IRHT

Enquêtes menées sous les derniers capétiens

> Confirmation d'un accord passé entre Guillaume de Laigue, sergent d'armes du roi, et Humbaud le Borgne

Archives nationales, JJ 50, n°78

Enquête

[1]

Confirmatio cujusdam tractatus inter Guill. de Aqua, ex parte sua, et Humbaudum Le Borgne ex alia, facto.

Ph. etc. Notum facimus universis presentibus et futuris nos infrascriptas vidisse litteras formam que sequitur continentes :

Universis presentes litteras inspecturis Johannes Barmondi, custos sigilli d. regis in prepositura Exoldunensis, salutem in Domino. Noveritis quod, cum contentio verteretur inter Guillermum de Aqua, servientem armorum d.n. regis Francorum, ex una parte, et Humbaudum Le Borne, domicellum, ex alia, super hoc quod dictus G. de Aqua, dicto H. contrarium proponente et dicente se in predictis stilicidiis seu joustes cum dicto G. filio dicti G. de Aqua, fideliter et modo debito joustasse, ipsumque G. non lesisse ex certa scientia nec maliciose et de ipsa contentione dictus H. supposuisset penitus ordinationi et dicto dicti G. de Aqua ad faciendum omnino ad voluntatem suam et promisisset parere ordinationi ipsius G. ad penam mille librarum par., et dictus G. postmodum nolens in se suscipere onus hujusmodi compromissi seu suppositionis, tandem ipse G. de Aqua pro se ex una parte et dictus H. pro se ex altera, presentes propter hoc coram Perrineto de Sancta Solungia, clerico dicti sigilli, jurato, notario, vice et auctoritate nostra fungente et loco nostri de dicta contentione et discordia et de omnibus et singulis expensis et interesse exinde factis et rebus aliis quibuscumque que dictus G. eidem H. posset petere seu exigere ratione seu occasione dicte contentionis alte et basse et fide media compromiserunt et compromisisse confessi fuerunt hinc inde in arbritos [sic] arbittratores seu amicabiles compositores, videlicet in nobilem virum d. Stephanum de Ceris, militem, et in discretum virum d. Petrum Campionis, legum professorem, quos suos arbitros, arbitratores seu amicabiles compositores quoad hec elegerunt et voluerunt dicte partes compromitten. coram dicto jurato quod dicti arbitri, arbitratores seu amicabiles compositores possint et eis liceat in negocio hujusmodi compromissi procedere et dictum suum arbitrium, sententiam seu prolationem suam proferre et dicere diebus feriatis et non feriatis stando vel sedendo semel vel pluries juris ordine servato et non observato partibus presentibus vel eorum alteri per contumaciam absente, vocata tamen, et promiserunt per fidem et per stipulationem sollempnem et ex pacto coram dicto jurato quod quicquid dicti arbitri, arbitratores seu amicabiles compositores super hiis et ea tangentibus et dependentibus ex eisdem alte et basse duxerint dicendum, arbitrandum seu eciam proferendum, ipse partes facient et tenebunt et firmiter et inviolabiliter imperpetuum observabunt et a suis heredibus fieri facient et teneri firmiterque et inviolabiliter imperpetuum observari sub pena 200 marcharum argenti stipul. hinc inde reddenda et solvenda a parte non parente seu parere nolente dicto arbitrio seu ordinationi dictorum arbitrorum arbitratorum seu amicabilium compositorum parti parenti seu parere volenti dicto compromisso seu prolatione nichilominus in suo robore duraturo, et quoad hec obligantur jurisdicioni et cohertioni dicti sigilli et prepositure Exoldunensis supponentes, videlicet una pars parti alteri et suis invicem se et heredes suoseet omnia bona sua mobilia et immobilia presencia cum futuris, et renunciaverunt hinc inde per dictam fidem omni excepcioni doli mali, deceptionis et lesionis in premissis et omnibus et singulis exceptionibus, allegationibus, rationibus et defensionibus facti et juris quibuscumque. Qui quidem arbitri, arbitratores seu amicabiles compositores in presencia dicti jurati onus [53 vo] hujusmodi compromissi in se susceperunt, quo suscepto ipsi arbitri, arbitratores seu amicabiles compositores jurare fecerunt ad sancta Dei Euvangelia in ecclesia Sancti Johannis Exolduni dictum H. de veritate dicenda. Qui H., juramento prestito de veritate dicenda, dixit quod in predictis stilicidiis seu joustes joustaverat cum dicto G. legitime, amicabiliter et fideliter et exercendo gentiliam et armigeriam et jus suum servando et non falso nec maliciose et quod dictus H. ante dictam joustam et tempore ipsius erat cognatus et amicus bonus et legitimus dicti G. et multum se inter se amabant adinvicem ; et ista responsione facta et jurata ex abundanti dictus H. ad innocenciam suam probandam et ut super hoc melius veritas sciretur, tradidit dictis arbitris, arbitratoribus seu amicabilibus compositoribus raciones et articulos qui sequntur :

