IRHT

Enquêtes menées sous les derniers capétiens

> Affaire Amaury de Narbonne contre l'archevêque du même lieu.1305

Bibliothèque nationale de France, Doat 49, fol. 366-374v

Enquête

[1]

In anno Domini millesimo trecentesimo quinto, domino Philippo, rege Francorum regnante, quinto idus octobris, noverint universi presentes pariter et futuri quod cum super materia questionis quam nos Egidius, miseratione divina archiepiscopus Narbonensis vel gentes nostre referebamus contra nobilem virum Amalricum, eadem gratia vicecomitem Narbone, et ejus uxorem, et quosdam alios complices eorum super gravibus delictis, injuriis, violentiis atque dampnis quas et que in invasione capelle et domus archiepiscopalis nobis dicto archiepiscopo et ecclesie et gentibus nostris per dictam uxorem et vicarium et familiares et gentes dicti vicecomitis asserebamus nos et gentes nostre illata, et super aliis questionibus quas nos dictus archiepiscopus habebamus contra vicecomitem predictum, et etiam super premissis inquisitum fuisset per nobilem virum Johannem de Vaissiaco, militem, et magistrum Dionisium de Senonis, clericum domini nostri regis, tandem dictus vicecomes pro se et nomine uxoris sue et heredibus et successoribus suis, se omnimode voluntati et ordinationi nostri dicti archiepiscopi vel alicujus seu aliquorum suffraganeorum nostrorum, quem vel quos nos ad hec eligeremus deputandos totaliter supposuisset et submisisset, seque tenere et servare et facere et complere promisisset nobis dicto archiepiscopo pro nobis et nomine dicte ecclesie nostre sub obligatione corporis et bonorum suorum quidquid nos archiepiscopus vel aliquis ad hec deputatis super predictis in genere vel specie ordinandum, precipiendum, statuendum et judicandum modo vel forma, prout nobis placeret et videretur melius faciendum, ordinandum, cognoscendum et statuendum super premissis, et quod predicta omnia et singula super predictis per nos ordinata statuta et pronunciata faceremus et facere possemus viriliter executioni mandari, et de plano, et absque omni cause cognitione et figura judicii promisisset insuper dictus vicecomes quod a processu et ordinatione, pronunciatione vel precepto nostris appellaret, supplicaret vel reclamaret, ad arbitrium boni viri cum omni renunciatione et cautela, prout hec in litteris regiis super hoc emanatis plenius continetur, quarum tenor inferius est insertus.

Nos, deliberatione habita cum venerabili capitulo nostro, et attendentes dictum vicecomitem tempore dicte invasionis absentem fuisse a terra et regione, et provincia Narbonensi, et ut devotior efficiatur fidelis dicte nostre ecclesie Narbonensis, cum et de consilio dicti nostri capituli dictum vicecomitem et ejus uxorem et eorum liberos et heredes nunc et in perpetuum sponte et libere remittimus, absolvimus et quittamus de et super injuriis, violentiis atque dampnis predictis, que illata dicebamus nobis et ecclesie et gentibus nostris in invasione predicta, et super actionibus et petitionibus personalibus nobis competentibus ratione injuriarum et violentiarum et dampnorum predictorum, contra vicecomitem et ejus uxorem, liberos et heredes, volentes quod submissio facta per dictum vicecomitem in litteris predictis regiis, quoad personas dictorum vicecomitis et ejus uxoris et liberorum, heredum et bonorum eorum sit nullius momenti, deinceps retenta tamen virtute et valore submissionis et litterarum predictorum quo ad alias personas quascumque, et bona.

Post que nos dictus vicecomes hujusmodi remissionem et absolutionem acceptantes in omnibus, ut fidelis vassallus, volentes agnoscere bonam fidem, vobis domino Egidio archiepiscopo predicto et vestre ecclesie Narbonensi in ceteris questionibus presertim realibus que sunt vel esse possunt, vel fore sperantur in--ter vos et gentes vestras, ex una parte, et nos et gentes nostras, ex altera, non contradicemus nec negabimus, imo recognoscimus in veritate, et ex nunc declarabimus et dimittemus pacifice jura vestra et vestre ecclesie Narbonensis quantum super et de his certiorari poterimus et informari, vel conscientia nostra ex nunc est vel erit imposterum informata.

