste vicesima die octobris ad curiam et audientiam venerabilium virorum dominorum Petri Titberti, d.n. Francie et Navarre regis clerici, et ab ejus magestate de et super pastorellorum facto in Petragoricensi, Tholose et Carcassone senescalliis et earum resortis commissarii deputati, et Johannis de Mota, domicelli, castellani regi Montis Regali[s] dicto d. commissario per nobilem et potentem virum d. senescallum Carcassone [119 vo] Bitteris virtute litterarum regiarum adjuncti, tam et voce et fama publicis, veridicis et fideli infinitorum fidedignorum testimonio fulcitis quam ex informatione sollempni cum fidedignis personis diligenter et fideliter prefata et previsa pervenit quod, licet ex incolarum civitatis et ville Albie seu majoris vel senioris partis electione concordi et reverendi in Christo patris d. episcopi Albie approbatione, seu confirmatione sollempni, duodecim consules in subsidium deffentionis et regiminis civitatis predicte in ipsa civitate anno quolibet fiant et creentur cum plena potestate et possessione faciendi et habendi universitatem et corpus domumque habendi communem et arcam conveniendique insimul in eadem domo, et vocandi coram se dum expedit in ipsa pro ipsius universitatis negotiis conjunctim vel divisim incolas dicti loci, mes-[120]-segariosque et gaitam nominandi, eligendi, creandi, et d. episcopo presentandi et ad presentationem suam ipsos faciendi confirmari, pedagiumque et firmum ratione sue universitatis et multos alios exitus, redditus et proventus habendi et percipiendi etiam anuatim, in sententiisque criminalibus per se vel per alios incolas suos cum dicti d. episcopi judice adessendi, juditia sua seu opiniones de et super pena criminosis imponendi, dicendi et etiam procedendi, sigillumque commune ratione sue universitatis habendi et cum eodem seu sub eodem facto omnia firmandi, ligandi et etiam sigillandi, multosque actus alios et diversos juditiarios seu ad jurisdictionem vel ad mixtum imperium spectantes similiter exercendi, cum dum ipsi ad predicta aprobatur electi prestatione juramenti sollempnis de et super certis articulis premissa concernentibus pura [120 vo] et illibata fidelitate tenenda, multaque alia faciendi et exercendi in subsidium deffensionis seu regiminis ipsius civitatis et ville, et dicti domini episcopi seu sue ecclesie juridictonis [sic] auxilium et etiam relevamen ut idem d. episcopus non solum circa juridictionem suam seu sue ecclesie temporalem sed etiam circa spiritualem totius civitatis et diocesis Albiensis multipliciter occupatus per ipsos consules et universitatem predictos dicti d. regis cui ratione sue temporalitatis dignoscitur subesss securitatem, tranquilitatem et pacem preceptam ab ipso d. rege per totum regnum suum ubilibet et mandatum posset levius et melius more obedientis et fidelis vassalli servare, deffendere et tenere in dicta civitate et villa et contra cassantes seu violantes eandem seu ad ejus violationem cum armis vel alias incedentibus [fol. 121] oviare sic rigidius et obstare ut juxta voluntatem regiam et mandatum pacifice cum bonis suis omnibus tute et securi vivere valeant, pacifici et modesti et perversorum malitia seu cupiditas effrenata artari juris remediis et etiam demerita castigari, nihilominus anno quo quedam gens se pastorellos faciens nuncupari cum armis prohibitis et vexillis erectis per hujusmodi regnum Francie castra regia et alia expugnando, judeos et quandoque alios occidendo et bona rapiendo ipsorum hostiliter discurrebat videlicet anno Domini millesimo trecentesimo vicesimo circa festum Nativitatis beati Johannis Baptiste vos Philippus Sobirani, Bartholomeus Garrigas, magister Petrus Bauderii, Arnaldus Pruneti dicte ville et civitatis Albie, facti cum quibusdam aliis nunc deffunctis consules illo tunc per modum et [121 vo] ad finem qui premittitur et creati et tota dicte civitatis et ville universitas consequenter plures congregate dicte gentes pastorellorum d. regi et ejus magestati, regno capitaliter et notorie inimice dictam civitatem et villam cum armis prohibitis et vexellis erectis pluries, et per plures et diversos dies intrare palam et publice premisistis sine resistentia aliquali pacifice et quiete, licet debuissetis ex debito vestri officii eis vere capitalibus, ut premittitur inimicis, et levi manu possetis de facto, et etiam de jure non solum portas ville et civitatis claudere eisdem clausaque tenere sed eis occurere viriliter et potenter extra civitatem et villam cum melius sit in tempus occurere, quam remedium quod tamen non fecistis post causam eos celeriter capere et captos cito debitis penis subjicere vel subjici fa-[fol. 122]-cere tanquam, ut permittitur, capitales notorie inimicos regie magestati, cum id quod posset tarde puniri, privati etiam juditio subjungatur de jure, et tunc esset et adhuc sit vox et fama publica in Albia et locis vicinis quod cum ....... de eorum societate et sectam in Auxio et in Gimonte, Verduno, Castro Sarraceni, Tholosa, Rapistagno, Galliaco, et multis aliis locis Lingue Occitane jam judeos cum omnibus bonis suis in salva et speciali regis gardia positos occiderunt, eorumque bona furtive rapuerant et castra regia hostiliter expugnarant et adhuc ... hoc in eadem et majora cotidie perpetrabant non solum in injuriam maximam, dampnum vituperium et contemptum regie magestatis sed etiam totius rei publice regni Francie et cujuslibet ejus partis.