A la fin que Guillaumes de Leigue, damoisel, ssrjans d'armes n.s. le roy ne nus autre ne puisse ne ne doie dire ne avoir soupeceneus ne couplable Humbaut Le Borne, damoisel, de la mort G. de Laigue, filz dou dit G. de Laigue, mort par cas d'aventure par fait de joustes fait entre le dit G., filz du dit G. de Laigue, et le dit H. sanz nule coupe dou dit H., dit et proposse le dit H. et a la fin que il veost que chascuns sache quar ce que il morit fu d'aventure et sanz fraude et sanz volenté et entencion du dit H. le fait et les articles qui s'ensiguent en faisant protestacion et retenue li diz H. quar ce li diz G. ne nus autre voloit dire que li diz G. fust mors en la dite jouste par fraude ne par entencion ne par male volenté ne par aguet appense, ne par aucune mauvesté du dit H., li diz H. se retient et est touz jours prest et apparilliez de soy defendre cors par cors en contre le dit G. et envers touz autres qui de ce le vaudroient appeler ne sigre en nient et defendent ceste mauvaisté que l'en vaudroit dire ne proposer encontre lui cors par cors sus la mort dou dit G., si comme drois et raisons, us et coustume de pais donroient ne porroient donner, et a faire totes les fois que mestiers seroit seur ce tout ce que raisons donroit.

Item le premiers article est que le jour que les joustes furent a Yssodun, aus joustes du quel jour li diz G. morut, li diz H. avant les joustes, comme li diz G. li dist que il voloit jouster avec lui, li diz H. li requist qu'il s'en vausist deporter que il ne joustast pas ou li car li diz H. ne voloit pas jouster ou li pour l'amour qu'il avoit a lui et a son pere.

Li segons est que puis après li diz H. le requist derechef tout armés que il s'en vausist souffrir qu'il ne joustast avec lui car li diz H. li offrit son cheval a prester a joustes a un autre, a celui qui vaudroit, autre que le dit H., et l'en fist prier par assez d'autres genz, c'est assavoir par Moton de Cluys, chevalier, et par Bruilherbun.

Li tiers articles est que au premier cop que il corurent li diz H. leva sa lance et a l'autre cop il ne s'estoit pas devers le dit G.

Li quars est qu'il estoient amis ensamble avant la jouste et a la jouste et qu'il dist avant sa mort qu'il ne mouroie mie par le dit H. mais par cas d'aventure, et li pardonna, et de ce est vois et commune renommee a Yssodun.

Item que le cop donné li chevaux l'emporta et le hurta a un mur si asprement que li murs cheüt et il se romii les cuisses.

