IRHT

Enquêtes menées sous les derniers capétiens

> Sentence rendue par le juge de Minervois député par les enquêteurs royaux.1304.

Bibliothèque nationale de France, Doat 96, fol. 41

Enquête

[1]

Noverint universi quandam causam per modum perventionis seu inquisitionis agitatam fuisse in curia Carcassone domini regis coram domino senescallo Carcassone, seu ejus locum tenente aut comissario, contra Burdum de Fuxo, magistrum Jacobum Sancii de Fuxo, consules, et plures alios inferius nominatos, cujus quidem perventionis tenor talis est :

Anno Domini millesimo trescentesimo, die veneris post festum beate Marie Magdalene, pervenit ad audienciam nobilis et potentis viri domini Guidonis Caprarii, militis domini regis, senescalli Carcassone et Bitterris, quod, cum Petrus de Bogis, vicarius Cabardewii domini regis, per dictum dominum senescallum et per venerabilem virum dominum Radulphum Rosseleti, canonicum Dolensem, domini regis clericum, deputatus ad levandum quinquagesimale subsidium apud Fuxum [41 vo] et in alia terra comitis Fuxi, associatis sibi pluribus servientibus, et uno notario, videlicet Jacobo Aymerici, notario Cabardesii domini regis, iret in presenti anno, de mense junii1 proximo preterito, apud Fuxum pro levando ibidem et in alia terra dicti domini comitis subsidium supradictum, Burdus de Fuxo, associato sibi magistro Jacobo Sancii, et alia magna multitudine armatorum, rebellionem et contradictionem faciendo tumultum, et seditionem contra dictos vicarium et servientes concitando, et plurima impedimenta prestando, ne dictum subsidium levaretur in terra domini comitis supradicti, portas pontis de Fuxo contra dictos vicarium, notarium et servientes domini regis clauserunt et cathenas ferreas juxta dictum pontem projecerunt seu extenderunt, et predictos officiales domini regis intrare nullatenus promiserunt, licet pluries, lectis litteris predictorum domini senescalli et domini Radulphi, quas dictus [fo42] vicarius, pro levando ibidem dicto subsidio, deferebat, et predictis Burdo et ejus sociis audientibus et intelligentibus seu intelligere potentibus, super hoc fuerint requisiti, et eisdem preceptum fuerit, ex parte domini regis, quod predictas portas facerent aperiri, et predictas cathenas et alia impedimenta quecumque facerent amoveri, ut possent mandatum suum adimplere, dicendo eidem vicario quod in castro de Fuxo non intraret, nec poneret pedem suum ; que omnia facere recusarunt. Et hoc in dictum vicarium et alios officiales domini regis predictos non solum semel, sed pluries comiserunt in grande dampnum et vituperium domini regis, et juris et jurisdictionis ipsius non modicam lesionem, scientibus, videntibus, pascientibus, consencientibus consulibus omnia et singula supradicta, ac universitate hominum de Fuxo, et in nullo contradicentibus, licet contradicere potuissent si vellent, et debuissent, et ne fierent prohibere opem et auxilium inferentibus in [42 vo] predictis.

Item pervenit ad audientiam dicti domini senescalli quod, cum dictus vicarius Cabardesii domini regis una cum notario et servientibus supradictis rediret de Fuxo, ubi, ut dictum est, propter dictam rebellionem non potuit injunctum sibi officium exequi, nec complere, et ivisset apud Varillas, seu Varilhs, et ibidem vellet septem saumerios, quos ceperant2 pro portandis pignoribus apud Carcassonam, que ceperant apud Varilhs, occasione subsidii supradicti, ab hominibus dicti loci, venerunt Bertrandus Penchenerii et Montanerius, bajulus Fuxi, adjunctis sibi septem vel octo complicibus3 suis, et per armorum potentiam et violentiam, et more hostili, in grande domini regis et jurisdictionis ipsius vituperium et contemptum, eidem vicario et servientibus suis predicta animalia abstulerunt, et secum adduxerunt, executionem predictam indebite perturbando, castellano de Varilhis pro domino comite ibidem presente, vidente et patiente, et auxilium contra [fo 43] predictam violentiam prestare nolente et dicente quod contra gentes dicti domini comitis se nullatenus intromitteret, licet super hoc per dictum vicarium Caberdesii pluries fuerit requisitus, consulibus, hominibus et universitate dicte ville de Varillis presentibus, volentibus, consencientibus, licet contradicere potuissent, si vellent, et etiam debuissent, et, ne predicta fierent, prohibere opem et auxilium inferentibus in predictis.