Item quod ipsis per diversas, singulas et separatas falanges quandoque una die centum, alia octuaginta, alia die he vel [122 vo] minus utriusque etatis et sexus dictam civitatem cum armis prohibitis et vexillis erectis pacifice ingressis et in ipsa a vobis et a tota universitate leto vultu receptis, vos et tota vestra universitas eis et ipsorum cuilibet panem, vinum et alia victualia, aquam, ignem, domos, lectos et alia eis quomodolibet necessaria donando, vendendo, prestando, mutuando et alias ministratis pluries et gratanter et ministrari gratis et pacifice promisistis, licet possetis levi manu de facto et debuissetis de jure eis tristes vultu et justi abiles realiter pretendidisse et fecisse, manusque executionnis in ipsis et ipsorum quemlibet posuisse vel poni fecisse et eos in vinculis seu compedibus et cum manibus ferreis et ligneis per manus, pedes et colla ad aquam, ut sic loquamur, doloris et panem tristitie posuisse vel poni fecisse, et exinde eos justis supliciis tradidisse vel tradi fecisse juxta demerita [f. 123] eorumdem.

Item quod ipsis pastorellis, notoriis raptoribus et homicidis ex causis predictis et sequentibus et multis aliis regie ut premittitur magestati et rei publice totius predicti Francie regis notorie et manifeste capitalibus inimicis in dicta villa per modum qui premittitur per vos et totam universitatem vestram receptis vos et tota ipsa universitas promisistis4 ipsos pastorellos judeos per dictam villam perquirere ut eos occiderent et in dicte ville locis pluribus indagari paciffice et quieto sine resistentia aliqualiter et postmodum plura hospitia tunc clausa in quibus bona judeorum fuerant deposita et absconsa permisistis ab ipsis pastorellis frangi sine resistentia et cassari et, quod pejus est, multa et diversa vasa et ornamenta aurea et argentea multosque lapides pretiosos et multa alia jocalia5 et bona mobilia usque ad valorem mille librarum tur. extra-[fol. 123 vo]-hi ex illis domibus permisistis depredari, rapi, furari et deportari furtive non solum per dictos pastorellos sed per multos et diversos alios vobis non ignotos incolas dicte ville, et postmodum ipsa bona apta, vobis non ignorantibus, et furata, vel partem ipsorum in dicta villa vendi et distrahi per eosdem pastorellos, palam et publice et in loco publico et ejus ad inquantum per ipsius loci incolas permisistis, vos super, vos super his nullatenus modo et tempore debitis opponendo licet deberetis et possetis de jure cum vim vim vi repellere liceat privato etiam cuicumque et quilibet etiam privatus impune non partem possit illi cui obviare telo necessarium est, ut latroni, et cuncti adversus latrones publicos scire debeant jus exercende publice ultionis pro bono, et quiete comuni, sibi per legem fore concessum, sed cum ipsis pastorellis in premissis [fol. 124] omnibus concensiistis et portionem, pro dolor, cum ipsis raptoribus, homicidis et furibus publicis posuistis, causamque et occasionem omnium premissorum prestando cum, nisi tollerati per vos universitatemque vestram fuissent in premissis omnibus et recepti diu imo nunquam possent premissa facinora vel ipsorum aliqua perpetrasse, quia, ut lex veridica attestatur, non possent diu esse raptores nisi receptores haberent, unde cum de et super omnibus et singulis facinoribus antedictis vos et tota vestra universitas prima et proxima post ipsos pastorellos sitis causa, et dolo vestro malo et opera predicti pastorelli regie, ut premittitur, magestati et toti rei publice totius regni Francie capitales et notorii inimici, omnia et singula facinora et enormia perpetraverint antedicta sit notorie, sit magnifeste ipsis [125 vo] predictis capitalibus inimicis dando et prestando contra regiam magestatem causam, auxilium, sonsilium, operam et favorem quod negari non potest nec aliquali tergiversatione celari, quin non solum salva et spetialis regis gardia, in qua judei erant positi cum omnibus bonis suis, seu etiam pax et securitas generalis d. principis antedicti et ab ipso data, precepta teneri, servari per totum suum regnum Francie et mandata per vos, universitatemque vestram in Albia et in omnibus locis circumvicinis violata fuerit, et cassata, injuriam intolerabilem dampnumque, vituperium et contentum [sic] regie magestatis et totius rei publice regni sui, et adeo quod pro veris et indubitatis regie magestatis et toti rei publice regni sui adversariis et inimicis capitalibus et per consequens legis Julie magestatis cri-[fol. 125]-mine in multis ejus capitulis criminosis et ex ea lege indubitanter censemini et de jure contra vos universitatemque vestram perventionem hujusmodi nomine regio intemptamus ad finem quod probatos, que dumtaxat ad finem ad quem tendimus sufficient de premissis vobis universitatique vestre seu contra vos pena ex predicta lege taxata et alia de jure debita inferatur.