In dubiis vero questionibus submittimus ex nunc presentialiter nos heredes et successores nostros voluntati et ordinationi vestre, ita quod per vos alium vel alios possitis inquirere et per vos pronunciare super dubiis supradictis, promittentes sub obligatione bonorum nostrorum et cum juramento, nos et heredes et successores nostros tenere, servare et complere quidquid per vos cum cause cognitione vel sine cause cognitione et quavis solemnitate juris, vel judicii, vel alia quacumque, servata, vel non servata, quacumque die feriata vel non feriata, et quocumque tempore, nobis vocatis vel non vocatis, semel et pluries, insimul vel divisim, stando vel sedendo, nobis presentibus vel absentibus, per vos dominum Egidium, ita quod ad successores vestros archiepiscopos ecclesie memorate non transeat presens submissio, dictum, pronunciatum, decretum fuerit statutum vel qualitercumque ordinatum, renunciando expresse et ex pacto appellationi et reclamationi et cuicumque alii supplicationi, promittentes insuper sub obligatione et juramento, ut supra, quod nunquam veniendo contra predicta recurremus vel reclamabimus ad arbitrium boni viri, renunciantes etiam juribus dicentibus quod quis non potest constitui judex vel arbiter in causa sua, et aliis quibuscumque.

Tenor vero dictarum litterarum regiarum de quibus supra habetur mentio talis est :

Philippus, Dei gratia Francorum rex, notum facimus universis quod cum inter dilectum et fidelem nostrum Egidium, archiepiscopum Narbone, ex una parte, tam suo quam sue ecclesie Narbonensis nomine, et dilectum et fidelem nostrum Amalricum, vicecomitem Narbone, ejus uxorem, et Rogerium de Andusia, Guillelmum de Malliaco et Petrum Olivarii de Rusticanis, domicellos, ex altera, in curia nostra gravis verteretur materia questionis super gravibus delictis, injuriis, violentiis atque dampnis illatis et factis per dictum vicecomitem et ejus uxorem et prenominatas personas, gentes, complices, sive participes suos, dicto archiepiscopo et dicte sue Narbonensi ecclesie et gentibus suis, prout idem archiepiscopus asserebat, et super aliis querelis et questionibus, quas dictus archiepiscopus habebat contra vicecomitem predictum, et super premissis inquisitum fuisset per Joannem de Vayssiaco, militem, et magistrum Dionisium de Senonis, clericum, nostros, super hoc a nobis specialiter deputatos in tantum quod in pluribus non restat, nisi ferenda sententia super eis, tandem idem vicecomes et dictus Rogerius de Andusia, Guillermus de Malliaco et Petrus Olivarii, domicelli, coram nobis personaliter constituti, idem vicecomes pro se et nomine uxoris sue et heredibus et successoribus suis et vice et nomine omnium illorum qui de predictis participes, complices, seu culpabiles dicebantur, sive christiani sint, sive judei, se omnimodo voluntati et ordinationi dicti archiepiscopi, vel alicujus, seu aliquorum de suffraganeis quem seu quos ad hec idem archiepiscopus duxerit seu elegerit deputandum seu deputandos, se totaliter supposuerunt et submiserunt, seque tenere, facere, complere et servare promiserunt dicto archiepiscopo pro se et nomine dicte ecclesie sub obligatione corporum et bonorum quidquid idem archiepiscopus vel aliquis seu aliqui de predictis suis suffraganeis quem seu quos idem archiepiscopus deputaverit super contentis in commissionibus nostris dictis clerico et militi nostris factis, ac in articulis propositis, ex parte dicti archiepiscopi contra dictos vicecomitem et gentes suas, in dictis inquestis contentis, et super inquestis predictis et negotiis inquestarum predictarum et querelis vel querimoniis, in genere vel specie in commissionibus nostris predictis contentis, et descendentibus ex eisdem, ordinandum, precipiendum, statuendum et judicandum duxerint, seu etiam promulgandum, una die vel pluribus, semel vel pluries, conjunctim vel divisim, die feriata vel non feriata, eis1 presentibus vel per contumaciam absentibus, vel alias, citatis vel non citatis, servato juris ordine, vel etiam pretermisso, ubicumque et quandocumque visum fuerit expedire et, prout eorum omnimode placuerit voluntati.