Item, quod, cum Johannes Gauberti et Bartholemeus Manpinhac, servientes domini regis, una cum aliis duobus servientibus dicti domini regis, irent de mandato et cum litteris dicti vicarii ad citandum homines de Fuxo et alios de terra dicti domini comitis, ut apud Appamias ad finandum pro dicto subsidio coram dicto vicario comparerent, et irent apud Fuxum, ibidem super pontem de Fuxo quosdam homines invenerunt qui prohibuerunt dictis servientibus ne per dictum pontem transirent, nec homines de Fuxo citarent, quin imo, cum dicti servientes [fo 43 vo] transirent flumen per vadum, predicti super pontem existentes contra ipsos clamabant dicentes : Via sa que nos vos pagarem Quorum timore per dictum pontem non fuerunt ausi transire, volentibus, scientibus, mandantibus dictis consulibus de Fuxo, et hominibus et universitate de Fuxo, et in nullo contradicentibus, quod si vellent facere potuissent, si vellent ne predicta fierent prohibere, et opem et auxilium inferentibus in predictis.

Item quod, cum dicti servientes, pro dictis citationibus faciendis, ivissent apud Tarasconem, et essent prope castrum de Tarascone, homines dicti castri clauserunt eis portas et non permiserunt intrare nec facere quod eis injunctum fuerat per dictum vicarium in vituperium et contemptum juris et jurisdictionis domini regis.

Item quod, cum dicti servientes, redeuntes de Tarascone, ivissent in Vallem Agulheriam pro dictis citationibus faciendis, homines castrorum et villarum dicte Vallis congregati, more hostili, cum diversis armorum generibus, irruerunt in servientes [fo 44] predictos, clamantes : Moriantur , quorum hominum unus tetendit quandam balistam quam portabat et cum quodam matrasso cum dicta balista percussit Johannem Gauberti, servientem domini regis, ita quod eum ad terram prostravit et Bartholomeum Matefriac (sic) servientem predictum, cum armis que portabant in spatulis verberarunt, quod eum quasi semimortuum reliquerunt, et quod mala malis acomulantes contra quendam hominem de Bastida de Cruone inde cum quodam animali honerato4 vino casualiter transeuntem, pro eo quia in favorem dictorum servientum domini regis et clamabat : No sia, no sia, quia gentes sunt domini regis , irruerunt in eum et dicentes quod infortunium veniret ei animal predictum vino honeratum ceperunt et dictum vinum sparserunt et ipsum animal prostraverunt, et dictos servientes occidissent seu taliter vulnerassent, nisi fuge remedio se dedissent.

Que quidem omnia et singula supradicta dicta, facta, commissa et preposita [44 vo] fuerunt per gentes dicti domini comitis in grande dampnum, vituperium et contemptum juris et jurisdictionis domini regis, et in ipsius non modicam lesionem, consulibus, hominibus et universitate predictorum locorum volentibus, scientibus, consencientibus et in nullo contradicentibus, licet contradicere potuissent, si vellent, et ne predicta fierent prohibere, opem et auxilium inferentibus in premissis.

Quare, cum tot et tanta crimina et tam enormia delicta remanere non debeant impunita, et ipsorum pena illis transeat in exemplum, de predictis omnibus et singulis voluit inquirere veritatem et malefactores taliter punire quod honor regius servaretur. Et primo et principaliter mandavit dicto domino comiti, seu ejus senescallo, ut predictos malefactores sibi apud Carcassonam personaliter remitteret, factur super predictis quod [fo 45] foret rationis, et pro suis demeritis receptur. Quod, quia dictus dominus comes facere recusavit, et videbatur predicta de sua conscientia processisse, postquam tantos et tales malefactores reddere recusabat, terram ipsius domini comitis ad manum domini regis posuit, et teneri mandavit, donec predictos remiserit, et alias fecerit quod debebit. Et ad hec facienda deputavit Petrum Bogis, vicarium Cabardesii domini regis, et quosdam etiam servientes.

Super qua perventione per nonnullos in processu ipsius inquisitionis contentos fuit hi contestata, et juratum de veritate dicenda facte positiones et responsiones subsecute, testes recepti et examinati et eorum atestationes publicate. Tandem die presenti, intitulata decimo quarto kalendas septembris assignata peremptorie ad sententiam audiendam, presentibus et comparentibus coram nobis Petro Rocha, clerico domini regis, judice Minerbesii, comissario deputato, super predictis per magnificos viros dominos Johannem [fo 45 vo] de Auxeiio, cantorem Aurelianensem, et Nicholaum de Luserchis, prepositum de Auversio in ecclesia Carnotensi, domini regis clericos ad partes senescalliarum Tholose et Carcassone pro refformatione patrie et perquirendis juribus regiis destinatos, ut de dicta comissione constat per litteras infrascriptas, videlicet magistro Batholomeo Sancii, procuratore consulum de Fuxo, de Ganacho, de Quotio, de Brassiacho et de Baulone, et magistro Guillelmo de Reddesio, procuratore consulum de Tarascone, nomine procuratorio quo supra, nos, dictus Petrus Rocha, visis et diligenter inspectis presentis inquisitionis meritis et auditis que in causa presenti fuere preposita et probato, habito consilio peritorum, Deum habentes pre occulis, et sanctis Dei evangeliis positis coram nobis, ut nostrum de vultum Dei judicium prodeat, et occuli nostri videant equitatem,