Super qua perventione ex parte consulum responsione per negationem facta, liteque legitime contestata dicti consules ad finem quod de et super in dicta perventione contentis declararentur non culpa[bi]les et ut absolutionem super his eis, ut dicebant, de jure debitam obtinerent, quasdam allegationes, rationes seu deffentiones pro jure suo, tam in scriptis quam verbo in forma hujus modi obtulerunt :

Salvo et protestato a consulibus civitatis Albie antiquis et mo-[125 vo]-dernis perventisque per inferius dicendi per eos non intendere aliquid contra sa et eorum partem contra sustantiam veritatis aliquid confiteri, nec de intentione curie seu auditorie presentis cause ;

Item, protestato ab ipsis consulibus ut supra, quod ipsi sunt ac etiam omnes universi et singuli habitatores civitatis predicte sub alta justicia, sic est tota civitas Albie, reverendi patris in Christo d. episcopi Albiensis, et sibi immediate subsunt in spiritualibus et temporalibus et ejus curie, videlicet spiritualis et temporalis habent nomine ipsius d. episcopi et sue ecclesie Albiensis utramque jurisdictionem spiritualem et temporalem in eadem et in ceteros de universitate predicta, et protestato insuper ab ipsis consulibus perventis, quod per eorum comparitionem, responsionem per aliquem neque [fol. 126] faciant procedando vel aliter in hac causa, juri, jurisdictione, alte et basse justitie dicti d. episcopi derogare modo aliquo non intendunt, nec volunt, et protestato ab ipsis quod inviti et coacti per dictos commissarios litigant, et procedunt in hac causa, et denique protestato ab ipsis quod sunt innoscentes et inmunes et sine dolo et culpa de contentis imperventione presentis cause ad eorum deffensionem et universitatis hominum civitatis Albie quantum de jure eis competit vel competere potest et debet, et ad intentionem curie et dictorum dominorum auditorum hujus cause penitus repellendam proponunt et dicunt ut sequitur :

Et primo dicunt nominibus quibus supra et exipiendo et eo meliori modo quo possunt proponunt quod consulatus civitatis Albie cessat et [126 vo] perpetuo retroactis temporibus cessavit habere in civitate Albie et ejus pertinentiis, ad quas pertinentias se extendit eorum consulatus, cognitionem causarum criminalium et civilium et aliarum quarumcumque.

Item cessat et perpetuo cessavit dictus consulatus et dicti consules, nomini dicti consulatus, habere potestatem judicandi in civitate Albie et ejus pertinentiis in causis criminalibus et civilibus et aliis quibuscumque.