Nosque etiam de expresso consensu dicti vicecomitis et predictorum supranominatorum et expressatorum, auctoritate nostra regia dictum negotium et negotio inquestarum predictarum et dictarum commissionum et omnia dependentia ex eisdem et judicium eorundem dicto archiepiscopo, vel alicui seu aliquibus de suffraganeis suis ad hec per ipsum deputandis committimus vices nostras.

Voluerunt etiam et expresse consenserunt dicti vicecomes et sui, prenominati, quod idem archiepiscopus et suffraganeus vel suffraganey ab ipso deputandi vel deputandus, authoritate nostra judiciali, vel ut arbiter, prout sibi placuerit, et melius sibi videbitur faciendum, possit ordinare, cognoscere, statuere et judicare super premissis, et quod, una via electa, possit ad aliam redire et, ea dimissa, etiam resumere jam dimissam, quodque ea que dictus archiepiscopus vel deputandus, seu deputandi ab eo, duxerit vel duxerint ordinandum, statuendum, pronunciandum, seu etiam judicandum faciemus executioni mandari viriliter et de plano tanquam judicata a nobis, absque omni cause cognitione et figura judicii, summaria vel solempni, et omni solempnitate judiciaria non servata, promiserunt insuper quod a processu et sententia, ordinatione, pronunciatione, judicato vel precepto que seu quas idem archiepiscopus, authoritate nostra judiciaria, seu ut arbitrator, seu amicabilis compositor, seu deputandus vel deputandi ab eis duxerint faciendum super premissis non appellabunt, supplicabunt, nec petent corrigi, mutari, seu emendari nec reduci ad arbitrium nostrum seu alicujus boni viri, imo eadem ipsis prolatis, statutis, promulgatis et pronunciatis, qualitercumque, illico laudabunt, emologabunt, et etiam approbabunt et omni appellationi, supplicationi et reclamationi, expresse et ex certa scientia quam ad premissa renunciaverunt et si quoquo casu vel modo contingeret dictos vicecomitem, uxorem et alios suos complices supradictos appellare, suplicare, reclamare nobis vel alicui alii de facto super premissis, voluerunt sibi omnem audientiam denegari super eis, et omnem judiciorum auditum sibi claudi.

Promisit insuper idem vicecomes pro se et heredibus et successoribus suis predictis solempniter se facturum et curaturum cum effectu et sub obligatione corporum et bonorum suorum quod dicta uxor sua et complices predicti qui non sunt presentes, sive sint christiani, sive judei, hujusmodi commissionem per nos factam et submissionem predictas et quecumque sequentur ex eis rata habebunt pariter et accepta easque facient cum ex parte dicti archiepiscopi fuerint requisiti, secundum modum et tenorem his presentibus litteris annotatos.

Voluerunt etiam et expresse consenserunt quod idem archiepiscopus vel deputandi seu deputandus ab eo, judiciaria nostra potestate procedant super premissis, obmissa via compositionis , submissionis et arbitrationis si hoc duxerit eligendum, vel e contra, et quod si per viam compositionis arbitralis vel amicabilis inceperunt procedere, quod possint redire ad judiciariam potestatem, et eam semper dicto archiepiscopo, vel deputandi ab eo voluerunt esse salvam et retentam.

Et si forte contingeret quoquo casu dictum archiepiscopum vel deputandum seu deputandos ab eo non pronunciare, vel ordinare in toto vel in parte super premissis, quod processus et inqueste predicte super non judicatis in suo robore perseverent.