In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen. Sedentes pro tribunali [fo 46] diffinitivam sententiam in his scriptis ferimus in hunc modum : Quia constat nobis Petro Rocha, clerico domini regis, comissario predicto, manifestum inhobedientiam fuisse comissam apud Fuxum contra vicarium Cabardesii predictum, et alias gentes domini nostri regis illud de mandato curie Carcassone missos, extensasque cathenas et portas ejusdem ville clausas fore contumaciter et proterve, ne ingredi possent et mandata regia explicare, exequi et complere, et in premissis et circa premissa tam consules de Fuxo ac universos seu majorem partem ejus loci peccasse multipliciter et etiam deliquisse, agendo, pasciendo, sustinendo, permittendo, ratum habendo, tacite vel expresse, et non prohibendo seu vocando, cum deberent et possent, inobedientiam, contemptum et contumatiam tam notoriam quam etiam evidentem et manifestam, et procul dubio pernitiosam exemplo, idcirco consules eosdem de Fuxo, nomine universorum, et universitatis [fo 46 vo] ejus loci, ac ipsam tandem universitatem, et dictum magistrum Bartholomeum Sancii, eorum nomine presentem, eo meliori modo quo possumus et debemus, in 2000 l.t. dandis et solvendis domino nostro regi seu ejus curie Carcassone, quam in premissis multiformiter offenderunt, finaliter condempnamus, a majori et graviori pena negocii et personarum qualitate pensatis absolventes dumtaxat eosdem.

Item quia constat nobis fore consimilem inobedientiam, contemptum et contumaciam fuisse comissam apud villam de Tarascone, idcirco loci personarum et negociorum qualitate pensata, consules ejus loci, consulatus nomine, et etiam universorum seu universitatis ipsius ville, et magistrum Guillelmum de Reddesio, procuratorem ipsorum, nomine procuratoris presentem, in 500 l.t. dandis et solvendis domino nostro regi, ut supra, finaliter condempnamus.

Item quia constat homines [fo 47] de Gamacho, de Guoto, de Brassiacho, et de Baulone omnes seu majorem partem ipsorum obedientias, violentias et injurias multiplices intulisse et fecisse contra Johannem Gauberti et Bartholomeum Malpinhe, servientes tunc et nunc Carcassone domini regis, per dictum vicarium Caberdesii ad certa negocia juxta comissionem sibi factam, ad partes dictarum villarum destinatos eosdem verberasse atrociter et ad mortem fugasse, et alias in premissis et una premissa multifarie multisque modis deliquisse, idcirco universos homines predictos seu universitatem hominum cujusque loci, videlicet de Ganache, de Quoto, de Brassiache et de Baulone, de consules singulorum locorum predictorum, nominecconsulatus et universitatis, et ipsam eandem universitatem, seu universos homines singularum universitatum predictarum, et magistrum Bartholomeum, procuratorem predictum, eorum nomine, presentem in singulis [fo 47 vo] 125 l.t., videlicet in 500 l.t. in universo dandis et solvendis domino nostro regi, ut supra, sentencialiter condempnamus adversus singulares personas, vel alios quomodolibet in hac parte perventos, si quando et prout nobis visum fuerit pronunciandi et sentenciandi potestatem plenariam retinentes et servantes expresse.