Item proponunt quod si contingat reperiri quod aliqui cives seu proceres Albie sint vocandi in criminalibus causis quas ventilari contingit in curia temporali Albie d. episcopi supradicti pro consilio dando bajulo dicte curie qui debet judicare in causis predictis illos proceres sive cives, habet dictus bajulus eligere et mandare pro suo libi-[fol. 127]-to voluntatis, ita quod consulatus officium nihil facit ad hoc, imo vocantur alii non consules et si vocarentur aliqui qui essent consules non tantum vocantur ut consules nec pro eorum consulatus officio, cum suum consulatus officium ad hoc se aliquathenus non extendat, et hoc et omnia alia contenta tam in presenti articulo sive positione quam in aliis precedentibus suprascriptis sunt vera, clara et notoria, et de his quod sint vera est vox et fama publica in civitate Albie et ejus pertinentiis universis, et locis aliis circumvicinis et erat ante presentem causam inquisitionis motam.

Item quod armorum portatio est prohibita in civitate Albie voce preconia et cum pena quantum ad privatas personas.

Item quod ipsi consules omnino censentur [127 vo] privati seu private persone quantum ad portationem armorum.

Item quod prohibitione penali facta in civitate Albie voce preconia per curiam sive curias de armis non portandis per quascumque personas, nisi essent curie seu curiarum Albie, cessaverunt perpetuo eximi consules civitatis predicte, imo sub dicta generali inhibitione continentur. Et hec et alia contenta in superioribus articulis sunt vera et notoria, et de predictis quod sint vera est vox et fama publica ut supra.

Item ponunt quod judei, quicumque sint et fuerint, et undecumque sint, semper cessaverunt habere et fovere domicilia in civitate Albie et ejus pertinentiis quibuscumque.

Item quod ipsi judei seu multi judei libenter dedissent magnum tributum seu magnam pensionem d.n. Albiensi episcopo [fol. 128] si permiteret eos tenere et habere sua domicilia in civitate Albie predicta.

Item proponunt ut supra quod ipsi consules et nedum ipsi, sed alii habitatores civitatis Albie ignorabant et verisimiliter poterant ignorare quod aliqui pastorelli venirent ad civitatem Albie pro judeis inibi perquirendis, fugandis seu alias maletractandis cum ibi nulli judei essent nec habitarent, ut est dictum.

Item ponunt ut supra et nominibus quibus supra quod ipsi consules perventi totaliter ignorabant et verisimiliter poterant ignorare, tempore quod aliqui pastorelli venerunt ad civitatem Albie et antequam judei haberent aliqua bona in civitate Albie et pertinentiis ejusdem, et hec esse vera parati sunt asserere eorum propriis juramentis.

Item ponunt ut supra et nominibus quibus supra quod predicti pastorelli [128 vo] sic subito venerunt ad civitatem Albie quod eorum adventus, antequam intrarent, dictam civitatem ignorabatur per ipsos, et verisimiliter ignorari poterat, cum in dicta civitate aliqua domicilia non foverent judei.

Item ponunt quod ipsi consules incontinenti, cum ad eorum venit auditum quod pastorelli intraverant civitatem Albie et cum armis et aliqua mala seu rapinas facere dicebantur mandati per judicem et alios curiales Albie d. episcopi supradicti, et de mandato ipsorum curialium, cum aliter non audirent, se paraverunt et armaverunt et nonnullos alios secum armari fecerunt, illi videlicet qui tunc erant pro resistendo una cum dicto judice et aliis curialibus Albie dicti d. episcopi audatie dictorum pastorellorum et malitiis seu rapinis quas facere dice-[fol. 129]-bantur in civitate predicta.

Item quod dicti consules ad mandatum dictorum curialium d. episcopi supradicti armati perquisiverunt cum illa velocitate qua potuerunt pastorellos, qui esse dicebantur in civitate predicta, per carrerias, et de via pro eis expellendis viriliter de civitate predicta, vel eis capiendis cum ipsi pastorelli malefactores esse dicerentur.

Item quod diligenter diligentie adherere cupientes ad portalia publica armatis cum curialibus dicti d. episcopi et de eorum voluntate accesserunt et ibi multos consules in quocumque portali posuerunt, ne plures possent intrare pastorelli in civitate predicta, et ut capi vel fugari possent pastorelli, qui intrasse dicebantur ad civitatem predictam, et hec fecerunt consules predicti cum curialibus prefati d. episcopi et [129 vo] diligentiam quam potuerunt adhibuerunt in premissis et circa premissa, inspecta negotii qualitate.