Qui arbitri, arbitratores seu amicabiles compositores dictis rationibus et articulis sic receptis coram se citari fecerunt et conveniri ad perhibendum testimonium veritati super premissis personis que sequntur, videlicet Matheum Garini et Garinetum ejus fratrem, Odonetum de Brolio Bruni, Andream Bureti, Symonem d'Olhai, Johannem de Cruce, seniorem et Johannem de Cruce, ejus filium, Nicolaum Polorde, Johannem de Maciaco, Johannem Bursaudi, Johannem Chevalier et Perrotum Costurarium, quas personas ipsi arbutri coram se in presentia dicti jurati et dicti G. de Aqua ad sancta Dei Euvangelia jurare fecerunt et de perhibendo testimonium veritati super premissis. Qui quidem arbitri etc perdictos testes juratos et cum hoc per magnam multitudinem gentium ad hoc vocatos invenerunt et se invenisse retulerunt dictum H. de dicto facto innocentem et innocentiam suam legitime probasse. Quibus sic actis dicti arbitri etc certi, providi et bene consulti, in presencia dicti jurati et dicti G. de Aqua dixerunt et protulerunt dictum suum arbitrium, sententiam seu prolationem suam in modum qui sequitur videlicet.

Dictus d. Petrus Campionis pro se et pro dicto d. Stephano, de auctoritate, voluntate et assensu dicti Stephani, sibi quoad hec prestito ab eodem coram dicto jurato.

Pronunciamus, dicimus et proferimus pro posse quod habemus a partibus supradictis quod dictus H. legitime probavit innocenciam suam de omnibus et singulis rebus quas dictus G. de Aqua eidem H. petebat et contra ipsum proponebat, et propter hoc dictum H. absolvimus penitus et omnino de omnibus et singulis rebus quas dictus G. de Aqua proposuerat et proponere poterat contra ipsum H. racione et occasione mortis dicti defuncti G. de Aqua, qui G. joustaverat contra dictum H. Et volumus et pronunciamus [fol. 54] quod ex nunc et incontinenti dictus G. de Aqua quittet et absolvat dictum H. et quod dictus H. sic quittus et absolutus de premissis et quolibet premissorum et quod dictus G. de Aqua supplicet d.n. regi Francorum ut ipse teneat et habeat dictum H. pro innocente de morte dicti G. et absolvimus dictum H. de omnibus et singulis dampnis, coustamentis, expensis, missionibus, interesse et de omnibus injuriis et vilaniis que et quas dictus G. de Aqua posset petere et exigere vel alter pro ipso G. ratione et occasione mortis dicti G. de Aqua contra dictum H. usque in presentem diem. Et volumus quod incontinenti dicte partes ratifficent omnia et singula suprascripta sub pena in dicto compromisso contenta :

Quas res omnes et singulas taliter dictas et arbitratas et pronunciatas dicte partes in presencia dicti jurati loco nostri voluerunt, laudaverunt, approbaverunt et ratifficaverunt, voluntque, laudant, approbant et ratifficant et eas servare promiserunt et promittunt.

Et ex nunc dictus G. de Aqua supplicat dicto d.n. regi Francorum ut ipse faciat res superius nominatas et dictas, videlicet quod ipse teneat dictum H. pro absoluto penitus de morte dicti G. de Aqua et eum habeat penitus tanquam innocentem, et quod ipse G. de Aqua renunciet compromisso et suppositioni quod et quam dictus H. fecerat supra dictum G. de Aqua de predicto facto confecto sub sigillo de Castelleto Parisiensi et omnibus litteris quas dictus G. habebat et habere poterat de dicto H. et contra ipsum. Qui G. de Aqua ipsis compromisso et suppositioni et omnibus predictis litteris quibuscumque renunciavit et renunciat coram dicto jurato penitus et expresse. Promittentes dicte partes hinc inde coram dicto jurato per fidem et stipulacionem sollempnem et ex pacto quod contra dictum arbitrium, prolationem, laudationem, approbationem, ratifficationem predictas et premissa omnia et singula vel aliquod premissorum non venient per se vel per alium seu alios in futurum nec venire aliquatenus de cetero attemptabunt, immo premissa omnia et singula, prout superius sunt expressa, et narrata tenebunt, facient, complebunt et inviolabiliter imperpetuum observabunt fierique facient, teneri, compleri et imperpetuum observari, et perdas dampna missiones, expensas et interesse si que, quod vel quas ipse partes fecerint, habuerint aut sustinuerint quoquo modo, videlicet una pars ob deffectum partis alterius, pro deffectu complementi et observancie cujuslibet premissorum, promiserunt per fidem dicte partes et per stipulationem sollempnem et ex pacto, videlicet una pars parti alteri et suis invicem integre restaurare.