A quibus quidem sententiis dicti procuratores, nominibus quibus supra, quorum procuratores existunt, et eorum quilibet, a dictis sententiis, quathenus contra eos facient illico, et viva voce apud acta appellaverunt tanquam ab iniquis et injustis seu ipso jure nullis, ad dominum regem predictum, vel ad illum, vel ad illos, ad quem, vel ad quos, de jure fuerit appellandum, adhibentes dicto domino judici et commissario ex parte dicti domini regis, vel illius seu illorum ad quem vel ad quos presens appellatio pertinere potest seu debet, ne quid pendente dicta [fo 48] appellatione seu in ejus prejudicium innovet seu atemptet, seu innovare faciat seu permittat, supponentes se quilibet procuratorum predictorum pro se et nominibus quibus supra et eorum bona sub protectione et deffensione domini regis, vel illius seu illorum ad quem pertinet seu pertinere potest, vel debet, petentes etiam apostolos cum instantia eis dari et concedi cum actis causarum presentium correctis et sigillatis. Et ibidem magister Guillelmus Montanerii, procurator dicti domini comiti[s] Fuxi, pro se et nomine dicti domini comitis, a dictis sententiis quatenus contra dictum dominum comitem faciunt, seu facere possunt, seu jus et jurisdictionem ipsius illico et viva voce apud acta ad dominum nostrum regem appellavit acta et apostolos cum instantia postulando.

Quas appellationes dictus dominus judex et comissarius admisit, quathenus de jure fuerint admitende, aliter non, profigens dictis procuratoribus appellantibus pro se [48 vo] et quibus supra nominibus terminum ad prosequendum easdem, si eas prosequi voluerint, coram dictis dominis magistris, et sua interesse putaverint infra mensem continuum, cum sint presentes in senescallia Carcassone, sin autem coram dicto domino nostro rege, pro se qui maluerint et debuerint, prefixit terminum eisdem ad prosequendum et introducendum easdem in consistorio ejusdem domini regis infra proximum Parlamentum senescallia Carcassone acta, processus et sententiam pro apostolis concedendo.

Tenor vero litterarum comissionis dictorum dominorum magistrorum talis est :

Johannes de Auxeyo, cantor Aurelian[ens]is, et Nicolaus de Luserchiis, prepositus de Auversio in ecclesia Carnotensi, domini nostri Francie regis clerici, ad partes senescallie Tolose et Carcassone pro reformatione patrie destinati, nobili viro domino Petro Radimundi, militi, domino Petro Pictavini, legum doctori [fo 49] majori judici Carcassone, et Petro Rocha, domini regis clerico, Minerbesii judici, salutem et prosperitatem. Litteras regias patentes et pendentes nos recepisse noveritis sub his verbis :

Philippus Dei gratia Francie rex universis presentes litteras inspecturis salutem. Notum facimus quod nos de fidelitate et industria dilectorum et fidelium clericorum nostrorum cantoris Aurelianensis (ms. -e -i) et prepositi de Auversio plenam gerentes fiduciam, ipsos ad partes senescalliarum Tholose, Petragoricensis et Caturcensis, Bellicadri et Carcassonensis et Rutenensis pro conservandis et requirendis juribus nostris, alienationibus rerum que a nobis tenentur, seu teneri debent in feudum, factis in personas innobiles, ac etiam alienationibus de predictis, seu quibuscumque aliis rebus factis in ecclesias et ecclesiasticas personas, contra statuta nostra et predecessorum nostrorum, revocandis et finationibus seu admortisationibus [49 vo] de predictis faciendis, judicibus, bajulis, castellanis et aliis officialibus nostris, qui eis minus idonei videbuntur, nonobstantibus quibuscumque litteris a nobis dictis officialibus concessis, amovendis, et aliis idoneis loco illorum subrogandis, subventionibus nobis debitis pro novissimo excercitu Flandriensi exhigendis et finandis, de eisdem prout eis visum fuerit expediens, et etiam pro aliis quibuscumque que ad jus nostrum et ad bonum statum et reformationem partium predictarum pertinent seu pertinere possunt, procurandis, faciendis et complendis, prout eis expedire videbitur, duximus destinandos, dantes senescallis nostris earundem senescalliarum, eorum cuilibet et ipsorum loca tenentibus, ceterisque fidelibus subditis et justitiariis nostris, tenore presentium in mandatis, ut eisdem clericis nostris et eorum cuilibet in his que ipsi, vel alter eorum in predictis et circa predicta fecerint [fo 50] et ordinaverint, seu statuerint, pareant5 efficaciter et intendant, eisdemque clericis nostris et eorum cuilibet faciendi premissa omnia et ea tangentia seu que ad ea pertinere possunt, plenam et liberam tenore presentium concedimus potestatem. In cujus rei testimonium presentibus litteris nostrum fecimus apponi sigillum. Actum Parisius decima die febroarii, anno Domini millesimo tricentesimo quarto.