Item ponunt quod ipsi consules, attendentes quod magna multitudo dictorum pastorellorum armatorum intraverunt civitatem predictam, dubitantes quod nec ipsi nec curiales d. episcopi qui ibi erant possent resistere audatie dictorum Pastorellorum, adjuverunt semel et pluries curiam et curiales Albie d.n. regis et eos requisiverunt, dixerunt, proposuerunt et parati ad eos venerunt cum judice et aliis curialibus dicti d. episcopi et de eorum mandato pro resistentia facienda dictis Pastorellis, prout hec latius in quibusdam instrumentis publicis inde factis et in formam publicam redactis latius continetur, que instrumenta [fol. 130] volunt producere, et intendunt ad probandum contenta in presenti deffensione.

Item ponunt quod in predicta Albie civitate fuit facta resistentia Pastorellis predictis, et in eis que male agebant fuit eis viriliter juxta facti qualitatem contra dictum et eorum audatia extitit quantum fuit possibile refrenata per dictos curiales dicti d. eepiscopi, et consules qui tunc erant, coadjunctis ipsis curialibus, et fuerunt ipsi Pastorelli fugati et impedicti, quantum fuit possibile, in eorum maleficiis, antequam in alio loco, castro seu villa etiam regis facta fuerit resistentia, nec incepta.

Item ponunt quod melius se habuerunt et rigidius dicti consules cum curialibus dicti d. episcopi Albiensis in resistentia facienda Pastorellis predictis quam se habuerint aliqui alii in locis etiam d.n. regis, et hec et omnia alia [130 vo] contenta in suprascriptis et infrascriptis articulis sunt vera et notoria et de hiis quod sint vera est vox et fama ut supra.

Item ponunt quod si forte per dictos Pastorellos bona judeorum aliqua fuerunt in dicta villa Albie inquantata vel vendita quoquo modo, ipsa fuerunt per emptores curie regie revelata, et judeis sic postmodum restituta, quod ipsi judei remanserunt indempnes, ipsis tamen emptoribus admitentibus et perdentibus pretia que dederunt.

Item ponunt quod si predicta bona judeorum predicti emptores a predictis Pastorellis emendo aliqualiter delinquerunt, non dictos consules sed ipsos emptores, tanquam suos actores tenere debet dumtaxat pena jure debita et ligare.

Item ponunt quod si Pastorelli villam Albie intraverunt, non tamen fuit per ipsos domus seu curia regia insultata, vel quomodolibet debel-[fol. 131]-lata nec fuit per ipsos d. regis officialibus aliqualis injuria illata in corpore vel in bonis.

Item ponunt quod in dicta villa de Albia per dictos Pastorellos vel alios nullus judeus fuit occisus, seu etiam vulneratus.

Item ponunt quod supposito sine prejudicio fuisset preconizatus et prestitus adventus Pastorellorum predictis, et quod clausas invenissent firmiter portas ville, nichilominus intrare possent libere per loca multa alia dicte ville, cum dicta villa circumquaque ad plenum non habeat murorum ambitum vel clausuram.

Item ponunt quod si dicti pastorelli in dictam villam Albie intraverunt, quod non confitentur, et in ea fuerunt a principio recepti paciffice, hoc factum extitit bona fide in crucifixi reverentiam Domini Dei nostri, cujus causam se assumpsisse contra inimicos fidei publice asserebant.

Quibus omnibus et singulis premissis [131 vo] ex parte curie negatis et de contrario in omnibus protestato ex parte curie predicte, testibusque productis ex parte consulum et universitatis predicte, juratisque et etiam examinatis postmodum diligenter, et die ad publicandum ipsis consulibus assignata, idem consules, considerantes eventus litium fore dubios, ut dixerunt, et volentes suis parcere laboribus et expensis, redimereque vexationem et dicti d. episcopi officialiumque suorum cum non possent ut dixerunt reputari de jure culpabiles, suis attentis deffentionibus et allegationibus antedictis, protestatione per ipsos primitus facta tam pro se quam sua universitate, et singulis ejusdem, quam per aliqua que dicerent darent, promitterent seu facerent, non intendebant nec volebant de et super in dicta perventione contentis aliquid confiteri, et per nos hac [fol. 132] protestatione recepta et concessa, eisdem ipsi consules tam pro d. episcopo Albiensi, licet absente, officialibusque suis quam pro se universitateque sua, et singulis de eadem si in aliquo quod credebant teneri poterant de premissis dicto d. regi in subsidium expensarum in guerra Vasconie jam factarum perpensa, ut dixerunt, requesta per nos antea sibi facta in personas nostras infrascripto notario stipulanti, obtulerunt octies centum libras tur. certis futuris terminis persolvendas, ut in alio instrumento latius continetur, transactiones nomine, tanquam de et super re dubia, et lite incerta sub salvitate protestationis predicte.