Et quoad premissa omnia et singula tenenda, facienda et complenda et imperpetuum observanda voluerunt ipse partes hinc inde compelli per bonorum suorum omnium captionem, vendendi et explectandi, et se summonitione aliqua gagiari abligantes quoad hec inde dicte partes coram dicto jurato1, videlicet una pars parti alteri et suis invicem jurisdicioni et cohercione dicti sigilli et prepositure Exoldunensis, supponentes se et heredes suos et omnia bona sua mobilia et immobilia presencia cum futuris, renunciantes hinc inde quoad hec dicte partes per fidem et per pactum coram dicto jurato omni actioni, exceptione [sic] doli mali, fori in factum, condicioni ob causam et sine causa, exceptioni premissorum non factorum, non concordatorum, exceptioni deceptionis et lesionis ac circumventionis cujuslibet in premissis, exceptionique deceptionis ultra medietatem, exceptioni quod unum fuerit actum et aliud scriptum et e converto quod unum scriptum fuerit et aliud actum cum juris auxilio cononici [sic] et civilis omnique usui, consuetudini et statuto patrie sive loci huic facto contrariis, omni privilegio crucis sumpte et sumende, omnibus litteris, gratiis et privilegiis concessis et concedendis tam a summo pontifice quam a rege et omnibus et singulis aliis exceptionibus, allegationibus, rationibus, defensionibus, cavillationibus et cautelis facti et juris quibuscumque sibi est cuilibet ipsorum competantibus [sic] et competituris que contra premissa vel aliquod premissorum de facto vel de jure proponi possent, allegari, excipi, obicique sive dici et per quas seu earum alteram presentes littere vel aliquod ex eisdem possent in aliquo impedire seu eciam irritari, omnibusque et singulis juribus et legibus dicentibus generalem renunciationem nisi processerit specialis, prout dictus juratus noster cui credimus nobis premissa retulit esse vera. Ad cujus relationem et in testimonium premissorum sigillum dicte prepositure Exoldunensis presentibus litteris duximus apponendum. Datum die lune ante festum beate Marie Magdalene, anno Domini Mo CCCo XIIIIo.

Nos autem premissa omnia etc ad supplicationem dicti G. nobis per dictas2 li litteras factam, quantum solum in nobis est confirmamus. Quod ut firmum etc. Actum Parisius, anno Domini Mo CCCo XIIIIo, mense septembris.

Per vos. J. de Templo.

Collatio fit.

Notes

1 ms. : judicato

2 ms. : predictas

Comment citer cette notice

Elisabeth Lalou, Xavier Hélary. "Confirmation d'un accord passé entre Guillaume de Laigue, sergent d'armes du roi, et Humbaud le Borgne (Archives nationales, JJ 50, n°78)", dans Enquêtes menées sous les derniers capétiens, Elisabeth Lalou, Christophe Jacobs, éds, Paris : Centre de ressources numériques TELMA, 2007. (Ædilis, Publications scientifiques, 4). [En ligne] http://www.cn-telma.fr/enquetes/enquete110/ .

Mentions légales | Colophon | Contacts | Haut de page