Cum igitur plurimorum digna relatione noverimus quod tam senescalli, vicarii, castellani et judices ceterique officiales dicte senescallie Carcassone, qui pro tempore fuerunt, aut propter ipsorum desidiam, vel curie, et negotiorum occupationem, seu officialium ipsorum mutationem variam et frequentem, in perficiendis tam novis quam antiquis inquestis, et judicandis eisdem, et debitis ultionibus inferendis, levandis emendis et fisci rationibus more solito applicandis, negligentes [50 vo] extiterint quam plurimum et remissi in grande juris regii dispendium et interesse, publici lesionem non sine nota sinistre presumptionis multum tepide super his se habentes, ex quibus vigor juris offenditur, justitia leditur et vilescit, oriuntur scandala, sublevantur crimina, iminent pericula, et diversiformiter dampna sequntur, obstupescit ratio, admirantur antiqui, condolent sapientes, quia de perverso regimine nunc patria blasfamatur que de justo et equo libramine prius fuerat comendata. Unde nos, qui ad perquirendum jura regia reformandumque patriam sumus, ut premittitur6, specialiter destinati, considerantes quod ad hoc fiunt inqueste, cohercentur excessus et emende levantur, ut vita male agentium corrigatur, ad presumptores a similibus arceantur formidine ultionis, quodque tanto plus status patrie pacificus redditur, et tranquillus, quanto [fo 51] magis justitia exercetur, per quam reges regnant et potentes dominantur in terris, ipsam quantum in nobis est cupientes augeri et suppleri deffectum, desidiamque corrigere officialium predictorum, ne videamur canes multi non volentes latrare, ac perdamur cum malis agricolis, et mercenario comparemur, idcirco de vestra legalitate, peritia, et approbata industria, confidentes inquestas predictas et omnes causas denuntiationum, perventionum seu significationum pendentium cujuscumque temporis vel condicionis et contra quascumque personas et universitates et apud quoscumque ordinarios vel comissarios in tota senescallia Carcassone et ejus ressorto existant, et in quibus jura versantur regia complendas, que complete non fuerint et completas examinandas, judicandas et terminandas celeriter, sicut vobis commodius expediens videbitur, comittimus per presentes emendas hactenus judicatas per vos precipimus recenseri, si solute non fuerint thesaurario Carcassone domini regis, sine more [51 vo] dispendio facientes exsolvi debitores earum, fidejussores ac ipsorum detentores bonorum, jurium remediis viriliter et debite compellendo, In premissis enim et ea tangentibus vobis et vestrum cuilibet in solidum comittimus vices nostras, senescallo, vicariis, castellanis, judicibus, notariis, comissariis, ceterisque judiciariis et subditis senescallie prefate injungentes ut in premissis et quolibet premissorum vobis pareant efficaciter et intendant.

Actum et datum Carcassone die veneris ante festum Ascensionis Domini, anno ejusdem millesimo trecentesimo quinto. In cujus rei testimonium presentibus litteris sigilla nostra duximus apponenda.

Lata fuit sententia supradicta et appellationes subsecute in consisterio burgi Carcassone domini regis, anno Domino millesimo tricentesimo quinto, die jovis post festum Assumptionis beate Marie, intitulata decima quarta kalendas septembris, in presentia et testimonio nobilis viri domini Amalrici, Dei gratia [fo 52] vicecomitis Narbone, domini Aymerici de Croso, regentis judicaturam majorem senescallie Carcassone et Biterris, dominorum Raimundi Aban, Guillelmi de Cureyo, militum, et magistrorum Petri Guilla, Guillelmi de Locis, jurisperitorum Carcassone, et magistri Petri de Bratia, de Electo, publici domini regis notarii in tota senescallia Carcassone et Biterris, qui requisitibus hanc cartam sententie et appellationum recepit, vice cujus et mandato ego Nicolaus de Rasaro, clericus, eandem scripti. Ego vero Petrus de Bracia, notarius publicus antedictus, subscribo hoc et signo, illustri domino Philippo rege Francie regnante.

Extrait et collationné sur une copie escrite en parchemin, trouvée aux archives des titres de l'Hostel de ville de Foix au dioceze de Pamiers...

Fait à Foix le onziesme janvier mil six cens soixante huit. J. de Doat Capot.

Notes

1 ms : julii

2 ms : -arant

3 ms : -tibus

4 ms : honorato

5 ms : pereant.

6 ms : pri-

Comment citer cette notice

Elisabeth Lalou, Xavier Hélary. "Sentence rendue par le juge de Minervois député par les enquêteurs royaux.1304. (Bibliothèque nationale de France, Doat 96, fol. 41)", dans Enquêtes menées sous les derniers capétiens, Elisabeth Lalou, Christophe Jacobs, éds, Paris : Centre de ressources numériques TELMA, 2007. (Ædilis, Publications scientifiques, 4). [En ligne] http://www.cn-telma.fr/enquetes/enquete136/ .

Mentions légales | Colophon | Contacts | Haut de page