Qua oblatione sic facta nos suarum predictarum deffensionum merita recolentes et attendentes dicte ville non modicam, ut fama dat, paupertatem, memoresque quod a [132 vo] nonnullis singularibus dicte ville, licet reperti non fuerint, exceptis paucis, veri Pastorelli fuisse, jam recepisse nos credimus usque ad summam 200 l.tur. vel circa, compositiones spontaneas super istis, et quod adhuc in quadam parte ville, vocato Castrum Vetus, que extra consulatum consulum predictorum, in districtu videlicet nobilis domine Montisfortis situata disnocitur, et subesse restent adhuc plura predictum Pastorellorum factum tangentia exsequenda ex quibus poterunt emenda seu compositiones spontaneas [sic] super istis et quod pervenire dictam oblationem admisimus nomine d.n. regis, a lite hujusmodi penitus recedendo, ipsisque consulibus universitatique sue et cuilibet de eadem suam famam et statum integrum reservando et eos a [fol. 133] majori pena si quam occasione premissorum de jure meruerant, sententialiter absolvendo, officialibus regiis cujuscumque sint status aut conditionis, exceptis, et illis etiam qui de morte judeorum eorumque depredatione bonorum, et de domorum seu castrorum expugnatione regiorum possent culpabiles reperiri, et qui reperirentur in suis personis alias Pastorellos fuisse.

In quorum testimonium hujusmodi instrumentum per magistrum Petrum de Tuileriis, notarium regium infrascriptum ad omnia premissa et singula presentem, recipi fecimus, et scribi per Bernardum Helie, clericum de Limoso, ad hoc juratum nostrum, de assensu notarii predicti, et sigillorum nostrorum appensione, signoque et subscriptione notarii predicti muniri.

Actum Albie decima die novembris anno Domini millesimo tricesimo vicesimo quarto [133 vo], d. Karolo Francie et Navarre rege regnante, in presentia et testimonio discreti viri magistri Francisci de Favaria, jurisperiti, Guillelmi Bernardi de Spaho et Johannis de Borssia, armigerorum, Petri de Savinh, Fabri de Scuria, Petri de Rivis, Gregorii Malerii junioris, Petri Tabernerii, de Albia, et plurium aliorum, et mei Petri de Theuleriis, clerici, auctoritate regia publici notarii, qui una cum testibus predictis presens premissis omnibus interfui, hoc presens instrumentum publicum, requisitus per dictos consules et de mandato dominorum commissariorum et adjuncti predictorum recepi, hic me subscripsi signumque meum apposui consuetum.

Costat de raturis, punctata et superfluo d. Hugonem Guiraudi et de ratura non superflua Petrus

[fac simile du seing, à 3 fleurs de lis horizontales]

Constat nobis commissariis predictis per collationem et correctionem per nos factas de hujus modi interlineariis et rasuris, ac errorum et eorum errentur concernentibus et ipsorum hostiliter P. Caritatis, alias notarii predicti, et ad majorem suspitionis materiam evitandam, predicta interlinearia et rasuras predictas nos commissarius predictus hic propria manu posuimus et fecimus sub nostro et predicti6 adjuncti nostri includi sigillis die et anno quibus7 supra.

Extrait et coll. d'une copie en parch. trouvée aux archives de l'hostel de ville d'Alby .....

Fait à Alby le dousiesme octobre mil six cens soixante neuf.

Notes

1 ms. : --iis

2 ms. : --am

3 ms. : -a -a

4 Lire per-

5 ms. : ja-

6 ms. : --a

7 ms. : --i

Comment citer cette notice

Elisabeth Lalou, Xavier Hélary. "A propos des Pastoureaux dans les sénéchaussées de Périgord, Toulouse et Carcassonne.1322-24. (Bibliothèque nationale de France, Doat 103, fol. 113v)", dans Enquêtes menées sous les derniers capétiens, Elisabeth Lalou, Christophe Jacobs, éds, Paris : Centre de ressources numériques TELMA, 2007. (Ædilis, Publications scientifiques, 4). [En ligne] http://www.cn-telma.fr/enquetes/enquete138/ .

Mentions légales | Colophon | Contacts | Haut de page