Item voluerunt et expresse consenserunt quod commissio per nos facta dicto archiepiscopo vel deputandi ab eo proinde valeat et obtineat roboris firmitatem, ac si certe vel certis personis et nominatis et omnino extraneis facte fuissent et expresse, et ex certa scientia renunciaverunt omnibus juribus, consuetudinibus et statutis, et dicentibus quod aliquis in sua propria causa seu familie sue non sit judex, et quod judex incertus dari non potest, sed ex nunc deputandus seu deputandi a dicto archiepiscopo in suum judicem elegerunt et approbaverunt et in ipsum consenserunt. Renuntiaverunt insuper juri dicenti quod aliquis non potest esse arbiter, arbitrator, seu amicabilis compositor in causa sua propria, voluerunt insuper quod si idem archiepiscopus, solus et per se, de aliquibus seu super aliquibus duxerit judicandum, seu etiam ordinandum, quod deputandus ab eo super non judicatis seu determinatis procedere valeat et judicare seu etiam ordinare vel ambo simul, vel nos et curia nostra, prout sibi placuerit et videbitur faciendum, non obstantibus juribus dicentibus cause continentiam dividi non debere, et quod, ubi de pluribus actum est, una debent sententia terminari. Quibus quantum ad premissa renunciaverunt, et juri dicenti quod dictum arbitrium seu ordinationem arbitri, arbitratoris seu amicabilis compositoris possint reverti ad arbitrium boni viri. Voluerint etiam et petierunt per nos et nostros justiciarios, seu curia ejusdem archiepiscopi compelli ad tenendum, complendum, faciendum et servandum quidquid dicti archiepiscopus, deputandi, seu deputandus ab eisdem judicandum, pronunciandum, ordinandum duxerint, seu etiam statuendum. Nos autem de permissu et voluntate expressa dicti vice-comitis et omnium supranominatorum, damus tenore presentium in mandatis omnibus senescallis, bajulis, vigueriis et justitiariis nostris singulis ut judicata, ordinata, determinata vel decisa a dicto archiepiscopo vel deputando ab eo super premissis vel dependentibus ex eisdem executioni demandent tamquam judicata a nobis viriliter et de plano et absque figura judicii nullo alio mandato super hoc exquisito, seu etiam expectato.

In cujus rei testimonium sigillum nostrum duximus pre--sentibus litteris apponendum. Actum Parisius apud Luperam, die martis post quindenam festi Pentecostes, anno Domini millesimo tricentesimo tercio.

Acta fuerunt hec Narbone in vestiario novo ecclesie Narbonensis, anno et die supra contentis in principio hujus instrumenti, in presentia et testimonio venerabilium virorum dominorum Bertrandi Mathei, canonici Vivariensis, Andree de Sancto Flore, archidiaconi Sancti Floris in Claromontensi ecclesia, magistrorum Petri Gerardi et Fulconis, canonicorum Claromontensium, Petri de Caslutio, legum professoris, canonici Brivatensis, Frischi Ricomanni, legum professoris, Robberti de Ussone, legum doctoris, officialis Narbone, magistri Guillelmi Grossi, jurisperiti Narbone, Duranti Rogerii, rectoris ecclesie de Trausano, Poncii Pesati, presbiteri, Johannis Bresoni de Sancto Flore, Amalrici de Florentino, Albiensium clericorum, Guillermi Foraville, Vesiani Gr. et Jacobi Clementis, notariorum Narbone et Petri de Prata, notarii Narbone et domini regis Francorum et mei Bernardi Cepiani, notarii Narbone publici, qui requisitus a dominis archiepiscopo et vicecomite supradictis hec omnia recepi. Sed vice mea Petrus de Carcassona, notarius Narbone publicus, hec omnia scripsit. Et ego idem Bernardus Cepiani, notarius predictus, subscribo.

Extrait collationné d'un livre en parchemin, intitulé Registre d'Amalry, vicomte de Narbonne, commencé l'an mil trois cens, coté n° 165, trouvé au Trésor des Chartres de Sa Majesté de la vicomté en la ville de Narbonne ... Fait à l'Isle en Albigeois, le troisiesme decembre mil six cens soixante huit.

Signé : J. de Doat et Capot.

Notes

1 Ms : ejus

Comment citer cette notice

Elisabeth Lalou, Xavier Hélary. "Affaire Amaury de Narbonne contre l'archevêque du même lieu.1305 (Bibliothèque nationale de France, Doat 49, fol. 366-374v)", dans Enquêtes menées sous les derniers capétiens, Elisabeth Lalou, Christophe Jacobs, éds, Paris : Centre de ressources numériques TELMA, 2007. (Ædilis, Publications scientifiques, 4). [En ligne] http://www.cn-telma.fr/enquetes/enquete130/ .

Mentions légales | Colophon | Contacts | Haut de page